Diecezja chełmska (prawosławna)
Z Wikipedii
Chełmska diecezja prawosławna została utworzona ok. 1240 r. przez księcia Daniela Romanowicza, który przeniósł do Chełma stolicę założonej przez siebie ok. 1220 r. diecezji w Uhrusku. Istniała do 1596 r., kiedy to przejęli ją unici. W XVII w. reaktywowana na krótko. Po likwidacji w 1875 r. kościoła greckokatolickiego w Królestwie Kongresowym, istniała diecezja chełmsko-warszawska, a w latach 1905-1915 ponownie chełmska. Diecezję wznowiono w 1940 r. pod okupacją niemiecką. W 1944 została znów zlikwidowana. W 1989 r. powstała diecezja lubelsko-chełmska.
Spis treści |
[edytuj] Początki diecezji
Początkowo terytorium diecezji obejmowało całą północną część władztwa Daniela Halickiego, od Drohiczyna na północy, przez Brześć, Chełm do Bełza na południu. W związku z próbą zmontowania przez księcia chrześcijańskiej koalicji antytatarskiej pod patronatem papieża Innocentego IV, ówczesny biskup Iwan uznawał w latach 1247-1256 zwierzchność papieża. Daniel Halicki ufundował w swojej stolicy, Chełmie, cztery świątynie, w tym sobór ku czci Bogurodzicy na Górze Chełmskiej, który stał się katedrą biskupów. Brak źródeł uniemożliwia dokładniejsze odtworzenie historii diecezji do połowy XV w., a nawet ustalenie kompletnego katalogu biskupów z datami ich panowania. Diecezja wchodziła w skład metropolii kijowskiej. W XIV w. biskupi zaczęli się tytułować chełmsko-bełskimi. Z dokumentu Władysława Warneńczyka wydanego w 1444 r. dla biskupa Jerzego wynika, że w tym czasie biskupi chełmscy uznawali unię florencką. Władze państwowe wspierały wówczas rozwój diecezji katolickiej. Pojawiały się nawet zakazy wznoszenia nowych cerkwi (1436).
Kształt diecezji został dostosowany do zmian politycznych na terenach jej istnienia. W XVI w. obejmowała ziemię chełmską, województwo bełskie oraz kilka parafii w województwie lubelskim. Jej terytorium liczyło ponad 20 000 km² i było zbliżone do katolickiej diecezji chełmskiej.
[edytuj] Unia brzeska
Zarządzający diecezją od 1585 r. biskup Dionizy Zbirujski był zwolennikiem zerwania z Konstantynopolem i połączenia z Rzymem przy zachowaniu obrządku greckiego. Gdy do zwolenników unii przyłączył się metropolita kijowski Michał Rahoza, skłócony z patriarchą Konstantynopola Jeremiaszem II na tle rozliczeń finansowych, rozmowy z katolikami przyspieszyły i na synodzie w Brześciu (1595) biskupi metropolii kijowskiej uchwalili Artykuły do zjednoczenia z Kościołem rzymskim. W 1596 r. po uzgodnieniu warunków z królem Zygmuntem III Wazą i zgodzie papieża, unia stała się faktem i na ponownym synodzie w Brześciu, 6 biskupów (z arcybiskupem), w tym chełmski, na 8 w metropolii kijowskiej, uznało zwierzchność Rzymu. Diecezja liczyła wówczas 320 parafii. Osłabiona reformacją diecezja katolicka miała wówczas ok. 50 parafii (w 1627 – 73 parafie). W Chełmie było wówczas 5 cerkwi, w Bełzie – 4, w kilku miejscowościach (Busk, Horodło, Luboml, Ratno, Tyszowce, Wojsławice) – po 3, w Hrubieszowie, Krasnymstawie, Potyliczu, Sokalu, Stojanowie – po 2.
Część duchownych i wyznawców prawosławia na terenie metropolii, która nie uznała unii, próbowała zorganizować na nowo prawosławną hierarchię. W 1620 r. patriarcha jerozolimski Teofanes, przybyły do Kijowa pod ochroną kozaków, konsekrował kilku biskupów, w tym prawosławnego biskupa chełmskiego, Paizjusza Czerkawskiego. Na terenie diecezji chełmskiej spory nie były tak gwałtowne jak w innych diecezjach, zwyciężył wspomagany przez władze autorytet biskupów unickich i nominat nie zdołał się zainstalować. W 1650 r. na mocy ugody zborowskiej z Chmielnickim, król Jan Kazimierz przekazał diecezję prawosławnym. W 1652 r. diecezja znów wróciła do unii, która na tym terenie zdobywała coraz większe poparcie, chociaż konflikty z prawosławnymi mieszczanami chełmskimi zdarzały się jeszcze do 1678 r. Opiekę duszpasterską nad wyznawcami prawosławia w diecezji starali się pełnić biskupi lwowscy.
[edytuj] Pod rosyjskim protektoratem
W czasie zaborów na terenach należących bezpośrednio do Rosji zlikwidowano unię w 1839 r., a w Królestwie Kongresowym w 1875 r. Likwidacja kościoła greckokatolickiego była elementem rusyfikacji i jednocześnie próbą powstrzymania rozwoju ukraińskiej świadomości narodowej, która m.in. w odrębności od prawosławia znajdowała swoje oparcie. Wierni, którzy kiedyś nie zawsze z ochotą uznali unię, ale po ponad 250 latach jej istnienia nie chcieli w większości powrócić do prawosławia, byli poddawani prześladowaniom.
