Heëlesj
Van Wikipedia
- Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. Ómdat 't plaatsgebónje is, maogs doe 't ómzètte nao 't Heëlesj, as te dit dialek sjpriks.
't Heëlesj is 't dialek wat gesproke weurt in de stad Heerle.
Inhawd |
[bewirk] Sprekers
Heerle, ind negentiende iew nog e dörp vaan 6.000 inwoeners, is in de ierste helf vaan de twintegste iew oetgegreujd tot de twiede stad vaan Nederlands Limburg, door sterke arbeidsimmigratie. Es gevolg daovaan sprik de mierderheid vaan de bevolking vaan Heerle allewijl Nederlands, dèks Nederlands gelardeerd mèt Limburgs (zuug Heerles Nederlands) - vaan 't nog Limburgstaoleg deil vaan de bevolking sprik laank neet edereine Heerles. Toch nump 't Heerles dialek nog in alle laoge vaan de bevolking bij lui vaan alle leeftije 'n zeker plaots in.
De taolsituatie in Heerle is daan ouch complex te neume. Väöl lui zien twietaoleg in 't (Heerles) Nederlands en 't Limburgs, en 't kump väöl veur tot me in gesprekke vaan de ein taol op de ander euvergeit (code-switching). 't Is dus meugelik tot iemes wat de taol neet väöl gebruuk (en mesjiens gaaroet neet vaan toes heet mètgekrege) ze toch good behiers. In eder geval höbbe alle Heerlenere passief kinnes vaan 't Limburgs. Dao kump bij tot allewijl 't dialek hoeger in aonzien steit es 't es "gebroke Hollands" besjouwde Heerles Nederlands.
Me sjat 't aontal sprekers op 20% vaan de Heerlese bevolking; dit getal gief waorsjijnlik de frequinte sprekers. Wieväöl lui 't Heerles wirkelik behierse is neet bekind.
[bewirk] Kinmerke
Heerle ligk nog zjus te noordweste vaan de Benrather Linie; me zeet hei dus make, tied en oet, neet maache, tsiet en oes wie in Kèrkraoj, en 't Heerles moot dus besjouwd weure es e Nederduits dialek.
Veur de res vertuint 't evels väöl verwantsjap mèt 't Kirchröadsj. Zoe ligk Heerle te zuie vaan twie klein isoglöskes, die ziech vaan de Benrather Linie aofsplitse en 't ind vaan typisch Ingweoonse/Nederduitse wäördvörm markere. Zoe zeet me in Heerle zage, neet zègke, en verandert 't achtervoogsel -lik in -lich. Ander euvereinkomste mèt 't Kirchröadsj zien 't ewegvalle vaan de r veur 'ne consonant (Heerle > Heële), 't monoftongisere vaan ei en ou nao ee en oo (heim > heem; boum > boom; mèrk op tot de res vaan Limburg hei-in feitelik e taoleiland is!), 'n sterke gutturalisering (kind > kink; hand > hank), de lidwäörd g'ne en g'n (Krch.: j'n(e)) op sommege posities en 'n dudelike invlood vaan 't Hoegduits es cultuurtaal in vreuger tije, al kump die laank zoe extreem neet tot uting es in 't Kirchröadsj (muziek > moeziek).
[bewirk] Spelling
Zjus wie 't Kirchröadsj heet 't Heëlesj vaan Veldeke de "touwstumming" gekrege zien aw spellingsmores te bewoere. Ouch hei sjrijf me veur de klaank woe Veldeke ao bij veursjrijf, nog ummertouw oa.
[bewirk] Cultivatie
't Heerles dialek is de leste jaore door de bevolking dudelik umermp: 't weurt ummer mier opgesjreve en gecultiveerd. Bekind is 't vastelaovendsleedsje D'r Loemmelekrieëmer vaan 't duo Paul & Leo, wat in 2001 de daarde plaots haolde bij 't LVK. Dao zien e paar Heerlese sjrievers die vrij regelamoteg publicere. Bekind is Cor Driessen, dee jaorelaank 'n eige spelling drop naohoolt. Sjrievers vaan recinteren datum zie Rob Lahaye, Raymond Clement en Jan Hendriks. 't Heerles kump ouch veur in e paar stripvertaolinge. In Suske en Wiske weurt 't gesproke door Tant Sidonia; in 't Asterix-album 'ne Gansen toer sprik me 't in de stad Durocorturum.
Al in 1884 versjeen 'n woordelies vaan 't Heëlesj. Dees oetgaaf woort in 2000 opgevolg door 'nen echten dictionair.
