Raof
Van Wikipedia
Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Mestreechs aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.
De raof (Corvus corax (Linnaeus, 1758)) is 'ne vogel oet 't geslach Corvus (krejje). 't Is 't groetste lid vaan dees familie en op de lierveugel nao de groetste vaan de zaankveugel. In Nederland en 't Belsj kump de vogel wieneg mie veur.
Inhawd |
[bewirk] Veurkoume
De raof is euver 't allergroetste deil vaan zoewel 't Palearctisch es 't Nearctisch Areaol vertegewoordeg; dat wèlt zègke Noord-Amerika, Europa, Azië en 't noordelikste deil vaan Afrika. De vogel kin hiel good tege de kaw en is tot op Greunland en de Siberische toendra's te vinde; allein de alderkaajdste plaotse geit 'r oet de weeg. De wereldpopulatie weurt gesjat op 16 miljoen stök, en dees populatie sjijnt touw te numme. Daodoor gelt de soort wereldwied es "neet bedreig"[1].
[bewirk] In Noordwes-Europa
't Vèlt evels op tot de vogel neet of amper veurkump in Noordwes-Europa: in Nederland, 't Belsj, Duitsland, Fraankriek en Denemarke. In eus umgeving is de raof naomelik langen tied hiel sterk bejaog, umtot 't bijgeluif vertèlde tot heer oongelök brach. Veural vaanaof de negentiende iew góng 't hel. In 1944 breujde in 't Heuvelland 't lèste Nederlandse paar[2]. In de twintegste iew oondernaom me versjèllende poginge 't bies te besjèrme of te herintroducere. Al in 1936 woorte raove oetgezat op de Veluwe, die 't neet haolde[2].
In 1976 deeg me dit obbenuits, mèt mie succes noe. 't Aontal breujpare in Nederland ligk roond de 100; boete op de Veluwe zitte die ouch op d'n Utreisen Heuvelrögk en de Sallandsen Heuvelrögk[3]. Ze vlege veur te ete oet nao ander deile vaan 't land en weure veural gezeen in 't Gooi en bij de Oostvaardersplasse[4]. Ze weure evels ouch in ander deile vaan 't land gezeen, boe-oonder 'nen inkele kier in 't uterste noorde vaan Nederlands Limburg. De populatie is de lèste jaore get aofgenomme doortot me is gestop mèt 't bewös achterlaote vaan slachaofval op de Veluwe[5]. Op dit memint bedreug de populatie tege de hoonderd pare[3]; eder winter euverwintere bovendeen 200 aon 400 individue in Nederland[2].
Ouch in 't Belsj (in de Kempe) zien raove oetgezat; ouch hei geit 't um klein aontalle. 'n Inkel koppel is de grens mèt Nederland euvergestoke en breujt noe in Noord-Braobant[3].
Evegood heet me ze oetgezat in Noordrien-Wesfale[6]. Observaties vaan 't bies in 't midde en zuie vaan Nederlands Limburg[4] kinne wel aon dees populatie weure touwgesjreve.
[bewirk] Versjijning
De raof is 'ne flinke vogel vaan tösse de 56 en 69 centimeter groet[7]. De gruutde is 't belangriekste kinmerk boe-aon me 'ne raof vaan ander krejechtege, in 't bezoonder de zwarte krej en de rook, kin oondersjeie. De vleugelspanwijdte is oongeveer twie kier zien lengde. De snavel is get langer, zwoerder en liech gekromp. De vere zien bij de kop gans zwart, op de vleugele en 't lief blinke ze get. Aon de keel heet 'r korte pluimkes. De start is kielvörmeg, get wat veural in de vlöch opvèlt. De raof vluig mèt laanksem, krachtege vleugelsleeg; anders es de ander krejje kin 'r mèt zien groete vleugel stökker zweve.
[bewirk] Oondersaorte
De raof kump, anders es ander krejje, zoewel in de Aw es in de Nui wereld veur. Biologe oondersjeie evels wel 'n aontal oondersoorte.
