Data narodzin Jezusa Chrystusa
Z Wikipedii
Encyclopaedia Britannica w haśle "Christmas" podaje, że najstarsza identyfikacja 25 grudnia z dniem Bożego Narodzenia zawarta jest we fragmencie dzieła przypisywanego Teofilowi z Antiochii (około 180 n.e.), być może interpolowanym (nieautentycznym), zachowanym w "Centuriach Magdeburskich" (XVI w.). Istnieją świadectwa, że w Rzymie po raz pierwszy obchodzono je wtedy w 354 n.e., na wschodzie cesarstwa za ten dzień uznawano 6 stycznia. Przejęcie (pogańskiego) święta Słońca wiązało się być może z nazwaniem Chrystusa "Słońcem" (Łk 1,78b "Wschodzące Słońce" por. Mal 3,20a "Słońce Sprawiedliwości", także Apokalipsa 5,5n gdzie Chrystus-Baranek nazwany jest Lwem – por. Rdz 49,9 i Iz 11,6 – w astrologii znakiem słonecznym).
[edytuj] Przesilenie zimowe
Hipolit z Rzymu około 202 n.e. pisał (w komentarzu do Ks. Daniela 4,23): "Chrystus narodził się w środę 25 grudnia, w 42 roku panowania Augusta". Nie wiadomo czy "panowanie" to liczyć należało od przyznania Oktawianowi tytułu Augusta (łac. "czcigodnego") co nastąpiło 13 stycznia 27 p.n.e., czy od zwycięskiej bitwy pod Akcjum (2 września 31 p.n.e.). W pierwszym wypadku byłoby to ok. roku 14 n.e., w drugim jeszcze wcześniej. 25 grudnia przypada w środę w 9 p.n.e., 3 p.n.e. i 9 n.e. (z dat najbliższych początkowi ery). Inny chrześcijański pisarz, Klemens z Aleksandrii, około 200 n.e. wymieniał, za wcześniejszymi autorami, datę 25 egipskiego miesiąca Pachon 28 roku panowania Augusta (20 maja 2 n.e.?) lub 24 czy 25 egipskiego miesiąca Pharmuti (19 lub 20 kwietnia tegoż roku). Sam opowiadał się za datą (według późniejszych przeliczeń) 17 listopada 3 p.n.e., środa. Anonimowy autor łacińskiego traktatu "O obliczaniu święta Paschy" (około 243 n.e.) zanotował, że "w prywatnym objawieniu" poznał datę: środa, 28 marca, w "rocznicę stworzenia Słońca" (por. Ks. Rodzaju 1,14 – 19; środa jest czwartym dniem tygodnia w którym sobota jest siódmym). Korelacja taka zachodzi m.in. w roku 4 p.n.e. oraz 3 n.e.. Dane te nie mają większego znaczenia, gdyż chodzi o powiązanie z kultem solarnym. W kalendarzu juliańskim przesunięcie o jeden dzień (na skutek różnicy długości roku zwrotnikowego i kalendarzowego) zajmuje ok. 128 lat. Dawne święto Słońca (25 grudnia) musi pochodzić z czasów, gdy przesilenie zimowe wypadało w okolicach tej daty (obecnie wypada ok. 22 grudnia). Odpowiednio początek wiosny w czasach Juliusza Cezara przypadał ok. 24 marca. W 325 n.e. był 21 marca – dlatego Sobór w Nicei postanowił przy obchodach Wielkanocy (niedziela po pierwszej wiosennej pełni Księżyca) uznać za początek wiosny 21 marca. Tak równonoc wiosenna została przypisana do daty w kalendarzu, a faktycznie cofa się nadal. Reforma gregoriańska usunęła 10 dni i skróciła długość roku kalendarzowego przez zmniejszenie liczby lat przestępnych, tak aby przesilenie zimowe (najdłuższa noc na półkuli północnej i najdłuższy dzień na południowej) przypadało 22 grudnia. Widać jednak obok grudniowej daty Narodzenia starożytni podawali m.in. także marcową, bliską z kolei równonocy wiosennej (w starożytności jak wspomnieliśmy 25 marca). Wydaje się, że istnieją dane przemawiające za nią. Datę 6 stycznia przekształcono później w "Święto Trzech Króli" (pochodzenie tej nazwy również spróbujemy wyjaśnić) i w święto Chrztu, zaś 25 marca w Zwiastowanie.
