Wiki
De Wikipedia, le encyclopedia libere
Le parolas wiki e WikiWiki es le nomines de un typo de collection de documentos hypertextual o del software collaborative con le qual illo es create.
Wiki es tamben un prenomine commun inter Maori feminin in Nove Zelanda.
Tabula de contento |
[modificar] Characteristicas essential
Un WikiWikiWeb permitte que documentos sia scribite collectivemente in un simple linguage de etiquettage con un navigator del web. Proque le majoritate del wikis es basate in le World Wide Web, le termino "wiki" suffice pro le major parte. Un singule pagina in un wiki se appella un "pagina wiki", e le integritate del paginas, normalmente multo interconnectite, se appella "le wiki".
"Wiki wiki" significa "rapide" in le lingua hawaian, e il es le rapiditate de crear e actualisar paginas que es un del aspectos definitive del technologia wiki. Generalmente il non ha redaction ante le acceptation de modificationes, e le major parte del wikis es aperte al publico general o al minus a omne personas con accesso al servitor wiki. De facto, multe wikis mesmo non require le registration de un conto de usator.
[modificar] Paginas e edition
In wikis traditional, omne pagina ha duo representationes: le forma in que illo es monstrate (generalmente HTML que es visualisate per un navigator del web) e le forma in que illo es editate (un linguage de etiquettage simplificate, le stilo e syntaxe del qual varia de wiki a wiki).
Le rationamento detra iste designo es que HTML, con su grande assortimento de etiquettas recursive, es troppo complexe pro permitter le edition rapide, e distrahe uno del contento del paginas. In ultra il es a vices reguardate como avantagiose que usatores non pote utilisar tote le functionalitate que HTML permitte, como JavaScript e folios de stilo cascadante, proque isto impone le consistentia del designo graphic.
| Syntaxe wiki (Wikipedia) | HTML | Visualisation |
|---|---|---|
|
"''Doctor''? No other title? A ''scholar''? And he rates above the civil authority?" |
<P>"<I>Doctor</I>? No other title? A <I>scholar</I>? And he rates above the civil authority?"</P> <P>"Why, certainly," replied Hardin, amiably. "We're all scholars more or less. After all, we're not so much a world as a scientific foundation &#mdash; under the direct control of the Emperor."</P> |
"Doctor? No other title? A scholar? And he rates above the civil authority?"
"Why, certainly," replied Hardin, amiably. "We're all scholars more or less. After all, we're not so much a world as a scientific foundation — under the direct control of the Emperor." |
| Un pagina wiki ha duo formas de representation, le syntaxe wiki usate per le motor de wiki e le HTML generate ab illo e inviate al navigator del usator, le qual lo usa postea pro visualisar un pagina formatate. | ||
Nonobstante, alicun mechanismos de wiki recente permitte le edition "WYSIWYG", generalmente requirente un controlo ActiveX o altere software de extension que traduce instructiones de formatation entrate graphicamente como "grasse" e "cursive" a in etiquettas HTML que es postea inviate transparentemente al servitor. In iste casos, usatores qui non ha le extension requirite pote solmente editar le pagina in su forma de codice HTML.
Le instructiones de formatation permittite varia considerabilemente dependente del mechanismo de wiki specific usate. Wikis simple permitte solmente formatation elementari de texto, e plus complexes permitte le uso de tabellas, imagines, formulas, o mesmo elementos interactive como votationes e jocos. Pro isto, il ha ora un effortio pro stabilir un standard de etiquettage wiki.
[modificar] Ligamines e creation de paginas
Wikis es un ver medio de hypertexto, con structuras de navigation non-linear. Cata pagina typicamente contine un grande numero de ligamines a altere paginas; wikis plus grande sovente ha paginas de navigation hierarchic, ma le uso de illos es optional. Ligamines se crea con un syntaxe specific, le si-nominate "patrono de ligamine".
