Bogurodzica (pieśń)
Z Wikipedii
Bogurodzica - najstarsza polska pieśń religijna będąca elementem kultu maryjnego i najstarszy polski tekst poetycki.
Bogurodzica pochodzi ze średniowiecza. Jej melodia ma formę średniowiecznego śpiewu chóralnego, wykonywanego a cappella. Pełniła ona rolę hymnu. Marian Dziwisz, w wyniku własnych badań sformułował nową hipotezę dotyczącą czasu powstania i autorstwa "Bogurodzicy". Wyniki badań opublikował na łamach "Forum Myśli Wolnej" 32-33/2007, s. 52-60 oraz na str.:www.religioznawstwo.org. "Bogurodzica" powstała w drugiej połowie XI w., za czasów Bolesława Śmiełego i najprawdopodobniej została napisana przez wnuczkę Bolesława Chrobrego, córkę Mieszka Starego, siostrę Kazimierza Odnowiciela, żonę Wielkiego Księstwa Rusi Izaisława - Gertrudę, autorkę Modlitewinka dołączonego do "Psałterza Egberta".
Spis treści |
[edytuj] Bogurodzica w historii
Tradycja przypisywała jej autorstwo św. Wojciechowi, dziś przyjmuje się, że powstała prawdopodobnie w połowie XIII wieku. Pierwsze zapisy pochodzą z 1407, 1408 lub 1409 roku (różne źródła inaczej podają). Pierwszy odpis pieśni, zachowany do dnia dzisiejszego to odpis krakowski - powstał w Krakowie.
Bogurodzica była pieśnią bojową polskiego rycerstwa pod Grunwaldem, co opisuje Jan Długosz, oraz w bitwie pod Warną. Była także odśpiewana podczas koronacji Władysława Warneńczyka. Cały obrzęd koronacji odbywał się w języku łacińskim, jedynie Bogurodzica wykonana została w języku polskim.
Bogurodzica to pieśń odkryta przypadkowo w 1407 r. w księdze z łacińskimi kazaniami autorstwa Macieja z Grochowa, wikariusza z Kcyni, gdzie była przyklejona do okładki. Została pierwszą pieśnią religijną, ale również pieśnią bojową rycerstwa polskiego. Była także przez wiek XV hymnem królewskim dynastii Jagiellonów. Od tego momentu pieśni religijne zaczęły się łączyć z pieśniami wojskowymi. Bogurodzica stała się symbolem jedności religijno-patriotycznej.
[edytuj] Treść
Bogurodzica składa się z modlitewnych próśb, oparta jest na idei pośrednictwa.
Pierwsza zwrotka zawiera apostrofę (zwrot) do Matki Boskiej (Bogurodzica - Matko Boga), by zyskała przychylność Chrystusa dla ludzi (zyszczy nam, spuści nam - zyskaj i ześlij nam łaski). Maryja występuje jako pośredniczka między Jezusem a wiernymi.
Prośba w drugiej zwrotce kierowana jest bezpośrednio do Chrystusa (bożycze - synu Boga). Wierni, powołując się na zasługi Jana Chrzciciela (twego dziela Krzciciela - ze względu Chrzciciela), błagają o obdarowanie wartościami najważniejszymi dla ówczesnych ludzi. Są nimi: pobożne życie na ziemi (zbożny pobyt - szczęśliwe, dostatnie życie) i zbawienie po śmierci (rajski przebyt - przebywanie w raju).
Połączenie trzech osób - Chrystusa, Matki Boskiej i Jana Chrzciciela - występowało w sztuce średniowiecznej pod nazwą deesis. Motyw ten przedstawiał Chrystusa jako sędziego i zbawiciela, znajdującego się pośrodku, oraz Maryję, jego matkę i Jana, który ochrzcił Chrystusa w Jordanie.
[edytuj] Styl literacki
Bogurodzica to arcydzieło, bardzo wysublimowane stylistycznie (paralele, rymy zewnętrzne i wewnętrzne, paradoksy, antytezy). O charakterze modlitewnym świadczy refren zaczerpnięty bezpośrednio z modlitwy - Kyrie eleison.
Najstarsze są dwie pierwsze zwrotki, które są zbudowane w oparciu o wzorce hymnografii łacińskiej. Pierwsza zwrotka zawiera zwrot do Bogurodzicy, druga natomiast do Chrystusa, mamy do czynienia z liryką zwrotu do adresata. Podmiot liryczny - zbiorowy (wszyscy wierni).
Bogurodzica napisana jest średniowiecznym wierszem zdaniowo-rymowym. Wiersz taki miał wersy o różnej długości. Pierwszy wers Bogurodzicy liczy 15 sylab, drugi - 17 sylab, a trzeci - 6 sylab. Rymy występowały nie tylko na końcu wersów (np. nosimy - prosimy), ale również wewnątrz (np. zyszczy nam, spuści nam w trzecim wersie).
[edytuj] Język Bogurodzicy
W Bogurodzicy znajdują się liczne archaizmy. Niektóre z nich były przestarzałe już w XV wieku:
- leksykalne (przestarzałe wyrazy)
- dziela - dla
- bożyc - syn Boga
- Gospodzin - Pan
- zbożny - dostatni
- przebyt - bytowanie, istnienie
- rodzica - matka
- słowotwórcze (przestarzały sposób tworzenia wyrazów)
- Bogurodzica - matka Boga, już w XV w. mówiło się matka (kogo?) Boga, a nie matka (komu?) Bogu
- fleksyjne (dawne końcówki odmiany wyrazów)
- raczy - racz
- zyszczy - pozyskaj
- spuści - ześlij
- rzeczowniki zawierają dawną końcówkę wołacza -y, -i
- składniowe (nieużywany sposób łączenia wyrazów w zdaniu)
- Bogiem sławiena - sławiona przez Boga
- fonetyczne (dawny sposób wymawiania wyrazów)
- Krzciciela - Chrzciciela
- sławiena - wysławiana (zapożyczenie z języka czeskiego)
- zwolena - wybrana (przegłos polski)