Trzeba dodać, że wielu protestantów – na podstawie wzmianki ewangelicznej o tym, iż w momencie narodzenia Jezusa pasterze byli w polu oraz na podstawie wypowiedzi niektórych ojców kościoła (np. Grzegorza z Nazjanzu) – wierzy, że Jezus urodził się na przełomie września i października, w okresie żydowskiego Święta Namiotów. Świadczyć o tym może również cytat z Ewangelii wg Św. Jana – "A słowo stało się ciałem i zamieszkało wśród nas". Jako "zamieszkało" przetłumaczono tutaj greckie słowo "skenoo", które dosłownie oznacza "żyć lub mieszkać pod namiotami, rozbić namiot". Szczegółowo koncepcja narodzin Jezusa na przełomie września i października jest wytłumaczona w drugiej części działu "Kiedy Zachariasz miał widzenie?".
[edytuj] Era chrześcijańska czy dionizyjska?
Erę "od narodzenia Chrystusa" (Anno Domini) ustalił w 532 r. ormiański zakonnik Dionysius Exiguus (Dionizjusz Mniejszy) na polecenie papieża Jana II, przyjmując 753 rok Auc (Ab urbe conditii – "od założenia Rzymu") za 1 n.e.. Encyklopedia Kościelna (Warszawa 1874 r., t. III, h. "Chronologia Biblijna" pkt.16, str. 322n) podaje: nie licząc kilku średniowiecznych kronikarzy dopiero Pagi (Critica Annal. Baronii t. I str.7) i kard. Noris (De nummo Herodis Antipae: Cenotaphia Pisana II 6,10 Operum t. II i III) w XVII w. zakwestionowali obliczenia Dionizego. Tym, który przeprowadził dokładniejsze obliczenia (do dziś wykorzystywane zwykle bez podania źródła) był niemiecki astronom Jan Kepler; wynikało by z nich że Chrystus urodził się kilka lat "przed Chrystusem" (!) – w skrócie p.n.e. (ang. "Before Christ"). Omówimy je później.
[edytuj] Za czasów Heroda...
Ewangeliści Mateusz i Łukasz piszą, że Jezus urodził się w Betlejem za panowania Heroda. Zgodnie z danymi historyka Józefa z Jerozolimy (37 – 100 n.e., powszechnie znanego pod rzymskim nazwiskiem Flawiusz) – "Dawne dzieje Izraela" XVII,6,4 i 9,3 – Herod Wielki zmarł przed świętem Paschy poprzedzonym zaćmieniem Księżyca (między 12 marca i 11 kwietnia 4 p.n.e. wedle wyliczeń Keplera). Wiadomo też że Herod został mianowany "królem Judei" przez rzymski senat na wniosek Antoniusza, za II konsulatu Gneiusa Domitiusa Calvinusa i I konsulatu Kaiusa Asiniusa Poliona – 40 p.n.e. ("Dawne dzieje..." XIV,14,5), tron objął zaś po zajęciu Jerozolimy w czwartym roku 185 olimpiady, za konsulów Vipsaniusa Agrippy i Caminiusa Gallusa – w 37 p.n.e. (loc.cit.), panował 37 lat od nominacji i 34 lata od intronizacji (tegoż Józefa "Wojna żydowska" I,33,1). W połączeniu z Mt 2,7 i 16 Narodzenie Chrystusa powinno nastąpić przynajmniej dwa lata przed śmiercią Heroda tzn. najpóźniej wiosną 6 p.n.e. – Herod "dokładnie wypytał o czas ukazania się Gwiazdy" 1.
[edytuj] Pax Romana?