Originalmente le majoritate de wikis usava PlureMajusculas como patrono de ligamine, per poner in majusculas le prime littera de cata parola e eliminar le spatios inter illos (le parola PlureMajusculas ipse es un exemplo de PlureMajusculas). Durante que PlureMajusculas facilita multo le creation de ligamines, illo anque produce ligamines scribite in forma non-standard. Wikis usante PlureMajusculas es immediatemente recognoscibile per le grande numero de ligamines con nomines como TabulaDeContento e QuestionesProComenciantes.
PlureMajusculas ha multe criticos, e le cambio del grande wiki Wikipedia al si-nominate "ligamines libere", parolas ponite intra [[duple parentheses recte]] stimulava disveloppatores de software wiki a cercar alternativas. Plure motores de wiki usa singule parentheses, parentheses curve, signos de sublineation, barras oblique o altere characteres como patrono de ligamine. Ligamines trans differente communitates wiki es possibile con un special patrono de ligamine appellate InterWiki.
Nove paginas in un wiki generalmente se crea exactemente como ligamines: un ligamine es create in un pagina pertinente al thema in question; si le pagina ligate non existe, le ligamine es de alicun modo emphatisate como "rumpite". Con un clic super le ligamine se aperi un fenestra de edition, permittente al usator entrar le texto pro le nove pagina. Iste mechanismo assecura que si-nominate "paginas-orphanos" (al quales nulle ligamines se refere) es rarmente create, e un nivello generalmente alte de interconnexion es mantenite.
[modificar] Governation de contento
Wikis respecta in general un philosophia de render facile le correction de errores e non render difficile le entrata de errores. Assi, ben que wikis es multo aperte, illos tamben forni varie manieras de verificar le validitate de additiones recente al corpore de paginas.
Le pagina le plus prominente in quasi omne wiki es le de modificationes recente. Isto es simplemente un lista de un numero specific de modificationes recente, o un lista de tote le modificationes facite intra un certe periodo de tempore. Alicun wikis permitte filtrar le lista pro excluder modificationes marcate "minor" o que esseva facite per programmas pro importation automatic ("bots").
Ab le pagina de modificationes recente, duo altere functiones es disponibile in le majoritate del wikis: le historia de revisiones, que monstra previe versiones de paginas, e le function "diff", que distacca le differentias inter duo revisiones. Le historia de revisiones permitte aperir e salvar un previe version de un pagina e restabilir le texto original. Con le function "diff" on pote decider si isto es necessari o non: un usator regular del wiki pote monstrar le diff de un modification listate in le pagina de modificationes recente e, si illo es reguardate como un modification inacceptabile, restabilir un version previe con le historia. Iste processo es plus o minus efficace, dependente del software wiki in uso.
| http://en.wikipedia.org/upload/f/fa/Diff.jpg |
| Le reportos "diff" emphatisa le cambiamentos inter duo revisiones de un pagina. |
In caso que modificationes inacceptabile non es remarcate in le pagina de modificationes recente, alicun wikis forni controlo additional super le contento. Wikipedia esseva le prime wiki que introduceva "guarda-paginas" (watchlists), que permitte le generation de un lista exclusive de modificationes recente a un collection de paginas specific. Wikipedia permitte tamben le distaccamento de ligamines a paginas minus grande que un certe grandor, rendente micre paginas, si-nominate "residuettos" (stubs), perceptibile in omne paginas que liga a illos.
In casos extreme, multe wikis permitte proteger certe paginas de esser editate. Paginas protegite in Wikipedia, per exemplo, pote solmente esser editate per si-nominate gerentes, qui pote additionalmente revocar le protection. Isto es generalmente reguardate como un violation del philosophia fundamental de WikiWiki e dunque evitate.
[modificar] Governation de usatores
Ben que le majoritate del wikis evita proceduras de registration mandatori, quasi omne grande mechanismos de wiki forni alicun modo de restringer usatores qui viola le regulas del communitate systematicamente. Le plus commun modo de facer isto es bannir le usator de editar, que pote esser complite per bannir lor adresse IP specific. Multe providitores de servicio internet totevia assigna un nove adresse IP pro cata vice que le usator se connecte al rete, assi que tal bannimentos es sovente inefficace.