- C. c. corax kump in Europa en Wes-Azië tot aon 't Bajkalmeer veur. Heer is rillatief klein(der) en heet 'ne get kortere snavel.
- C. c. kamtschaticus, in oostelik Siberië, is groeter es de corax meh kleinder es de principalis. De snavel is dudelik langer.
- C. c. principalis vint me in Noord-Amerika inclusief Greunland. Heer is groet en de keelpluimkes zien dudelik te zien. De vere glanze mier es bij ander oondersoorte.
- C. c. sinuatus leef in 't zuie vaan de Vereinegde Staote en in Midde-Amerika en is kleinder es de principalis. Ouch heet 'r 'ne smalere snavel.
- C. c. subcorax is te vinde in e gebeed vaan Griekeland tot aon Wes-China en is get groeter es de corax. De nakpluimkes zien evels korter. Wijers vèlt op tot de nak en de boors dudelik broen vaan kleur zien.
- C. c. tibetanus vint me in de Himalaya en in ander bergketes in Wes-China. Dit is 't groetste ras mèt de meis glanzende vere.
- C. c. tingitanus kump veur in Noord-Afrika inclusief de Canarische eilen. Heer is de kleinste vaan alle oondersoorte en heet daoneve 'ne kortere snavel. 't Verepak heet 'ne karakteristieken olie-echtege glans.
- C. c. varius leef op de Faeröer en op Iesland. Heer glans get minder es ander oondersoorte. De nakvere zien get wit.
[bewirk] Ander veugel mèt de naom raof
't Gief nog inkel ander veugel oet 't geslach Corvus mèt 'nen triviaole naom boe-in raof veurkump. Meistal weurt dee naom gegeve aon rillatief groete krejje.
- Witnakraof, C. albicollis
- Sjèldraof, C. albus
- Australische raof, C. coronoides
- Dikbekraof, C. crassirostris
- Weusteraof, C. cryptoleucus
- Kleine raof, C. mellori
- Wejjerstartraof, C. rhipidurus
- Broennakraof, C. rubicollis
- Tasmaanse raof, C. tasmanicus
Veur 't oondersjeid mèt de bovestaonde soorte weurt de hei besjreve Corvus corax ouch wel Gewoene raof geneump.
[bewirk] Gedraag en veurtplanting
Raove zien euver 't algemein standveugel; populaties in de kajdste streke trèkke 's winters wel nao 't zuie[7].
De raof heet 'ne karakteristieke roop dee besteit oet e laank, lieg, raspend geluid wie körrrrk. In de paartied liet 'r ouch väöl ander geluide hure. Wie wel mie krejje kin 'r väöl geluide oet zien umgeving good imitere, boe-oonder ouch de minselike stum.
'ne Raof zeuk ziech al es joonk 'ne partner veur 't leve oet. 't Doort evels twie tot drei jaor ietot 'r geslachsriep is. Tijens de balts liet 't menneke 'n käör aon geluide hure en väöl acrobatische vlöchte zien um 't vruiwke te imponere. De raove make e groet, roond nes, wat bij veurkäör op rotsechtegen oondergroond kump, meh ouch dèks in buim gemaak weurt. Allewijl kump 't ouch veur tot ze in hoegspanningsmaste of soms gebouwe nestele. De blawgreun eier mèt brojn spikkele weure relatief vreug gelag: ind februari in de meiste streke, get later in kaw streke en in de substrope soms get ieder. 't Vruiwke lègk 'rs meistal zoe tösse veer en zes. Nao 'nen daag of twinteg breuje (dit deit 't vruiwke allein) koume ze oet. De jónge weure door bei awwers gevoord. Nao zes maond verlaote de jóng raove 't nes. De raof kin veur 'ne vogel hiel aajd weure; in gevangesjap heet me leeftije vaan mier es veerteg jaor gerezjistreerd.
