Ingveonismen

From Wikipedy

De Ingveonismen binne in stikmannich taalkundige fernijings yn de Westgermaanske talen, dy't har oer it algemien pas yn 'e twadde helte fan it earste milennium foardienen. Yn dizze fernijings lizze foar in grut part de ferskillen tusken de Noardwestgermaanske talen en de Súdwestgermaanske talen. It is lykwols al sa dat de Ingveonismen har foar in part ek oppenearre hawwe yn 'e Nederfrankysk-Nedersaksyske subgroep fan 'e Súdwestgermaanske talen. De Heechdútske talen hawwe dêrfoar gjin part oan de Ingveonismen hân.

[bewurkje seksje] Oersjoch

De wichtichste Ingveonismen binne:

Ienheidsmeartal fan tiidwurden
Weromwurkjend gebrûk fan foarnamwurden
Nasaalútfal
Assibilaasje

Dêrnjonken wurde lykwols ek noch oare feroarings beskôge as Ingveonismen. Hjirûnder wurde de ferskate Ingveonismen toand út de ferskillen tusken Noarwestgermaansk Ingelsk en Frysk, Súdwestgermaansk - Nederfrankysk-Nedersaksysk Nederlânsk en Súdwestgermaansk - Heechdútsk Dútsk.

[bewurkje seksje] Ienheidsmeartal fan tiidwurden

By de talen oars as de Heechdútske talen waarden de ferskillende ferbûgings wei fan 'e meartalfoarmen fan tiidwurden.

Bygelyks, de ferskate talen hawwe de neikommende persoansfoarmen foar it tiidwurd "hawwen":

persoan	Ingelsk	Frysk	Nederlânsk	Dútsk
1e meartal	have	hawwe	hebben	haben
2e meartal				habt
3e meartal				haben
meartalfoarmen	ienheidsmeartal	ienheidsmeartal	ienheidsmeartal	ôfsûnderlik

[bewurkje seksje] Weromwurkjend gebrûk fan foarnamwurden

By de Noardwestgermaanske talen waard it aparte, weromwurkjend foarnamwurd fan de tredde persoan wei en waard it ferfongen troch foarmen fan it oanwizend foarnamwurd.

Bygelyks, yn sinnen as "Hy wasket him.", hawwe de talen yn it iental de neikommende weromwurkjende foarnamwurden:

persoan	Ingelsk	Frysk	Nederlânsk	Dútsk
3e manlik	himself	him	zich	sich
3e froulik	herself	har
3e meartal	themselves	har
ûnbeskaat	oneself	jin
foarnamwurd	oanwizend	oanwizend	weromwurkjend	weromwurkjend

[bewurkje seksje] Nasaalútfal

By de Noardwestgermaanske talen foel in nasale klank wei foar beskate ploffers en wriuwlûden. Foar in lytser part barde dit ek yn de Nederfrankysk-Nedersaksyske talen.

Bygelyks, de neikommende wurden hienen yn it Westgermaansk in n. (De weiwurden parten binne yn dizze tabel mei iepenings oanjûn.)

Ingelsk	Frysk	Nederlânsk	Dútsk
fi_ve	fii_f	vij_f	fünf
so_ft	sê_ft	za_cht	sanft
o_ther	oa__r	ander	ander
u_s	ú_s	ons	uns
goo_se	goe_s	gans	Gans

[bewurkje seksje] Assiblaasje

Yn de Noardwestgermaanske talen hat assibilaasje west. Dit binne ferskate lûdferskowings, yn posysjes foarôfgeande oan beskate lûden.

Bygelyks, yn de neikommende foarbylden binne de skeane letters foarmen fan assiblaasje.

G-lûd wurdt J-lûd

Ingelsk	Frysk	Nederlânsk	Dútsk
day	dei	dag	Tag
way	wei	weg	Weg
rain	rein	regen	Regen
yarn	jern	garen	Garn
yesterday	juster	gisteren	gestern
to yield	jilde	gelden	gelten
to forget	ferjitte	vergeten	vergessen

K-lûd wurdt TSJ-lûd

Ingelsk	Frysk	Nederlânsk	Dútsk
midge	mich	mug	Mücke
hedge	hage	heg	Hecke
church	tsjerke	kerk	Kirche
churl	tsjirl	kerel	Kerl
chalice	tsjelk	kelk	Kelch
cheese	tsiis	kaas	Käse
chaff	tsjêf	kaf	Kaff
to churn	tsjernje	karnen	kernen
kettle	tsjettel	ketel	Kessel
broken	brutsen	gebroken	gebrochen
stretch	strekke	strekken	strekken
stitch	stekke	stekken	stechen

U-lûd wurdt I of E-lûd

Ingelsk	Frysk	Nederlânsk	Dútsk
bridge	brêge	brug	Brücke
ridge	rêge	rug	Rücke
thin	tin	dun	dünn

[bewurkje seksje] Namme

De namme "Ingveonisme" komt fan de Ingvaeonen, de Noardseekustbewoaners fan Galje oant Denemark, yn de earste ieu nei Kristus, sa't dy beskreaun waarden troch de Romeinen. Der wurdt ûngelyk tocht oer dizze namme om't in ferbân mei dit folk, sa't de namme it suggerearret, hielendal net oantoand wurde kin.

Untfongen fan "http://fy.wikipedia.org../../../i/n/g/Ingveonismen.html"

Kategory: Frysk