Pro parve wikis, un commun defensa contra un "vandalo" persistente es simplemente lassar le disfigurar tante paginas como ille vole, e postea reverter rapidemente le paginas post que le vandalo ha partite. Iste tactica frequentemente es reguardate como inacceptabile in le contexto de communitates plus grande, ubi un action plus drastic e rapide es preferite. Pro arrangiar le problema de adresses IP cambiante a vices es usate bannimentos autoexpirante que se extende a tote le adresses IP in un rete particular, assecurante que le vandalo non pote editar paginas intra un periodo de tempore specific. Le assumption es que isto frequentemente suffice como mesura preventive.
Como un mesura de emergentia, alicun wikis permitte disactivar tote le functionalitate de editar in le base de datos, o permitter continuar a editar solmente a usatores registrate ante un certe data. Generalmente, totevia, qualcunque damno infligite per un "vandalo" pote esser revertite assatis rapidemente. Plus problematic es le insertion de errores subtil que non es discoperite.
[modificar] Cercar
Le majoritate del wikis offere un function de cerca in al minus le titulo, si non un cerca in le texto complete. Si o non le cerca continua a functionar ben con le crescimento del systema depende multo de si le mechanismo de wiki usa un base de datos o non; le indice de un base de datos permitte le cercas rapide in grande wikis. In Wikipedias con software recente, le button denominate "Ir" permitte al lectores vider directemente le pagina correspondente le melio al criterios de cerca fornite. Pro cercar in plure wikis simultaneemente, le mechanismo de recerca MetaWiki ha essite create.
[modificar] Mechanismos de wiki
Viste le simplicitate relative del concepto wiki, il existe un grande numero de implementationes, variante inter improvisationes multo simple con solmente le functionalitate le plus basic e systemas multo sophisticate de gestion de contento. Le major parte del mechanismos de wiki es software libere, e grande projectos como TWiki e le software de Wikipedia es disveloppate collaborativemente. Multe wikis es multo modular, forniente interfacies de programmation que permitte al programmatores disveloppar nove functionalitates sin deber haber cognoscentia del base de codice integre.
Il es difficile determinar qual mechanismos de wiki es le plus popular, ben que le candiatos primari es probabiloemente le wiki UseMod multo simple a installar, TWiki, MoinMoin e le software de Wikipedia. Vide software Wiki pro un lista de mechanismos de wiki.
[modificar] Vide in ultra
- Guerras de edition
- Spam
[modificar] Historia
Le software wiki proveni del communitate de patrono de designo pro scriber linguages de patrono. Le prime wiki esseva Portland Pattern Repository, stabilite per Ward Cunningham in 1995 [1]. Cunningham inventava e denominava le concepto wiki, e produceva le prime implementation de un mechanismo de wiki. Alicun personas insiste que solmente le wiki original debe esser denominate Wiki (con un majuscula) o WikiWikiWeb. Le wiki de Ward remane un del sitos Wiki plus popular.
In le annos final del vintesime seculo, wikis esseva de plus in plus recognoscite como un technologia con promissa a disveloppar bases de cognoscentia private e public, e il esseva iste potential que inspirava le fundatores del projecto encyclopedic Nupedia, Jimbo Wales e Larry Sanger, a usar le technologia wiki como un base pro un encyclopedia electronic: "Wikipedia" esseva lanceate in januario 2001. Illo esseva originalmente basate super le software de UseMod, ma plus tarde cambiava a su proprie systema a codice-fonte public que ha ora essite adoptate per multe altere wikis.
