Akcja Katolicka w II Rzeczypospolitej
Z Wikipedii
Po odzyskaniu niepodległości rozpoczęło się na ziemiach polskich tworzenie Akcji Katolickiej. Sytuacja była niezwykle trudna. Lata niewoli spowodowały znaczne różnice pod względem gospodarczym, społecznym i kulturalnym poszczególnych regionów. Jednak już w 1919 r. w niektórych diecezjach rozpoczęto prace duszpasterskie nad "wciąganiem" świeckich do pracy apostolskiej, teraz w zupełnie nowych warunkach, u progu jakże trudnej niepodległości.
Spis treści |
[edytuj] Powstawanie Akcji Katolickiej
[edytuj] Początki
Odbywało się to przede wszystkim w ramach Zjednoczenia Młodzieży Polskiej oraz w Lidze Katolickiej, powołanej przez ówczesnego biskupa krakowskiego księcia Adama Stefana Sapiehę. Ta pierwsza organizacja powstała jeszcze przed I wojną światową, a jej głównym celem było religijne wychowanie młodzieży i troska o jej poziom moralny. Natomiast Liga działalność swoją rozpoczęła w 1920 r. i zajmowała się szerzeniem uświadomienia katolickiego oraz stosowaniem zasad katolickich w życiu poprzez np. popieranie prasy i wydawnictw katolickich, czuwaniem nad duchem szkolnictwa i ustawodawstwa. Liga nie zdołała jednak wytworzyć jednego ośrodka centralnego i jednolitości organizacyjnej w całej Polsce.
Dopiero encyklika papieża Piusa XI Ubi arcano Dei wskazała na Akcję Katolicką jako organizację zdolną przeciwstawić się wrogom wiary i Kościoła katolickiego. Apostolstwo świeckich stało się wówczas ważnym elementem w działaniach polskiego Kościoła. W rezultacie w sierpniu 1926 r. w Warszawie miał miejsce Zjazd Katolicki, poświęcony wychowaniu młodzieży i kształtowaniu rodziny chrześcijańskiej. Skierował on do Episkopatu Polski petycję o zorganizowanie w całym kraju Ligi Polskiej. Apel ten motywowano faktem, że "Akcja Katolicka dotychczas w Polsce jeszcze nie jest jednolicie prowadzona i nie jest zespolona". W odpowiedzi poszczególni biskupi polscy wydali listy pasterskie, powołujące Ligę Katolicką w swoich diecezjach.
We wrześniu 1928 r. utworzona została Komisja Episkopatu dla Akcji Katolickiej. W jej skład wszedł m.in. wówczas już arcybiskup krakowski Sapieha. Jej celem była koordynacja spraw związanych z powstaniem i rozwojem Akcji. Konferencja Episkopatu przeanalizowała stan religijny w Polsce i na początku 1929 r. był już gotowy tymczasowy projekt ustroju AK (brano pod uwagę typ włoski).
Ostatecznie decyzję utworzenia Akcji Katolickiej w Polsce przyspieszył list watykańskiego Sekretarza Stanu kardynała Pietro Gasparriego do kardynała Augusta Hlonda z kwietnia 1929 r. Gasparri podkreślał w nim rolę i konieczność powołania tej organizacji na ziemiach polskich. Wreszcie po dyskusji podczas Konferencji Episkopatu Polski w tym samym miesiącu, zadecydowano o utworzeniu AK w Polsce.
Na posiedzeniu we wrześniu 1929 r. Komisja Prawna Episkopatu Polski postanowiła założyć w Poznaniu główną centralę polskiej Akcji Katolickiej. W czerwcu 1930 r. otrzymała ona jednolity Statut konstytucyjny dla całego kraju, który w listopadzie zatwierdził papież Pius XI.
Także w listopadzie Prymas August Hlond utworzył Naczelny Instytut Akcji Katolickiej (NIAK) z siedzibą w Poznaniu. Naczelnym asystentem został biskup Walenty Dymek, patronem obrano św. Wojciecha, a główną doroczną uroczystość wyznaczono na święto Chrystusa Króla. Na początku 1931 r. zaczął się ukazywać centralny organ Akcji – miesięcznik "Ruch Katolicki". W latach 1930-1932 w poszczególnych diecezjach utworzono Diecezjalne Instytuty Akcji Katolickiej.
[edytuj] Formowanie struktur
Utworzenie w latach 1930-1932 diecezjalnych instytutów Akcji Katolickiej było dopiero początkiem pracy nad formowaniem struktur i ludzi. Należało wprowadzić w życie idee AK, przekonać do niej wielu ludzi, nawet z kręgów hierarchii kościelnej, a także odpowiednio pokierować zapałem tych, którzy od wielu lat należeli do grona świeckich i aktywnie włączali się w życie Kościoła i stawali się prekursorami Akcji.
W lutym 1932 r. w Warszawie odbyła się Konferencja Plenarna Episkopatu poświęcona AK. Wziął w niej udział nuncjusz apostolski w Polsce arcybiskup Franciszek Marmaggi. Podkreślił on podczas obrad konieczność istnienia tutaj Akcji jako muru ochronnego przed masonerią i nawałą bolszewicką. Jednocześnie uczestnicy Konferencji zgodnie podkreślali trudności organizacyjne, a zarazem możliwości jej dalszego rozwoju i wprowadzenia jednakowej struktury organizacyjnej. Komisji Episkopatu do spraw AK zlecono opracowanie statutów i regulaminów dla asystentów kościelnych.