Encyklopedia Kościelna (op.cit. 1874, t. III. str.324) powołuje się na to, iż wedle proroctwa Izajasza 2,3n (por. Mi 4,1 –3; Ps 72,7) nadejściu Mesjasza miał towarzyszyć powszechny pokój. Za cesarza Augusta (31 p.n.e. – 14 n.e.) na znak pokoju 3 razy zamykano świątynię Janusa (Res Gestae Divi Augusti 13) 2: w 725 Auc (29 p.n.e.) po zwycięstwie pod Akcjum w 723 (31 p.n.e., historyk Paweł Orozjusz na pocz.V w., "Historia" VI,22). Po raz drugi w 729 A.u.c. (25 p.n.e.) po wojnie z Kantabrami w płn. Hiszpanii (ibidem VI,21). Po raz trzeci w 749 (5 p.n.e.) – na podstawie inskrypcji w Pizie: "Augustus (...) templo Iani clauso consul XII" 3, a 12 konsulat Augusta przypadał razem z Luciusa Corneliusa Sulli w 749 Auc (Fasti Consul. Noris Opp II,604 – Encyklopedia op.cit.‾str.325). Istnieją także dane, że zamknięcie to nastąpiło w 746 (8 p.n.e.) po zwycięstwie Tyberiusza w Germanii (według przypisów do polskiego wydania Żywotów Cezarów Swetoniusza), nie należy też nadmiernie dowierzać rzymskiej propagandzie – skoro August aż 3 razy zamykał tę świątynię, musiał ją przynajmniej 2 razy otwierać na znak wojny... Inne przykłady tej propagandy: w 29 p.n.e. wykonanie w Rzymie Wróżby Ocalenia dostępnej tylko w czasie pokoju (Swetoniusz Żywot Boskiego Augusta 22 i 31), w 17 p.n.e. obchody Święta Nowego Stulecia (Horacy napisał na tę okazję Pieśń na powitanie nowego wieku – Carmen Saeculare) oraz dedykacja Ołtarza Pokoju (Ara Pacis) na Polu Marsowym (uchwała Senatu 4 lipca 13 p.n.e., poświęcenie 30 stycznia 9 p.n.e.).
[edytuj] Kiedy namiestnikiem Syrii był Kwiryniusz...
Za Augusta odbyły się 3 spisy ludności (RGDA 8): w 28 p.n.e., 8 p.n.e. i 14 n.e., spis z Łk rdz.2 jest zapewne środkowy. Prawo rzymskie nakazywało zapisać się w miejscu urodzenia (Liwiusz XLII, 10). Wspomniane spisy dotyczyły obywateli rzymskich – logicznie jednak spisywano też poddanych Imperium. Należy zauważyć, że w dużo późniejszych czasach (np. w carskiej Rosji) spisy ciągnęły się latami – zakładamy, że spis mógł trwać po roku 8 p.n.e.. Wzmianka Łk 2,2 o Kwiryniuszu wywołuje niekończące się dyskusje. Wiadomo (Encyklopedia op. cit. str. 569), że Kwiryniusz był konsulem w 742 (12 p.n.e.) Były konsul mógł po 5 latach zostać namiestnikiem prowincji (Kasjusz Dio Historia rzymska księga 53). Józef Flawiusz podaje, że Kwiryniusz był legatem Syrii 759 – 63 (6 – 10 n.e., "Dawne dzieje..." XVII,3,5 i XIX,1). W 1769 r. odnaleziono w Tivoli inskrypcję (przechowywaną w Muzeum Laterańskim) z której zdaje się wynikać, że Kwiryniusz 2 razy był legatem Syrii. Autor Encyklopedii (loc.cit. str.570) uważa że po raz pierwszy w latach oznaczonych na liście 4 "?", zaś sir William Ramsay (Podręczna Encyklopedia Biblijna Poznań 1960 t. I str.232) na podstawie odkrytej przez siebie inskrypcji (w 1912 r. w Antiochii Pizydyjskiej) że w 10 – 8 p.n.e.. Chrześcijański autor Tertulian (160 – 230 n.e.) utrzymywał, że spisu dokonał Sentius Saturninus (8 – 6 p.n.e.) 5. Ponieważ kolejny namiestnik Varus zastąpił go w 25 roku ery Augusta, liczonej od bitwy pod