Parafie leżące w granicach Królestwa należące do skasowanej unickiej diecezji chełmskiej włączono do przemianowanej na archidiecezję chełmsko-warszawską, prawosławnej diecezji warszawskiej. Terenami byłej diecezji chełmskiej zarządzał sufragan tej metropolii, biskup lubelski. Na nowo chełmską diecezję prawosławną powołał do życia Święty Synod Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej w dniu 28 czerwca 1805 r. W 1913 r. diecezja liczyła 282 parafie. Miała 313 kapłanów na 303 000 wiernych. Istniał jeden monaster męski z w filiami (80 zakonników) i 4 monastery żeńskie (844 zakonnice). Istnienie prawosławnej diecezji chełmskiej przerwała I wojna światowa.
[edytuj] Po likwidacji
Wraz z ewakuacją Rosjan z Królestwa nastąpiła likwidacja diecezji. Formalnie dokonano tego w 1922 r. Po trwającym w czasie zaborów zwalczaniu unii, wierni byli podzieleni. Spis powszechny z 30 IX 1921 r. wykazał na terenie woj. lubelskiego 152.598 prawosławnych, a spis z 9 XII 1931 r. 210.373 prawosławnych. Według spisu z 1925 r. w granicach diecezji chełmskiej z 1905 roku istniało ok. 60 parafii prawosławnych i ponad 200 unickich (dane te są kwestionowane przez prawosławnych).
W II Rzeczypospolitej wsparciem władz cieszyła się unia i tzw. neounia czyli powstały z inicjatywy biskupa rzymskokatolickiej diecezji siedleckiej Henryka Przeździeckiego i zatwierdzony przez papieża Piusa XI nowy obrządek bizantyjsko-słowiański. Na terenie byłej diecezji prawosławnej obrządek ten miał kilka tysięcy wiernych. Zdarzało się zmuszanie parafii prawosławnych do uznawania zwierzchnictwa biskupów katolickich. W 1938 r. rozpoczęła się brutalna akcja rozbierania cerkwi w opornych parafiach co spotkało co najmniej 127 świątyń.
W czasie II wojny światowej Niemcy zgodzili się na organizację struktury kościoła prawosławnego w Generalnym Gubernatorstwie. Utworzono w 1940 r. diecezję chełmsko-podlaską, którą objął Iwan Ohijenko, uczony, zaangażowany w działalność niepodległościowego ruchu ukraińskiego. Po wojnie diecezja została od razu zlikwidowana (formalnie 15 lipca 1946). Akcja "Wisła" dotknęła zarówno prawosławnych jak i unitów.
1 marca 1989 r. Sobór Biskupów Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego utworzył diecezję lubelsko-chełmską z siedzibą biskupa w Lublinie uznając ją za kontynuatorkę tradycji prawosławnej diecezji chełmskiej. Na jej czele stanął arcybiskup Abel. Obecnie diecezja ma ok. 40 parafii i filii, 48 świątyń. Pracuje w niej ok. 30 duchownych. Obejmuje swym terenem województwo lubelskie, leżącą w województwie mazowieckim część byłego województwa siedleckiego i północną część województwa podkarpackiego.
[edytuj] Katalog biskupów
- Joasaf /Asaf/, biskup uhurski, ? - ok. 1236
- Iwan /Jan/, ok. 1236 – ok. 1260
- (Grzegorz), ok. 1328 - ok. 1330
- (Jan), ok. 1330 - ok. 1340
- (Kalikst), ? - ok. 1376
- (Teodozjusz), ok. 1376 - ?
- (Wasyl),
- (Stefan),
- (Nestor) (Olgimundowicz)
- (Sylwester) (książę kobryński), ok. 1392 - ?
- (Jozefat), ? - ok. 1414
- Charyton, ok. 1415 - ok. 1428
- Choma (Tomasz), 1429-1430
- Sawa, 1433 - ok. 1439
- Jerzy, 1440 - 1444
- Grzegorz z Depułtycz (Depułtycki), 1446-1467
- Sylwester (Sawa), 1468-1470
- Harasym z Bezka (Hryćko Okuszkowicz, Beski), 1471 - przed 1494,
- Symeon Buhak, ? - ok. 1504
- Jona /Jonasz/ (Iwaszko Sosnowski), ok. 1504 - 1507
- Filaret (Obłaźnicki), 1507-1533
- Jona /Jonasz/ (Iwaszko Sosnowski), 1533 - 1545, po raz drugi
- Wassian (Wasyl Baka), 1546-1552
- Teodozy Łazowski, 1552-1565
- Zachariasz (Zieńko Iliasiewicz), 1566-1577
- Leoncjusz (Lewko Zieńkowicz Iliasiewicz, Pełczycki), 1577-1585
- Dionizy (Dymitr Hryćkowicz Zbirujski), 1585-1596, od 1596 do 1603 biskup unicki
- Paisjusz Hipolitowicz Czerkawski, 1621
- Dionizy Bałaban, 1650-1652
- Eulogiusz (Wasilij) Gieorgijewskij, 1905-1914, od 1912 z tytułem arcybiskupa
- Anastazy (Aleksander) Gribanowskij, 1914-1915
- Iłarion /Hilarion/, (Iwan Ohijenko), 30 września 1940 - lipiec 1944,
- Tymoteusz, lipiec 1944 - 15 lipca 1946
