Alfen oan de Ryn

From Wikipedy

De himrik fan Alfen oan de Ryn

De flagge fan Alfen oan de Ryn

Alphen aan den Rijn is in stêd en gemeente yn Súd-Hollân, en leit oan de Alde Ryn tusken Leien, Gouda en Bodegraven en Ter Aar. Bûten de stêd Alphen oan de Ryn sels telt de gemeente ek noch de doarpen Aarlanderveen en Zwammerdam.

[bewurkje seksje] Algemiene gegevens

Alphen oan de Ryn leit by de gearfoeging fan it lytse rivierke de Aar en de Alde Ryn, dy't fan Utert ôf nei Leien. streamt. Alphen wurdt oan de eastside begrinze troch de Gouwe en it Aarkanaal, en yn it westen troch de Heimanswjittering. Alphen wurdt trochsnien troch de Alde Ryn. Der binne fiif brêgen oer de Alde Ryn, dêrfan binne der twa allinnich foar fuotgongers. De oerflakte fan de gemeente Alphen oan de Ryn is 57,68 km², wêrfan 2,52 km² wetter. Per 1 jannewaris 2005 hie de gemeente in wenningfoarried fan 28.487 wenten en per 1 july 2006 in ynwennertal fan 70.775 (boarne: CBS). Yn oktober 2001 is Alphen oan de Ryn ta Grienste stêd fan Nederlân útroppen. Yn septimber 2002 waard Alphen oan de Ryn sels útroppen as de Grienste Stêd fan Jeropa. Oan de Rynhaven leit in grut yndustryterrein. Hjir stiet ek de 135 meter hege KPN toer, di't út alle kanten fan Alphen oan de Ryn wei te sjen is. Dizze toer wie de earste dy't troch Nozema foar de trochjefte fan digitale etertelevyzje brûkt waard.

[bewurkje seksje] Wenwiken

Offisjeel hat Alphen oan de Ryn de folgjende wiken, wat teffens de postkoadegebieten binne: Oudshoorn (2401), Ridderveld (2402), Zegersloot (2403), Hoorn (2404), Hoge Zijde (2405), Lage Zijde (2406), Steekterpolder (2407), Kerk en Zanen (2408) en Rietveld (2409). De doarpen Aarlanderveen en Zwammerdam ha respektivelik de postkoades 2445 en 2471.

Dizze wiken binne wer ûnderferdield yn buerten, wêrfan't guon allinnich yn de folksmûle bestean, bygelyks:

It Griene doarp is ûntstien troch de oarspronklike griene kleur fan it skilderwurk op de wennings en troch de relaasje mei it "Reade Doarp' dat der njonken leit. Wêr't no it Griene Doarp leit stie earder in stienfabryk. De nammen fan de strjitten komme fan dy fabryk, bygelyks Pannenwerk en Kleiwerf.
Yn it Reade doarp wennen de wurknimmers fan it eardere stienfabryk. De namme is ûntstien troch de reade kleur fan de dakpannen op de huzen.

[bewurkje seksje] Transport

Alphen oan de Ryn hat in stasjon oan de it spoar Utert - Leien. Fanút Alphen oan de Ryn kin ek per lightrail (earder trein) nei Gouda reizge wurde. Yn it ferline wie der ek in spoarwei fan Uithoorn oer Nieuwkoop en Ter Aar nei Alphen, mar dizze is opheft.

Fanút Leien, mei in oansluting oan de A4, is Alphen mei de auto berikbaar oer rykswei N11, dy't trochlutsen is oant Bodegraven en dêr oansluting jout op de snelwei nei Utert. Ter hichte fan Alphen is in aquadukt oanlein yn de Gouwe wêr't rykswei 11 ûndertroch giet. Ut noardlike rjochting is Alphen berikber oer de provinsjale wei N207 rjochting Haarlimmermarpolder. Dizze drokke dyk rint neist de Gouwe troch nei Gouda.