Akcjum, daje to (31 – 25=) jesień 6 p.n.e. jako najpóźniejszy termin końca spisu.6 Możliwe że (Encyklopedia z 1874 str.571) w zdaniu Łk 2,2: (grec. Αύτη η απογραφή πρώτη εγένετο ηγεμονεύοντος της Συρίας Κυρηνίου (Aute he apographe prote egeneto hegemoneuontos tes Syrias Kyreniu) – greckie prote nie odnosi się do apographe ("pierwszy spis") lecz oznacza proton (odpowiednik łac. prius): "wpierw". Zdanie znaczyło by: "Spis ten odbył się zanim namiestnikiem Syrii był Kwiryniusz." Gdyż Kwiryniusz znany był z lokalnego spisu w 6 n.e., kiedy w Palestynie wybuchł na tym tle bunt; ewangelista Łukasz być może zaznaczał, że nie o ten spis chodzi. Taka interpretacja czyni zbędnymi poszukiwania okresu namiestnictwa Kwiryniusza za życia Heroda. Zaś okres urzędowania Saturninusa odpowiada obliczeniom astronomicznym Keplera.
Ale czy spis obejmował poddanych Heroda? Herodowi Wielkiemu przysługiwał tytuł rex socius et amicus populi Romani ("sprzymierzony król i przyjaciel ludu rzymskiego"). O jego faktycznej pozycji świadczy zdarzenie z 9 p.n.e., na krótko przed spisem 8 p.n.e.: "Otóż do wiadomości Augusta doszło, że Herod przedsięwziął wyprawę przeciwko Arabom, nie zapytawszy uprzednio o zgodę Rzymu. Rozdrażniony tym cesarz napisał do niego wprost, że dotąd widział w nim przyjaciela, w przyszłości jednak będzie go traktował jako poddanego" – Joachim Gnilka "Jezus z Nazaretu. Orędzie i dzieje" Kraków 1997, str. 48 (z powołaniem się na: Józef Flawiusz "Dawne dzieje Izraela" XVI, 290)
Wiadomo też że cesarz August pozostawił "pamiętnik, który zawierał spis zasobów państwa, liczbę obywateli i sprzymierzeńców pod bronią, liczbę flot, zależnych królestw i prowincyj, bezpośrednich albo pośrednich podatków jako też koniecznych wydatków i prezentów. Wszystko to spisał własnoręcznie August" (Tacyt "Roczniki" I,11 tł. Seweryn Hammer)
[edytuj] Gwiazda Betlejemska – w znaku Ryb?
Jan Kepler (Podręczna encyklopedia kościelna, Warszawa, 1908 r. t. 15n, str.34) 15 grudnia 1603 roku zaobserwował koniunkcję (połączenie) Jowisza i Saturna, do których na wiosnę następnego roku dołączył Mars. Wyliczył, że w 747 Auc (7 p.n.e.) było podobnie: Jowisz i Saturn połączyły się w znaku Ryb, a na wiosnę 748 (6 p.n.e.) doszedł do nich Mars. Uznał to za Gwiazdę Betlejemską (por. też Ks. Liczb 24,17 o Mesjaszu jako gwieździe Jakuba oraz 2 P 1,19; Apokalipsa 2,28 i 22,16 o Gwieździe Porannej). W astrologii Jowisz symbolizuje m.in. szczęście, Saturn porządek i bezpieczeństwo, Mars patronuje znakowi Barana oznaczającemu Palestynę i Paschę, Ryby są znakiem Zbawiciela. W literaturze rabinicznej symbolem Mesjasza jest ryba (W. Kopaliński "Słownik symboli", W – wa 1990, str.364). W Ewangeliach ryba jest m.in. obrazem zmartwychwstania (Mt 12,40). Dla pierwszych chrześcijan ryba oznaczała Chrystusa (gr. ichthys tłumaczyli jako skrót: Iesous Christos Theou Yios Soter – "Jezus Chrystus Syn Boga Zbawiciel"), jeszcze na malowidle w prawosławnym klasztorze w Goreme (w środkowej Turcji) z około 1000 r. ryby symbolizują Ostatnią Wieczerzę.
