Serbski seminar
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije
Serbski seminar (němsce Wendisches Seminar, čěsce Lužický seminář) - oficielne pomjenowanje Lausitzer Seminar St. Petri - w Praze bu w lěće 1724 jako wukubłanišćo za katolski měšniski dorost Hornjeje Łužicy załoženy. W prěnich lětdźesatkach běchu jow jenož serbscy chowancy. Po změnjenju mjezow diocesow přidružichu so wot kónca 18. lětstotka tež němscy studenća. Seminar wobsteješe hač do lěta 1922. W tutych nimale dwěmaj lětstotkomaj pak běchu w seminarje we wjetšinje serbscy studenća. Tohodla ma Serbski seminar wažne městno w stawiznach [Serbja|serbskeho]] luda.
Wobsah |
[wobdźěłać] Załoženje
Z Ćemjerc pola Budyšina pochadźacej bratraj a měšnikaj Měrćin Norbert a Jurij Józef Šiman běštaj hižo 1694 swoje nalutowankia wužiwałoj, zo byštaj na praskej Małej stronje "hospitalitu" za łužiskich bohosłowcow załožiłoj. 1706 móžeše so na Małej stronje blisko Karloweho mosta ležownosć kupić, kotraž so 19. aprila 1706 do čěskeje krajneje tafle zapisa. Traješe wšak hišće na 20 lět, prjedy hač so předewzaće Šimanec bratrow (stworić dom a wukubłanišćo za łužiskich alumnow) zakónči. 12. februara 1724 spisa so w Praze załoženske wopismo, kotrež so wot Budyskeho tachantstwa swj. Pětra přiwza a 6. julija 1725 wot kejžora Korle VI. wopodstatni.
[wobdźěłać] Čehodla so serbscy duchowni w Praze wukubłachu
W 16. lětstotku přisłušeše Hornja Łužica Čěskemu kralestwu a bě tak pod knjejstwom katolskich Habsburgow. Tohodla njezamó so reformacija w tutej kónčinje dopřesadźić. Pod škitom kejžora zwostachu budyske tachantstwo a někotre klóštry z dźělom burskich poddanow w romskej cyrkwi. Wot toho časa bě Hornja Łužica dwukonfesionelna. Zawostate katolske pasma běchu přisłušeli Mišnjanskemu biskopstwu, kotrež běše so w běhu reformacije zhubiło. Wot połojcy 16. lětstotka přewzachu budyscy tachantojo do dalokeje měry nadawki biskopa. Njebě wšak jim dowolene, duchownych swjećić. Hižo tehdy dyrbjachu so bohosłowcy druhdźe wukubłać. Dźěchu mj. dr. na uniwersitu w Krakowje a Wienje abo přiwzachu so w Jezuitskich kolegijach w Olomoucu, Praze abo Lanžhoće (Landshut). Wosebje wuske běchu styki do susodnych Čech.
W Praskim měrje 1635 wotstupi kejžor Ferdinand II. Łužicu na sakskeho kurchwjercha Jana Jurja I.. Protokol přepodaća, tak mjenowany tradiciski reces, rjadowaše mj. dr. konfesionelny status quo. Tak bě tež pod protestantiskimi kurwjerchami wobsydstwo katolskeje cyrkwje garantowane. Kaž hižo do toho dźěchu katolscy łužiscy bohosłowcy na studij do habsburgskich krajow. Hladajo na pobrachowacych duchownych w rekatolizowanych Čechach přewzachu mnozy Łužičenjo tam poskićenu faru. Ze załoženjom měšniskeho seminara chcyštaj bratraj Šimanaj tuž wjace Łužičanam teologiski studij zmóžnić. Zdobom chcyštaj so wo to postarać, zo bychu wustudowani domiznje swěrni wostali. Z tuteje přičiny přewza bórze budyske tachantstwo patronat nad serbskim seminarom.
[wobdźěłać] Twar Serbskeho seminara
Po tym zo běchu so skónčnje stajnje zaso so jewjace ćeže a formality přewinyli, móžachu zymu 1725/1726 twarske zrěčenja podpisać. 15. julija 1726 połoži so zakładny kamjeń. Nasta jednore barokne twarjenje, kotrež mjenowaše so „Serbski seminar“ resp. „Łužiski seminar“. Japoštoł Syman Pětr sta so škitny patron, štož drje bě pokazka na nošerja jurisdikcije, budyske tachantstwo. Hdy nowe twarjenje bu poswjećene, znate njeje.
[wobdźěłać] Prěni studenća a wuwiće seminara
Nazymu 1728 zaćahnychu prěni studenća, dwaj teologaj, dwaj filozofaj a 15 gymnaziastow. Alumny, kiž w Serbskim seminarje bydlachu, su so tu w prěnim rjedźe duchownje wukubłali. Serbja móžachu so nimo toho na maćernorěčnych zwučowanjach wobdźělić. Za wědomostne wukubłanje běštej Małostronski němski gymnazij a, po maturje, filozofiska fakulta Karl-Ferdinand-uniwersity zamołwitej. Wjednistwo doma bě přez Budyski "Domkapitel" zasadźeny prezes, kiž běše domowemu dekanej podrjadowany.
