Apulejusz (pisarz)
Z Wikipedii
Apulejusz z Madaury (Lucius Apuleius) (ur. ok. 125 w Madaurze, zm. po 170), rzymski pisarz, filozof i retor.
Spis treści |
[edytuj] Życie
Apulejusz urodził się w numidyjskim mieście Madaura ok. 125, jak można się domyślać na postawie wzmianek w jego pismach. Rok urodzenia poświadcza św. Augustyn Państwie Bożym (VIII, 14) i w listach (102, 32). Żył w czasach Antoninów, uważanych za złoty wiek Cesarstwa Rzymskiego, w którym nie było większych konfliktów zbrojnych i panował dobrobyt. Nie znamy jego imienia - imię Lucius przekazuje wiele rękopisów, może to jednak pochodzić z utożsamienia Apulejusza z głównym bohaterem jego romansu Metamorfozy. Pochodził z od dawna osiadłej w Afryce zamożnej rodzinie rzymskiej - jego ojciec, który piastował w Madaurze stanowisko duumvir iuri dicundo (odpowiednik burmistrza), zostawił mu w spadku dwa miliony sestercji. Pierwsze nauki pobierał w rodzinnym mieście. Można się domyślać, że jego rodzice umarli, gdy był małym chłopcem , gdyż już jako chłopiec mieszkał i pobierał nauki w Kartaginie (Florida 18, 15). Dalsze nauki pobierał w Atenach, jednym z najważniejszych ośrodków kulturalnych Cesarstwa Rzymskiego tych czasów - zapoznał się tam bliżej z filozofią (Apologia 72,3; Florida 18, 15). Odbywał także liczne podróże, na Wschód, do Rzymu (Florida 17, 14) i do Grecji. W tym czasie był już retorem i adwokatem, a w czasie pobytu w Rzymie rozpoczął działalność literacką. Następnie powrócił do Afryki, gdzie w miejscowości Oea (obecnie Trypolis) do której przybył w roku 155/156 zawarł związek małżeński z bogatą, znacznie od niego starszą wdową Pudentillą (Apologia 73). Po śmierci Pudentilli jej krewni w przekonaniu, że małżeństwo to Apulejusz zawarł, by zagarnąć jej majątek, wytoczyli mu proces, w którym dowodzili, że zdobył jej rękę za pomocą czarów. Proces odbył się w 158 r. w miejscowości Sabarta - mowa obronna Apulejusza Apologia, sive Pro se de magia posiada wysokie wartości literackie i jest ważnym źródłem do poznania życia Apulejusza. Mowa okazała się na tyle przekonująca, że nie tylko oczyszczono Apulejusza z zarzutów, ale też powierzono mu stanowisko sacerdos provinciae w Kartaginie, kapłana kultu cesarza w całej Afryce (Florida 16, 38), i wystawiono posąg na jego cześć (Florida 16, 1). W Kartaginie wygłaszał mowy popisowe i okolicznościowe, które przyniosły mu dużą sławę - wyjątki z tych mów zachowały się w zbiorze Florida. Nie ma wiadomości o życiu Apulejusza po 170 roku.
[edytuj] Działalność literacka
[edytuj] Metamorfozy
[edytuj] Tytuł i data powstania
Metamorfozy, albo Złoty osioł to najbardziej znane i wpływowe dzieło Apulejusza, zachowane w całości i obejmujące 11 ksiąg. Nie znamy oryginalnego tytułu ani daty powstania dzieła. Większość rękopisów nie podaje na początku tytułu dzieła, podają go jednak przy poszczególnych księgach w postaci Metamorphoseon liber I (II, III itd.), z czego wnioskuje się, że nazywało się ono Metamorphoses (Przemiany) lub Metamorphoseon libri. Tytuł "Złoty osioł" przekazał św. Augustyn w Państwie Bożym. W Polsce dzieło jest znane jako Metamorfozy, Przemiany lub Złoty osioł, tytuł przekładu Edwina Jędrkiewicza brzmi Metamorfozy, albo Złoty osioł. Czas powstania utworu określa się na postawie wzmianek w księdze XI o pobycie autora w Rzymie po studiach w Atenach i jego wtajemniczeniu w misteria Izydy - możliwe, że Metamorfozy powstały przed powrotem Apulejusza do Afryki, tj. przed 155-156 r.