Równocześnie rząd polski przygotowywał ustawę, która mocno krępowała aktywność organizacji i związków społecznych, dając państwu szerokie prerogatywy w zakresie nadzoru nad ich działalnością. Uderzało to w Akcję Katolicką, a zwłaszcza Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej. Mimo protestów ustawa weszła w życie w październiku 1932 r. Episkopat świadomy, jakie trudności i zagrożenia niosła nowa ustawa, rozpoczął rozmowy ze stroną rządową w celu uregulowania podstaw prawnych organizacji katolickich. W ciągu 1933 r. trwały pertraktacje z rządem, w wyniku których udało się złagodzić negatywną wymowę ustawy. W styczniu 1934 r. wyszło rozporządzenie Rady Ministrów "O stowarzyszeniach służących katolickim celom religijnym i wyznaniowym", które dawało znacznie szersze uprawnienia AK w stosunku do innych stowarzyszeń. Nowe ustalenia ułatwiały także stworzenie jednolitych organizacji krajowych z oddziałami diecezjalnymi i parafialnymi.
To wydarzenie przyspieszyło prace nad procesem centralizacji Akcji w Polsce. W dniu 19 czerwca 1934 r. Episkopat Polski zatwierdził statuty dla nowych organizacji, dokonując w ten sposób ujednolicenia organizacji AK na ziemiach polskich. W oparciu o nie powołano wkrótce, nawiązując do wzorca włoskiego, cztery związki ogólnokrajowe (zwane kolumnami):
- Katolicki Związek Mężów z siedzibą w Warszawie (KZM)
- Katolicki Związek Kobiet w Poznaniu (KZK)
- Katolicki Związek Młodzieży Męskiej (KZMM)
- Katolicki Związek Młodzieży Żeńskiej w Poznaniu (KZMŻ)
Organizacje te były trzystopniowe: związki obejmowały cały kraj, stowarzyszenia działały w poszczególnych diecezjach, a w parafiach istniały oddziały stowarzyszeń.
Akcję Katolicką zorganizował także Kościół greckokatolicki w Polsce. Siedziba Generalnego Instytutu AK mieściła się we Lwowie. Nie różniła się ona od AK w obrządku łacińskim. Także obrządek ormiański w Polsce posiadał Akcję Katolicką, której główną siedzibą był również Lwów.
Podejmowano ciągłe próby takiej modyfikacji AK, aby jak najlepiej mogła służyć katolikom świeckim. W 1936 r. AK liczyła już ok. 660 tys. członków. Przed wybuchem II wojny światowej, która przerwała jej działalność, liczba ta wzrosła do 750 tys.
[edytuj] Działania abpa Adama Sapiehy
Głównym protektorem AK był metropolita krakowski Adam Stefan Sapieha. Od objęcia diecezji krakowskiej dążył do zespolenia wszystkie siły w pracy kościoła. Wnikliwie obserwował on sytuację religijną, polityczną i społeczną w Polsce i na świecie. Zdawał sobie sprawę, że wojna zburzyła stary porządek i trzeba budować nowy, który nie może być wrogi Kościołowi katolickiemu. W 1928 r. wszedł w skład powstałej Komisji Episkopatu Polski dla Akcji Katolickiej. Dzięki temu mógł na bieżąco czuwać nad pracami związanymi z AK i wpływać na jej kształt. Wielokrotnie wypowiadał się na ten temat na posiedzeniach Konferencji Plenarnej Episkopatu, w listach pasterskich, wystąpieniach, referatach. Z nich wyłaniał się jasny obraz Akcji, jej zadań i działalności.
W lutym 1932 r. podczas obrad specjalnej Konferencji Episkopatu Polski, poświęconej Akcji, nakreślił jej podstawy organizacyjne i zadania. Zwracał uwagę, że AK powinna uwzględniać charakter narodów i społeczeństw oraz stosunki miejscowe kraju. Za wzór stawiał włoski model Akcji. Podkreślał doniosłość współpracy ludzi świeckich z hierarchią kościelną w ramach AK. Wspólnym zadaniem miała być obrona i popieranie zasad wiary i Kościoła katolickiego. Przedstawił też własną definicję nowego stowarzyszenia: "jest to działalność zorganizowana, religijno – społeczna ludzi świeckich, jako współpraca z apostolstwem biskupów i kapłanów dla pogłębienia i szerzenia zasad wiary w sobie i w społeczeństwie; [jest] obroną religii i Kościoła". Podkreślał, że członkowie Akcji muszą być wzorowymi, głęboko wierzącymi katolikami, a działacze katoliccy muszą przede wszystkim być wyrobieni duchowo i prowadzić życie prawdziwie chrześcijańskie.
W Akcji Katolickiej widział Sapieha ogromną szansę na zorganizowanie pracy nad młodzieżą. Na przykład w liście pasterskim na temat wychowania chrześcijańskiego z 1930 r. bardzo mocno podkreślał prawa Kościoła i rodziców do wychowania dzieci i młodzieży. Wskazywał też na obowiązek czuwania, aby wychowanie szkolne odpowiadało ich przekonaniom religijnym oraz sumieniu. Sapieha widział w Akcji niezwykłą szansę na zaktywizowanie laikatu i włączenie go do pracy ewangelizacyjnej Kościoła.