Kurwjerchowstwo Sakska a Habsburgska monarchija měještej lětstotki dołho dobre poćahi, přez čož tež bjezpłatnosć šulow a studiuma sakskich alumnow (Serbja a Němcy) zaručena běše. Załožba bratrow Šimon měješe dobru rezonancu pola klerusa a wěriwych we Łužicy. Z pomocu wulkeje ličby pjenježnych darow buchu bórze dalše studijne městna wutworjene.
Po tym zo běše sakske knježerstwo 18. lětstotka ke katolskej konfesiji přešło, nastawachu tež w Sakskej katolske gmejny. Wěsty dźěl jich měšnikow bě so tohorunja w Serbskim seminarje wukubłało. Z 19. lětstotka sem hač k zawrěnju seminara běchu prawidłownje studenća ze sakskich krajow pódla.
Serbja studowachu słowjanske rěce a dźeržachu zwisk k Čecham a druhim Słowjanam, stož bu za namakanje identity małeho serbskeho ludu jara wažne. 21. Winowca 1846 załoži Jakub Buk (pozdźišo prelat a kralowski sakski dwórski kapłan a farar dwórskeje cyrkwje) zhromadnje z druhimi studentami serbske šulerske a studentske zjednoćenstwo, Serbowku.
Z 19. lětstotka sem přindźe serbski seminar do srjedźišća konkurowaceju nacionalizmow Němcow a Słowjanow. Z protestantiskeho (prusko-) němskeho strony so twrjerdźeše, zo serbski seminar je pječa panslawistiski a strach za Saksku a samo Němsku. Rěčeše a pisaše so wo słowjanskich "Hetzkapläne" a sakskemu knježerstwu bu wumjetowane, zo wona to wšo pječa ćerpješe. Ze strony habsburgskego knježerstwa Rakusko-Wuherskeje so tak a tak jara němske nastajenje njewoćakowaše. K stajnym přisłodźenjam dyrbještaj Budyski biskup a Praski prezes so pospochi wuprajeć.
[wobdźěłać] Rozpušćenje seminara w lěće 1922
Po rozpadźe monarchije Rakusko-Wuherskeje a Kralestwa Sakskeje padny seminar do hłubokeje krizy, kotruž njezmištrowaše. Nowi čěskosłowakscy knježićeljo skónčichu studijnu swobodu a hrožachu z tym, pjenjezy załožby sćazać. Budyski kapitl njezamó inflacije w Němskej dla pomhać. Dawno trěbne twarske wobnowjenja Serbskeho seminara njemóžachu so falowacych pjenjez dla zwoprawdźić. Žiwjenske zastaranje alumnow njeběše dale zaručene. Knježarstwje Sakskeje a Němskeho mócnarstwa stajachu katolsku cyrkej, kotrejž seminar słušeše, pod ćišć. Wona měješe jón zawrěć, dokelž nochcyše wukubłanje měšnikow w njepřećelskim słowjanskim wukraju dale ćerpjeć.
Po znowozałoženju biskopstwa Mišnja, měješe nowy biskop Christian Schreiber zamołwitosć za wukubłanje měšnikow. Wot lěta 1917 płaćace nowe cyrkwinske prawo žadaše sej hinaše wukubłanje přichodnych měšnikow. Po dołhich tajnych jednanjach bu započatk 1922 w Budyskim biskopskim ordinariaće skónčnje wobzamknjene, Serbski seminar rozpušćić a spředać. Posledni prezes, J. Jakubaš, dósta wotpowědne přikazy. W žnjencu lěta 1922 buchu posledni studenća wróćo do Sakskeje pósłane, we winowcu samsneho lěta so Serbski seminar předa (zapisane do krajneje tafle 30. winowca 1922). Wjele katolskich Serbow widźeše předań seminara jako nadběh na serbsku narodnosć, štož bě jedna z přičin, zo steješe dźěl Serbow wótrje přećiwo biskopej Christianej Schreiberej.
[wobdźěłać] Matrikle
Wot 1728 do 1922 wopyta 768 alumnow Serbski seminar w Praze. Běše to 428 Serbow, 319 Němcow a 21 z druhich narodow. Wjetšina z nich sta so z měšnikom we Łužicy a cyłej Sakskej.
W seminarje wjedźenu matrikla wšitkich šulerjow a studentow wudawaše PhDr. Zdeněk Boháč. Za wuhódnoćenje rozdźěli Boháč stawizny seminara do třoch periodow.
- Prědna perioda: (1706) 1728 do 1783, tehdy běchu jenož Serbja w seminarje.
- Druha perioda: 1784 do 1821, pódla Serbow přindźechu nětko tež Němcy na studij do Prahi. Pochadźechu z wobwoda klóštra Marijiny doł (Ostritz) a z Drježdźan.
- Třeća perioda: 1822 do 1922: Dokelž wobwod Kulow so na arcybiskupstwo we Wrocławju wotstupi, přindźe přeco mjenje Serbow na studij do Prahi. Do třećeje periody padnjetej tež załoženje Němskeho mócnarstwa a rosćacy nacionalizm, kotryž so po prěnjej swětowej wójnje hišće zesylni.
Předstejićel seminara běše pak Serb, pak Němc, pak Čech - problemy dla toho lědma běchu. Serbja a Němcy studowachu zhromadnje.
[wobdźěłać] Literaturne pokiwy
- Dieter Rothland: Das Wendische Seminar. We: Eine Kirche – zwei Völker, Nakładnistwo Domowina Budyšin 2003, ISBN 3742019260.
