Błąd językowy

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Dwa błędy w nazwie ulicy Gaudiego

Błąd językowy to pojęcie z zakresy językoznawstwa normatywnego oznaczające odstępstwo od skodyfikowanej normy językowej. Kodyfikacja normy obejmuje istnienie gramatyki normatywnej, ortografii (zasad pisowni) i ortofonii (zasad wymowy starannej). Większość słowników ma charakter normatywny. O błędności czy poprawności danej formy można mówić tylko z punktu widzenia jakiejś normy.

Następujący przykład wyjaśnia zależność błędu od normy językowej.

Gramatyka normatywna (standardowej, starannej, pisanej) polszczyzny literackiej ustala regułę, wzór deklinacji zaimka wskazującego ten, ta, to; ci, te, podając paradygmat lub podaje, że odmienia się według deklinacji przymiotnikowej twardotematowej i wylicza formy mianownika rodzaju męskiego (ten), mianownika rodzaju nijakiego (to), biernika rodzaju żeńskiego (tę) jako odbiegające od tego wzorca. Regułę tę (właśnie ciągle jeszcze tę a nie tą) da się objaśnić tylko z punktu widzenia pewnej tradycji językowej, odczucia użytkowników, jej "prawność" uzasadnia duża ilość tekstów polszczyzny literackiej (sprzed okresu sformułowania reguły), gdzie taką a nie inną formę odnajdujemy. Formy "wyjątkowe" są historycznie umotywowane, ale dla samej normy jest to obojętne. Skądinąd wiadomo, że historycznie umotywowaną formą dopełniacza rodzaju męskiego byłaby forma † togo. W wyniku jednak procesu wyrównywania powstała forma tego (przez analogie do np. otwartego), tę też formę rejestruje norma. Z punktu widzenia gramatyki nienormatywnej, opisowej w formie biernika rodzaju żeńskiego tą nie ma nic szczególnego, jest ona wyrazem faktu, że proces wyrównywania deklinacji zaimka ten,... do deklinacji przymiotnikowej jeszcze się nie zakończył. W pewnym uproszczeniu można powiedzieć, że norma starannej polszczyzny pisanej rejestruje stan sprzed zakończeniem tego procesu. Z punktu widzenia języka jako systemu zmiana tę > tą jest przejawem tendencji do usuwania form wyjątkowych. O żywotności tego procesu świadczą też nowsze rozwiązania normatywne, dopuszczającą użycie tej formy w normie użytkowej (swobodnej, ustnej). Formę tą zamiast tę spotyka się coraz częściej w tekstach pisanych, np. prasowych, co świadczyć może, że również norma języka starannego, pisanego w niedalekiej przyszłości ulegnie zmianie (jak to już miało miejsce w przypadku tego zaimka). Poza tym forma tą (np. z tą kobietą) jest formą narzędnika rodzaju żeńskiego, użycie formy tę w tej funkcji jest błędem przesadnej poprawności (hiperpoprawności). Przykłady:

1. Widziałem tę piękną kobietę. (Forma zgodna z normą polszczyzny wzorcowej, staranna)

2. Widziałem tą piekną kobietę. (Forma niezgodna z normą wzorcowej, zgodna z normą użytkową, swobodna, potoczna, coraz częściej też pisana)

3. Widziałem go z tą kobietą. (Forma zgodna z normą wzorcową i użytkową)

4. Widziałem go z tę kobietą. (Forma hiperpoprawna na gruncie normy wzorcowej, utworzona przez analogię do tę w bierniku).

Przykładem często spotykanych błędów językowych w języku polskim (niezgodnych z normą polszczyzny starannej i użytkowej) są wyrażenia: poszłem, wzięłem (przez analogia do poszłam, wzięłam, formy poprawne to poszedłem, wziąłem), wziąść (przez analogię do siąść, zamiast wziąć).

Zgodnie ze starożytną jeszcze klasyfikacją opisaną przez Kwintyliana, błędy językowe dzielą się na barbaryzmy i solecyzmy. Barbaryzm jest to użycie niepoprawnej formy wyrazu (np. wzięłem), solecyzm natomiast polega na połączeniu poprawnych formalnie wyrazów w niepoprawną konstrukcję składniową (np. używam długopis).

[edytuj] Klasyfikacja błędów językowych

BŁĘDY GRAMATYCZNE
- Błędy fleksyjne:
  - wybór niewłaściwej postaci wyrazu,
  - wybór niewłaściwego wzorca odmiany,
  - wybór niewłaściwej postaci tematu fleksyjnego,
  - wybór niewłaściwej końcówki fleksyjnej,
  - nieodmienienie wyrazu, posiadającego swój wzorzec deklinacyjny,
  - odmienienie wyrazu, któremu nie można przypisać wzorca odmiany.
- Błędy składniowe:
  - w zakresie związku zgody,
  - w zakresie związku rządu,
  - w używaniu przyimków,
  - w zakresie używania wyrażeń przyimkowych,
  - niepoprawne skróty składniowe,
  - niepoprawne konstrukcje z imiesłowowym równoważnikiem zdania,
  - konstrukcje niepoprawne pod względem szyku,
  - zbędne zapożyczenia składniowe.
BŁĘDY LEKSYKALNE
- Błędy słownikowe (wyrazowe):
  - neosemantyzacja; używanie wyrazów w niewłaściwym znaczeniu,
  - mylenie znaczeń wyrazów podobnych brzmieniowo lub morfologicznie i ich niepoprawne wymienne stosowanie,
  - posługiwanie się pleonazmami,
  - nadużywanie wyrazów modnych.
- Błędy frazeologiczne:
  - zmiana formy frazeologizmów wskutek wymiany, redukcji lub uzupełnienia składu związku,
  - zmiana formy frazeologizmu wskutek zmiany postaci gramatycznej jednego ze składników,
  - zmiana znaczenia frazeologizmu,
  - użycie frazeologizmu w niewłaściwym kontekście, powodującym odżycie znaczenia dosłownego.
- Błędy słowotwórcze:
  - używanie formacji zbudowanej niezgodnie z polskimi modelami słowotwórczymi,
  - zastosowanie niewłaściwego formantu,
  - wybór niewłaściwej podstawy słowotwórczej.
BŁĘDY FONETYCZNE
- Niepoprawna wymowa:
  - pojedynczych głosek,
  - grup głoskowych.
- Literowe odczytywanie wyrazów:
- Redukcja głosek i grup głoskowych,
- Niepoprawne akcentowanie wyrazów i form wyrazowych.
BŁĘDY STYLISTYCZNE (UŻYCIA)
- Niewłaściwy dobór środków językowych w określonej wypowiedzi, niedostosowanie ich do jej funkcji:
  - używanie elementów oficjalnych w wypowiedziach potocznych,
  - używanie elementów potocznych o charakterze publicznym,
  - stylizacja językowa nie mająca uzasadnienia w treści i charakterze stylowym wypowiedzi.
- naruszenie zasad jasności, prostoty i zwięzłości stylu:
BŁĘDY ZEWNĘTRZNOJĘZYKOWE (ZAPISU)
- Błędy ortograficzne:
  - używanie niewłaściwych liter i połączeń literowych w zapisie,
  - niewłaściwa pisownia łączna lub rozdzielna; także niewłaściwe użycie dywizu,
  - niewłaściwe używanie wielkich i małych liter na początku wyrazów.
- Błędy interpunkcyjne:
  - brak właściwego znaku interpunkcyjnego (zwłaszcza przecinka),
  - zbędne użycie znaku interpunkcyjnego,
  - użycie niewłaściwego znaku interpunkcyjnego.