Protestantisme
Van Wikipedie
't Protestantisme is een streuming in 't christendom, dee besteet uut veul uuteenlopende karkelijke genootschappen. Naos de Rooms-Katholieke Karke en de Oosters-Orthodoxe Karke is 't protestantisme de belangriekste streuming binnen 't christendom. 't Is ontstaon tiejens de Riffermasie in de 16e eeuw naodat verschillende theologen, waoronder Maarten Luther, Huldrych Zwingli en Johannes Calvien in een konflik eraak wanen mit de Rooms-Katholieke Karke over de christelijke leer en de karkelijke praktiek.
Onderwarpen |
[bewark] Geschiedenis
Een eerste beginne van 't protestantisme is te zien in de ideeën van de Engelsman John Wycliffe, die in de 14e eeuw an de eerste Engelse vertaling van de Biebel begun en hum verzette tegen de mach en riekdom van de Rooms-Katholieke Karke. Oek de Tsjechische hoogleraar Jan Hus wees an 't beginne van de 15e eeuw op de organisasie van de karke en 't gezag van de paus. Beiden wollen de karke zuveren van on-Biebelse invleujen en weerummebrengen naor heur Biebelse oorsprong. Kenmarkend veur veul rifformatoren (Wyclif, Hus, laoter oek Luther) is de morele verdediging van de vors en lokale adel tegenover de paus en de geestelijkheid.
Een belangrieke veraandering vun plaose in 1517 mit de publikasie van de 95 stellingen van Luther. Hierin verzetten hij zich mit name tegen de haandel in oflaoten waormee de Rooms-Katholieke Karke zich bezighuil, oek um op de bouw van de Sunte-Pieterskarke in Rome te bezunigen. Rond dezelfde tied bröch Zwingli in Zwitserlaand een soortgelieke beweging op gang. Hullie ideeën verspreien barstensvlogge deur Europa en wanen een belangrieke anzet veur de Riffermasie.
Bie de Rieksdag van Speyer uut 1526, waorin de leiers van 't Heilige Roomse Riek biemekaarkwammen, was besleuten dat de vorsendommen dee de Riffermasie deur-evoerd hadden rechszekerheid kregen en dat alle vorsendommen een vrieje geleufskeuze hadden. To dit besluut bie de Rieksdag van Speyer van 1529 weerummedreid wönnen, protesteren de lutherse deelnemers. An disse Protestasie van Speyer ontleen 't protestantisme zien naam. De 'protestanten' bereupen d'r op de individuele geleufsvrieheid.
Enkele eeuwen wanen de protestanten slachoffer van poletieke en religieuze vervolging. Wereldlijke heersers wanen bange veur 't uutmekaarvallen van d'r machsgebied, dee stark deurdrungen deur 't rooms-kattelicisme, waorbinnen ze oek de mach over de karkelijke structuren hadden.
Der volgen een reeks van oorlogen waorin de stried um 't protestantisme een rol speulen, waoronder de hugenotenoorlogen in Frankriek en de Dartigjaorige Oorlog, dee Duutslaand en een groot deel van de reste van Europa in zien grepe huil.
Eers bie de Godsdiensvrede van Augsburg in 1555 en bie de Vrede van Münster in 1648 kwammen an disse oorlogen een einde en wönnen 't protestantisme overal erkend.
[bewark] Leer
De leer van 't protestantisme, in 't biezonder wat de verschillen mit de Rooms-Katholieke Karke betref, kan samen-evat wonnen mit vier uutspraken in 't Latien:
Solus Christus: Allinnig Jezus Christus
- Jezus Christus, de Zeune van God en tegelieke God zelf, is de enigste hoeksteen veur de verlossing van de meens en is de enigste dee de meens mag anbidden.
Sola scriptura: Allinnig 't Heilige Schrif
Sola fide: Allinnig deur 't geleuf
- De meens kan allinnig deur 't geleuf in Jezus Christus van zien zunden ered wonnen.
Sola gratia: Allinnig genaode
- Verlossing is een gaove van God dee ene verdienen kan, mar dee allinnig via Jezus Christus verkregen kan wonnen deur 't geleuf.
[bewark] Streumingen
Der bin verschillende protestanse streumingen:
[bewark] Internasionaal
- (Evangelisch) Lutheranisme
- Calvinisme
- Anglicanisme
- Pinkstergemeentes
- Methodisme
- Baptisme
- Presbyterianisme
[bewark] In Nederlaand
In Nederlaand is de Protestanse Karke in Nederlaand 't grootste protestanse karkelijke genootschap dit wanen vrogger de Nederlaanse Hervormde Karke, Griffermeerde Karken in Nederlaand en Evangelisch-Lutherse Karke). Veerder bin der nog:
- Griffermeerde Karken (vrie-emaak)
- Christelijk Griffermeerde Karken
- Nederlaans-Griffermeerde Karken
- (Oud-)Griffermeerde Gemeentes (in Nederlaand)
- Hersteld Hervormde Karke
- Vriezinnig protestantisme
Verwant:
- Baptisten
- Evangelische gemeentes
- Pinkstergemeentes
