Utrei (stad)
Van Wikipedia
Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Mestreechs aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.
De stad Utrei (Algemein Nederlands Utrecht, in 't eige dialek Ut(e)rech) is de hoofstad vaan de glieknaomige provincie. Mèt 270.243 inwoeners op 1 januari 2004 is de gemeinte de veerde vaan Nederland. Ander kèrne zien Vleuten, De Meern en Haarzuilens, die tot 2001 same de gemeinte Vleuten-De Meern vörmde. Utrei ligk oongeveer centraal in Nederland en is daorum hendeg belangriek es knoeppunt vaan weeg en spoorweeg, es houfkertier vaan väöl instellinge en es locatie vaan lendelike vergaojeringe. De kardinaal vaan de Nederlandse kerkprovincie (Mgr. Simonis) heet zien residentie in Utrei. Wijer is de groetste universiteit vaan Nederland hei gevesteg.
Inhawd |
[bewirk] Stadsgeziech
't Stadsgeziech vaan Utrei weurt al ieuwelaank gedomineerd door d'n 112 meter hoegen Domtorie, dee sins 1674 lossteit vaan zien kèrk. Umtot Utrei al vaanaof de vreug Middelieuwe bisjopsstad waor, is 't neet verwonderlik tot dao väöl kèrke stoon. Neve de Domkèrk zien de veurnaomste de Janskèrk, de Pieterskèrk, de Buurkèrk (noe es museum in gebroek), de Nicolaïkèrk en de Jacobikèrk.
Wijer weurt de Utreise binnestad vörmgegeve door de singels en door de grachte, de Aw Grach, de Nui Grach en de Krom Nui Grach. Aon alledrei grachte stoon interessante en dèks imposante koupmaanshoezer, boevaan de kelder oonder de straot doorloup en op de grach oetkump, dit is typisch Utreis. De Aw Grach is bekind um de cafés die draon stoon.
Op de grens vaan 't aw centrum en wieke wie Lombok en Kanaleneiland steit e complex vaan jaore '70-nuibouw, mèt 't beröchte winkelcentrum Hoog Catharijne, tot door de meiste Utrechtenere sjouw en unheimisch gevoonde weurt, 't get beter gewaardierde Muziekcentrum Vredenburg, de Jaarbeurs en 't Beatrixtheater.
Vaanaof de snelweeg langs de oestelike universiteitswiek De Uithof zien ouch inkel markante gebouwe te zeen.
[bewirk] Historie
De Aw Rien vörmde in de Romeinsen tied de rieksgrèns, en bij Utrei stoont e castellum, boerum in 48 'n nederzètting gebojd woort, Trajectum geneump. Dit dörpke woort in 69 door d'n opstand vaan Julius Civilis verweus en greujde tenao neet oonmiddelik weer trök. Nao de val vaan 't Roemeins Riek woort 't iers e handelscintrum vaan de Frieze meh al gaw 'ne twisappel veur de Frieze en de ummer mechteger Franke. Aon 't ind vaan de zevende iew naome de Franke de stad langdoreg in en in 695 vestegde Sint-Willebrord ziech dao es bisjop. Vaan 714 tot 719 bezètde de Frieze oonder keuning Radbod de stad en verweusde dao de kèrke. De Frankische hereuvereer Karel Martel begós 'n campanje tege de Frieze en dreef ze vaan Utrei eweg. In de negende iew evels kaome de Noormanne, die de stad bezètde en es oetvalsbasis in de Nederlen gebruukde (Dorestad laog op meender es 30 kilometer aofstand), tot in 918 de bisjop weer kós trökkere. Vaanaof de tiende iew greujde Utrei snel en kaome dao mier kèrke te stoon. Ouch 't gebeed wat de bisjop oonder control had breide ziech oet. De nui bebouwing woort Oet-trecht beneump, vaandao de modèrne naom. Bisjop Godebald (1112-1128) gaof de stad stadsrechte.