De raof is, ouch al wie de meiste ander krejje, 'nen intelligente vogel. Me heet woergenómme wie raove soms mèt wuif "pakte" slete en zoe same kringe vaan bieste opzeuke. Es de wuif daan zien oetgegete koume de raove d'raon. Soms gebruke ze tekskes es gereidsjap. Door experimente heet me ouch begrepe tot raove abstractievermoge höbbe: ze zien beveurbeeld in wienie 'nen andere raof vaanoet zien positie get neet kin zien.
[bewirk] Dieet
Raove zien, wie de ander krejje, alleseters, meh in tegestèlling tot de kleinder krejjesoorte prifferere ze dierlik, eiwitriek ete. Umtot ze väöl groeter zien voede ze ziech neet primair mèt insekte meh ieder mèt kringe vaan groete diere wie herte en wèl zwijne. Ze kinne ouch klein veugel of ratte vaange. Ouch klawwe ze wel eier. Dèkker evels voede ze ziech mèt zaod vaan versjèllende plante. Veural oonvolwasse exemplare höbbe dèks genóg aon 'nen drekhoup.
[bewirk] Raove en de minselike cultuur
Door zien imposante, sinister versjijning heet de raof altied 'n belangrieke rol gespäöld in mythologie en literatuur. De Germaanse mythologie kós de twie raove Hugin en Munin, die op de sjouwers vaan Wodan zaote en oetvloge um alles wat ze zaoge aon häöm te rapportere. De Noormanne gebruukde de raof dèks es symbool. In de Biebel weurt de vogel väöl geneump. Zoe zouw de profeet Elias door raove gevoord zien[8]. Ouch in de mythologie vaan de Indiane kump de vogel dèks veur.
De groete zwarte vogel had vaanaof de middeliewe 'ne slechte naom in Europa. Heer zouw oongelök en doed mètbringe, 'n notie die versterk woort door 't feit tot 'r dèks um galgevelde te vinde waor um de lieke vaan gehangene te pikke. Ze woorte sterk bejaog en dit heet deveur gezörg tot de vogel in zoeväöl len is oetgereujd. Dit bijgeluif heet tot in euzen tied standgehawwe. 'nen Inkele kier weurt 'r zjus es gelöksbringer gezeen: zoe luit 'n veurspeuling tot Ingeland c.q. Groet-Brittannië neet zal valle zoelaank es raove in de Londese Tower zitte. Daorum hèlt me dao al hoonderde jaore taam raove, die zoe gaw es eine doedgeit direk vervaange weure.
In de literatuur is de raof ouch dèks de bringer vaan oongelök of melancholie. Ouch speult 't feit tot 'r de minselike stum nao kin doen soms 'n rol. 't Bekindste veurbild vaan de raof in de literatuur is 't gediech The Raven (1845) vaan d'n Amerikaan Edgar Allan Poe.
[bewirk] Extern links
- De raof in de gids vaan de Nederlandse vogelbesjèrming
- De raof op SoortenBank.nl
- Keertsjes en statistieke vaan de Stichting Nederlands Vogelonderzoek (SOVON) euver de raof
- Boe de raof 't leste jaor in Nederland is gezeen
[bewirk] Rifferenties
- ↑ Roej lies vaan de IUCN
- ↑ 2.0 2.1 2.2 Website Nederlandse Vogelbesjèrming
- ↑ 3.0 3.1 3.2 SOVON Vogelonderzoek
- ↑ 4.0 4.1 Waarneming.nl: Raof
- ↑ Nederlands Wikipedia-artikel
- ↑ Duits Wikipedia-artikel
- ↑ 7.0 7.1 De gemiddelde lengte bedreug volges Soortenbank.nl 62 centimeter
- ↑ 1Keuninge 17:4
Wijers is in de ierste plaots gebruuk gemaak vaan 't Nederlands, Duits en Ingels Wikipedia-artikel. Hei en dao is get teks lètterlik euvergenómme.