[bewurkje seksje] Skiednis

It gebiet by Alphen oan de Ryn waard 2000 jier lyn al bewenne. Yn de Romeinske tiid wie de Alde Ryn de haadstream fan de Ryn. De rivier sette by oerstreamings sân en klaai ôf, wêrtroch't in lânskip fan ouwerwâlen en kommen ûntstie. Yn Alphen is dit noch altyd werkenber yn de nammejouwing fan de stedsdielen "Hege side" en "Lege side", oan de linker- respektivelik rjochterouwer fan de rivier.

Op it stee dêr't no it sintrum fan Alphen oan de Ryn leit, stie yn Romeinske tiden it castellum Albanianae. De Romeinen bouden doe ek de earste brêge oer de Alde Ryn. Sûnt de regearing fan de Romeinske keizer Claudius (41 - 54 nei Kr.) wienen hjir al soldaten fan it Romeinske leger legere. De noardlike grins fan it Romeinske Ryk lei nammentlik by de hjoeddeiske Alde Ryn lâns, en hjir waarden dan ek troch de Romeinen ferskate fersterke legerplakken boud. Sa binne yn it tichtby lizzende doarp Zwammerdam resten fan in Romeinsk castellum fûn, krektas resten fan 6 Romeinske platboaiems. Al yn de Romeinske tiid ûntwikkele him hannel en yndustry, wêrtroch't Alphen oan de Ryn stadichoan útgroeide ta in wichtich hannelssintrum yn de omkriten. Germaanske oanfallen makken dêr yn 240 nei Kr. in ein oan.

Nei in soad lijen en problemen mei oerstreamingen, benammen yn Utert en Leien, waard de Alde Ryn yn 1122 by Wijk by Duurstede ôfdamme. De ôftakking dy't earst as "Lek" begûn, waard de haadstream fan de rivier. Sûnt dy tiid oerstreamde de Alde Ryn it lân net mear. Yn en nei de Midsieuwen wie Alphen in ambachtshearlikheid ûnder de namme Alphen en Rietveld.

Yn de 17e ieu kaam Alphen fierder ta bloei. It wie doe in pleisterplak foar postriders en hannelsferkear oer lân en wetter. Op gedielten by de Alde Ryn lâns is no noch it jaachpaad te sjen, wêroer't de trekskûten lutsen waarden. De hjoeddeiske gemeente Alphen oan de Ryn is foarme yn 1918. Doe waarden de lytsere gemeenten Alphen, Aarlanderveen en Oudshoorn gearfoege. Yn 1964 waard de gemeente útwreide mei Zwammerdam.

It wapen fan Alphen oan de Ryn is takend op 8 maaie 1918 en bestiet út in swarte achtpuntige stjer op in wyt wapenskyld. Boppe-op it skyld stiet in gouden kroan. It skyld wurdt fêsthâlden troch twa gouden liuwen. It wapen wie oarspronklik fan de famylje fan Alphen, in tûke fan de famylje Fan Kralingen. In Dirk fan Cralingen (berne foar 1189) hie besittings yn de buert fan Alphen en neamde him letter Fan Alphen.

Hefbrêge

De opfallende hefbrêge by de Gouweslûs oer de Gouwe waard ein jierren 30 boud. De Gouwe waard ferbrede om de skipfeartferbining tusken Amsterdam en Rotterdam te ferbetterjen. Soartgelikense brêgen waarden yn Boskoop en Waddinxveen boud. Yn de Twadde Wrâldkriich binne der springladings by de brêge setten om dizze yn gefal fan need op te blazen, wat net nedich blykte. Mar troch bliksemynslach is ien fan de ladingen dochs ûntploft. Yn de Santiger jierren is de brêge op'en nij troch in frachtwein bot beskeadige. Ter hichte fan de hefbrêge foar it autoferkear, leit hjir in draaibrêge foar de trein.