[edytuj] Pochodzenie utworu i gatunek literacki
Metamorfozy są romansem antycznym, gatunkiem ukształtowanym wśród Greków w okresie hellenistycznym a następnie przeniesionym na grunt rzymski. Treść utworu Apulejusz zaczerpnął z zaginionego greckiego utworu Lucjusza (Lukiosa) z Patraj, żyjącego prawdopodobnie w II w, w kilku księgach. Na tym samym utworze co Apulejusz oparł swój własny, krótszy utwór (w jednej księdze) Lukian - zachowane dzieło Lukiana nosi tytuł Lucjusz w osła zamieniony (Lukios e onos). Prawdopodobnie wspólnym źródłem dzieł Lukiosa z Patraj i Apulejusza były w większości zaginione Historie milezyjskie (Milesiaka) Arystydesa z I w. p.n.e. Rzymianie znali Milesiaka także z zaginionej łacińskiej przeróbki Lucjusza Korneliusza Sisenny Milesiae fabulae z I w. p.n.e. Zależność utworu Apulejusza od utworu Lukiosa znamy dzięki przekazowi bizantyjskiego filologa Focjusza. U Lukiosa i Lukiana nie występują treści zawarte w XI księdze Metamorfoz Apulejusza, tj. rozwiązanie utworu polegające na powrocie głównego bohatera do ludzkiej postaci dzięki łasce Izydy, stanowiące podstawę mistycznej interpretacji utworu.
[edytuj] Treść utworu
"Oto opowiem ci milezyjską modłą bajeczki rozmaite i połechcę twe łaskawe mi uszy wdzięcznym bajdurzeniem - jeśli tylko nie wzgardzisz przeczytaniem tego papirusu egipskiego, nilowej trzciny kończystością pisanego. Wszystko to zaś, abyś się nacudował ludzkich losów i postaci przemianom w kształty inne i powrotowi we własne dzięki odwrotnemu rzeczy splotowi" - w ten sposób, w potocznym i barwnym stylu, Apulejusz rozpoczyna Metamorfozy, informując czytelnika, że jego romans będzie nawiązywać do Opowieści milezyjskich i zapowiadając oś fabuły utworu, którą jest przemiana głównego bohatera, Lucjusza, w osła.
W księdze pierwszej narrator, którym jest główny bohater utworu, przedstawia się jako Grek, Tesalczyk, pochodzący od Plutarcha i filozofa Sekstusa, który poznał łacinę dzięki pobytowi w Rzymie, przepraszając zarazem za "coś obcego lub gminnego" co mogłoby przez to uderzyć czytelnika. Deklaruje, że "a zresztą same te przemiany języka już stylowi tych przemiennych historii, o których mowa, są odpowiednie". Opowieść rozpoczyna opisem swojej podróży w interesach do ojczystej Tesalii - w podróży spotyka dwóch ludzi rozmawiających o czarownicach, z których słynęła w Grecji Tesalia. Jeden z nich uważa opowieści o tesalskich czarownicach za bajki, drugi, pochodzący z Eginy kupiec Arystomenes, przekonuje, że wkrótce podróżni na własne oczy przekonają się w Tesalii o działaniu czarownic. Opowiada historię swojego kompana Sokratesa, który, obrabowany przez rzezimieszków, poznaje Meroe, "starkę wprawdzie, ale mocno jeszcze jurną", która "przygarnęła go do łoża".
[edytuj] Styl i kompozycja
[edytuj] Recepcja
Metamorfozy wywarły znaczny wpływ zwłaszcza na literaturę średniowieczną i renesansową. Zwłaszcza wiele nowel Boccaccia opiera się na poszczególnych epizodach dzieła Apulejusza.
[edytuj] Apologia
[edytuj] Florida
[edytuj] Działalność filozoficzna
[edytuj] O bogu Sokratesa
[edytuj] O Platonie i jego nauce
[edytuj] O świecie
[edytuj] Peri hermeneias
[edytuj] Pseudo-Apulejusz: Asklepiusz, czyli rozmowa z Hermesem Trismegistosem
[edytuj] Literatura przedmiotu
[edytuj] Linki zewnętrzne
[edytuj] teksty dzieł Apulejusza
- Tekst Metamorfoz w tłumaczeniu Edwina Jędrkiewicza w formacie PDF (pobranie tekstu wymaga rejestracji)
- (lat) Dzieła Apulejusza
[edytuj] O Apulejuszu
- Esej Jana Parandowskiego Rzecz o Apulejuszu
- Książka Aleksandra Krawczuka Pan i jego filozof o Apulejuszu i Platonie w formacie PDF (pobranie tekstu wymaga rejestracji