Hodie, le Wikpedia in lingua anglese es de longe le wiki le plus grande, e le Wikipedias non-anglese occupa multes del altere positiones. Le secunde wiki le plus grande, totevia, es Susning.nu, un base de cognoscentia in lingua svedese, que usa le software UseMod. Le natura comprehensive de Wikipedia ha essite un factor significative in su crescentia, durante que multe altere wikis es multo specialisate. Alcunos tamben ha attribuite le crescimento rapide de Wikipedia al decision a non usar PlureMajusculas.
[modificar] Excursiones Wiki
Il existe "excursiones per autobus" virtual guidate que duce visitatores a varie sitos wiki. Istes consiste simplemente de un pagina in cata wiki participante nominate "TourBusStop", que da le ligamine al proxime station – de facto, un typo de webring. Cata pagina-station da alicun information super le wiki in question, e uno pote optar pro explorar iste wiki ("descender del autobus"), o pro continuar al proxime wiki in le excursion.
[modificar] Communitates Wiki
De longe le wiki le plus grande es le Wikipedia in anglese.
Vide in ultra Communitates Wiki per typo e Communitates Wiki per thema.
- Cunnan
- DarwinWiki - Darwinismo
- Disinfopedia - super le propaganda
- EvoWiki - Evolution
- GreenCheese
- Green Light Wiki
- Grubstreet - le guida communitari public a London [2]
- infoAnarchy wiki - Proprietate intellectual, anarchismo, politica
- Javapedia
- Know-how Wiki
- MeatballWiki
- OpenFacts
- Personal Telco
- This Might Be A Wiki (Isto es forsan un wiki)
- WhyClublet
- Wikinations.be (fr)
- Wikipedia - Encyclopedia
- Wikiquote - Repositorio de citatos
- Wikitravel
- Wiktionary - Dictionario
Vide in ultra Wikipedia:Sitos usante MediaWiki, PHP Wiki, Software social, Bliki
[modificar] Systemas similar a Wiki
- EditMe
- Everything2
- Halfbakery
- Eksi Sozluk (in lingua turc)
- SnipSnap
[modificar] Ligamines externe
- "Excursion per autobus" a MeatballWiki
- WikiWikiWeb (le prime wiki)
- MeatBall:WikiCommunityList
- MeatBall:BiggestWiki
[modificar] Referentias
- Aronsson, Lars (2002). Operation of a Large Scale, General Purpose Wiki Website: Experience from susning.nu's first nine months in service. Discurso presentate al sexte Conferentia International de ICCC/IFIP super le Publication Electronic, le 6 - 8 novembre de 2002, Karlovy Vary, Republica Chec. Disponibile a: http://aronsson.se/wikipaper.html
- Benkler, Yochai (2002). Coase's penguin, or, Linux and The Nature of the Firm. The Yale Law Jounal. v.112, n.3, pp.369-446.
- Cunningham, Ward and Leuf, Bo (2001): The Wiki Way. Quick Collaboration on the Web. Addison-Wesley, ISBN 0-201-71499-X.
- Jansson, Kurt (2002): "Wikipedia. Die Freie Enzyklopädie." Discurso al 19ne Congresso Chaos de Communicationes (19C3), le 27 de decembre, Berlin. Description in-linea: http://de.wikipedia.org/wiki/Benutzer:Kurt_Jansson/Vortrag_auf_dem_19C3
- Möller, Erik (2003). Loud and clear: How Internet media can work. Presentation al conferentia de Open Cultures, le 5 - 6 de junio, Vienna. Disponibile a: http://opencultures.t0.or.at/oc/participants/moeller
- Möller, Erik (2003). Tanz der Gehirne. Telepolis, le 9 - 30 de maio. Quatro partes: "Das Wiki-Prinzip", "Alle gegen Brockhaus", "Diderots Traumtagebuch", "Diesen Artikel bearbeiten". Summario e tabula de contento: http://www.heise.de/newsticker/data/fr-30.05.03-000/
- Remy, Melanie (2002). Wikipedia: The Free Encyclopedia. Online Information Review. v.26, n.6, pp.434.