Alphen oan de Ryn hie foar de Twadde Wrâldktiich in lytse Joadske mienskip. Yn 1930 wennen der yn Alphen en omkriten 55 joaden. Fierwei de measte joaden binne yn oktober 1942 deportearre en dêrnei fermoarde, mar in pear oerlibben de oarloch troch ûnder te dûken. Oan it Raoul Wallenbergplein stiet it joadsk monumint mei alle nammen fan de omkommen joaden. De joadske gemeente fan Alphen is yn 1947 opheft en by dy fan Leien foege. It joadske begraafplak is yn 1964 romme, de stoflike resten binne oerbrocht nei it joadske begraafplak yn Katwyk. De synagoge waard oernommen troch de remonstrantske tsjerke. Yn 1980 waard ûnder de tsjerkeflier in kiste mei ûnder oaren in chanoekia fûn, in kandler dy't by in Joadsk feest brûkt wurdt. Dizze kandler waard ynset fan muoisume ûnderhandelingen tusken de Kommisje Joadsk Erfgoed en de remonstrantske gemeente. De gemeente woe de kandler in har tsjerke sette. De chanoekia bedarre úteinlik yn 1991 yn it Yad Vashem-museum yn Jeruzalem.

Sûnt 1950 begûn de stêd hiel sterk te groeien. Der waarden grutte útwreidingen oan de noardside fan de stêd boud, dy't oarspronklik mei ôfgrizen as "dy flats" besjoen waarden troch âlde Alphenaren. Sûnt de jierren 1990 waard ek in grutte wenwyk ten suden fan de spoarline boud, Tsjerke en Zanen. Alphen ûntwikkele him as in forinzestêd, mar binnen de grinzen kaam ek hieltyd mear wurkgelegenheid.

Yn .... kaam Alphen yn it lanlike nijs. Op it jiskelân yn de Coupépolder bliek in soad fergif stoarten te wêzen. Op de Coupépolder waard in golfbaan oanlein. Der moasten in soad maatregels troffen wurde om te foarkommen dat de gifstoffen yn it grûnwetter terjochte kamen.

[bewurkje seksje] Etymology

De namme Alphen is wierskynlik ôfkomstich fan de namme fan it Romeinske castellum Albanianae, dat "delsetting oan it wite wetter" betsjut.

[bewurkje seksje] Monuminten

Oudshoornse tsjerke: In herfoarme tsjerke oan de ouwer fan de Alde Ryn, stiften yn 1665 troch Knilles de Flaming
Remonstrantske tsjerke: Dit wie earder in synagoge.
Nôtmole de Iendracht: Dizze 11 meter brede stellingmole is fan 1752 en wie oarspronklik boud oan de noardein fan de rivier de Gouwe. De mole is yn 1898 oerpleatst nei Alphen oan de Ryn om in oare mole te ferfangen. De mole is oant 1955 kommersjeel brûkt, en is alle sneonen iepen foar publyk.
Eartiidsk Riedshûs: Yn dit gebou oan it Boargemaster Visserpark sit no de muzykskoalle. Oan itselde park leit de filla Sonnehoeck út 1920, wat in gemeentlik monumint is.
Stedhûs: Yn jannewaris 2003 waard in nij stedhûs iepene, in revolusjonêr ûntwerp, nei de trends fan dizze tiid mei in soad iepenheid en glês.
Katolike Sint-Bonifatiustsjerke: neogoatyske tsjerke út 1884 nei ûntwerp fan Evert Margry.
Grêfkapel famylje De Smeth: yn dizze grêfkapel waarden in soad leden fan de aadlike famylje De Smeth bysetten yn de 18e en 19e ieu. Dizze stiet efter de Advintstsjerke.
Advintstsjerke dit wie de earste Bonifatiustsjerke, mar by de Byldestoarm ferwoaste en wer opboud as protestantske tsjerke. De tsjerke is boud nei in ûntwerp fan arsjitekt W. Ch. Kuijper jr yn de jierren 1920 – 1922. De tsjerke ferriisde op it plak fan de âlde doarpstsjerke dy't op 7 april 1916 ôfbaarnde. Yn 1962 waard yn de 40 meter hege toer in beiaard fan 45 klokken hongen; de liedklokken fan de tsjerke weagje resp. 1162 en 864 kilo. It oargel is in unyk Steinmeyer-oargel dat yn 1982 restaurearre en útwreide is.