Roond 1122 begós me mèt 't aonlègke vaan stadsbewalling, wat jaore zouw dore. De Aw Grach huurt bij de verdeidegingswèrke vaan deen tied. In 1148, 1253 en 1279 braoke groete stadsbrande oet. Sins deen tied begós me mèt 't opbouwe van 't Utrei wie me dat allewijl kint. Laanks de Aw Grach versjene toen de ierste marsjantehoezer. De mach vaan de gildes naom snel touw, oondanks de stèrke aonwezegheid vaan de geistelike. In 1341 dwónge de gildes in de Twiede Gildebreef 'n cintraol positie aof: ederein, ouch edele, mós ziech veur invlood te höbbe bei 'n gilde aonslete. Zelfs de rechspraok kaom in hen vaan de stad, zoetot de bisjop al zien mach d'reuver verloor. De stad breide ziech in deen tied ouch oet tot aon de Nui Grach. Pas bij 't Tractaot vaan Gorkum vaan 1528, wie Utrei oonder keizer Sjarel V kaom, verloor de stad zien otonoom positie.
In 1566 góng de Bildestörm door Utrei en dee woort hel neergesloge door de Spaanjers, die dao intösse 'n dwangbörg, de Vredeborch, hadde gebouwd. Deze veel in 1577 nao langdoregen opstand vaan de Utreise börgerij. De börch woort vrijwel mètein aofgebroke; de modèrn Vreeburg ligk op häör plaots. Oondanks tot Utrei noe calvinistisch waor blaof de regenteklasse de mach fèrm behawwe. Dit veurde in 1610 tot 'n rebellie. In 1617 en 1618 koos de stad de kant vaan Johan van Oldenbarneveld. Vaan hoegerhand stèlde me in Utrei 'n vroedsjap in mèt sjepene die veur 't leve zitting hoolte, boemèt de aristocratie nog sterker gevesteg woort. In de zevetiende iew bleujde Utrei es cultureel cintrum, en kraog 't 'n universiteit (in 1636). In 't Rampjaor 1672 worp me de Hollandse Waterlinie op, die de polders op de grèns vaan Utrei en Holland oonder water zètde; de stad Utrei mós opgegeve weure aon de Franse oonder keuning Lowie XIV. In 1673 vertrokke ze, meh e jaor later woort de stad getroffe door 'nen orkaan, dee e zwak gewelf oet de Domkèrk deeg instorte (zuug heibove). In de achtiende iew verveel Utrei, wie gans Wes-Nederland; um nog get aon de koloniaal handel te kinne mètdoen maakde me planne veur e kenaal nao de Zuiderzie, die neet kóste weure oetgeveurd. In de jaore tachteg vaan de achtiende iew woort Utrei 't cintrum vaan de patriottebeweging, oonder aonveuring vaan Quint Ondaatje. In 1786 woort 't stadhoes bezat, meh wie e jaor later de Pruse legers kaome inmarsjere woorte ze ouch dao verdreve. Oondanks heveg verzèt door orthodoxe protestante moch in 1853 'ne bisjop ziech weer in Utrei vestege. Ind negentiende iew woort Utrei belangrieker es cintrum vaan 't land en knouppunt vaan de spoerweeg. In de ierste helf vaan de twintegste iew greujde de stad zelfs hendeg snel en woort ze de veerde vaan Nederland. Utrei annexeerde in 2001 de gemeinte Vleuten-De Meern, wat hel nujeg waor veur de bebouwing te kinne oetbreie.
[bewirk] Bekinde Utrechtenere
- Adrianus VI, paus
- Louis Andriessen, componis
- Marco van Basten, vootballer
- Dick Bruna, sjriever vaan kinderbeuk
- Anton Geesink, judoka
- Ronald Giphart, sjriever
- Rijk de Gooijer, acteur
- Gerrit Rietveld, arsjitek en oontwerper
- Herman van Veen, cabaretier
- Henk Westbroek, muzikant en politicus
[bewirk] Extern linke
| Provincie Utrei | |
|---|---|
|
Abcoude | Amersfoort | Baarn | Breukelen | Bunnik | Bunschoten | De Bilt | De Ronde Venen | Eemnes | Houten | IJsselstein | Leusden | Loenen | Lopik | Maarssen | Montfoort | Nieuwegein | Oudewater | Renswoude | Rhenen | Soest | Utrei | Utreise Heuvelrögk | Veenendaal | Vianen | Wijk bij Duurstede | Woerden | Woudenberg | Zeist |
|