[bewurkje seksje] Attraksjes

Fûgelpark Avifauna: in grut fûgelpark mei in soad grien en fivers, in restaurant, en in grutte boarterstún, eigendom fan it Van der Valk konsern, tsjintwurdich Stifting Fûgelpark Avifauna. It park is oprjochte op 17 maaie 1950.
Archeon: In temapark oer it libben ferline fan Nederlân. Mei replika's fan 43 gebouwen út de prehistoarje, út de Romeinske tiid en út de Midsieuwen. It park bestiet sûnt 1994.
Rekreaasjepark Zegersloot: Fyts- en kuiergebiet mei bernebuorkerij, en mei in grutte plasse dy't ûntstien is troch sânwinning, de Zegerplas. Yn en om de Zegerplasse wurde ferskate wettersporten beoefene, lykas wynsurfen, wetterskyën en sportdûken.

Griene Hert: Alphen oan de Ryn leit middenyn it Griene Hert. Der binne in oantal lange-ôfstânspaden yn de omkriten útset, lykas by de mole-fjouwergong lâns rjochting Nieuwkoop.
It Kastiel: Pop- en Kultuerpoadium oan de Konsertwei yn Alphen oan de Ryn.

[bewurkje seksje] Eveneminten

20 fan Alphen: Ferkearsfrije 20 kilometerloop. Dizze is alle jierren op de twadde snein fan maart. De earste 20 fan Alphen waard yn 1952 organisearre. Sûnt 1987 hat de 20 fan Alphen de status fan ynternasjonale weiwedstryd.
Jiermerk: Elke tredde woansdei yn septimber. Tradysjoneel in regionale jiermerk foar lokale produkten, is dizze merk letter útgroeid ta ien fan de grutste jiermerken fan Nederlân,
Gondelfeart: De jûn foar de Jiermerk is de Alphenske gondelfeart.
Oldtimerdei: Begjin septimber wurde yn de winkelstrjitten fan Alphen Oldtimers tentoansteld.
Taptoe Alphen: Op de sneontejûn foar de jiermerk dogge in oantal muzykkorpsen harren sjo op it Thorbeckeplein. De earste Taptoe wie yn 1989.
De twa oeren fan Alphen: Op keninginnedei wurdt elk jier De twa oeren fan Alphen hâlden, ien fan de klassikers yn de nasjonale wynsurfkampioenskippen. By dizze twa oeren duorjende race giet it der om wa't de measte rûntsjes fart op in op de Zegerplas útlein sirkwy.
LAURA: Fytsfjouwerdaachske yn de earste wike fan july. Yn 2007 wurdt de 60ste Alphenske Fytsfjouwerdaachske hâlden.

[bewurkje seksje] Beroemde Alphenaren

Henk Angenent, winner fan de Alvestêdetocht yn 1997
Gerard van As, Kamerlid yn de 2e keamer foar de LPF (earder Alphensk riedslid foar de VVD)
Brainpower (Gert-Jan Mulder), muzikant, hie inkele grutte hits yn de muzyklisten
Susanna Fields (Suzanne van der Velde), sjongeres
Gerda Havertong, aktrise, bekend fan Sesamstraat
Matthijs van Heijningen, filmprodusint
John Heitinga, profvoetballer fan AFC Ajax en it Nederlânsk Alvetal
Kees Jansma, sportsjoernalist en televyzjepresintator
Daphne Lammers, Redactrise RTL Nijs en Presintatrise Editie NL fan RTL 4
Joop Lankhaar, oud-fuotbalynternational
Wouter van Pelt (1968), hockeyynternational
Martin Verkerk, tennisser, ferlear de finale op Roland Garros (2003) en wûn de Dutch Open yn 2004
Sanne Wallis de Vries, kabaretier, bekend fan ûnder oare "Kopspijkers"
Bas Westerweel, Presintator en âld radio-dj