Można dodać, że w znaku Ryb w latach 12 – 5 p.n.e. znajdowała się planeta Uran, wówczas nieznana. Jeżeli Narodzenie istotnie nastąpiło w początkach roku, w znaku tym mogło być także Słońce (w starożytności po ok. 23 lutego) co jednak utrudniało by obserwację. Może Wenus (w koniunkcji ze Słońcem co ok. 584 dni), Księżyc (w koniunkcji ze Słońcem na nowiu, wtedy około 20 marca).
[edytuj] Królowie czy Mędrcy?
Mędrcy ze Wschodu (Mt 2 – gr. m a g o i, od staroperskiego m a g u co oznacza "uczestnika daru") – zapewne kapłani (magowie) irańskiej religii Zaratusztry. W Gathah (hymnach – najstarszej części ich świętej księgi Avesty) z VII/VI w. p.n.e. wymieniony jest Sauszyant (zbawca) o którym późniejsza literatura perska twierdzi, że odniesie zwycięstwo nad złem i przywróci ludzkości pierwotne szczęście. Wpływ na utożsamienie go z Mesjaszem miały "Proroctwa Histaspesa", apokryf z końca I lub początku II w. n.e., dzieło żydowskiego autora próbującego połączyć nauki magów z proroctwami Starego Testamentu‾, zachowane we fragmentach cytowanych przez wczesnochrześcijańskich pisarzy: Justyna (150 n.e.), Klemensa z Aleksandrii (190 – 200AD) i Laktancjusza (III w.). Informacje podane za: Podręczna Encyklopedia Biblijna, op. cit. t.2 str.93.
Późniejsze nazwanie Mędrców Trzema Królami nawiązywało do proroctwa o hołdach jakie mieli złożyć Mesjaszowi pogańscy królowie (Ps 72,10n; Iz 49,22n; 60,3). Liczba 3 dotyczyła darów: mirry (Ps 45,9), kadzidła i złota (Ps 72,15; Iz 60,6). Przypisane im w średniowieczu imiona Kacper (od perskiego g a s z p u r – "dostojny"), Melchior (od nazwy "król "w językach semickich) i Baltazar (imię babilońskiego wicekróla w VI w. p.n.e. znanego z Dn 5,1nn) wydają się być mnemotechnicznym (ułatwiającym zapamiętanie) rozwinięciem skrótu łacińskiego błogosławieństwa CMB "Christus Mansionem Benedicat" – "Niech Chrystus błogosławi [ temu ] domowi".
[edytuj] Kiedy Zachariasz miał widzenie?
Istnieje jeszcze jedno wyliczenie. Opiera się ono na założeniu, że Narodzenie nastąpiło 9 miesięcy po Zwiastowaniu. Encyklopedia Kościelna (t.III, str 328) przeprowadza je dla uzasadnienia daty 25 grudnia. Wg Łk 1,26 Zwiastowanie nastąpiło w szóstym miesiącu od zapowiedzi narodzin Jana Chrzciciela. Zachariasz, ojciec Jana, był kapłanem ze zmiany Abiasza (Łk 2,5), ósmej z kolei (1 Księga Kronik 24,10). Zmian było 24 (ibidem 24,6 – 18), każda trwała tydzień, służbę rozpoczynano wieczorem przed szabatem. Zachariasz w czasie służby w Świątyni miał widzenie zapowiadające narodziny syna (Łk 1,8 – 23). Zburzenie Świątyni Jerozolimskiej nastąpiło (Józef Flawiusz "Wojna żydowska" VI,4,5.8) 5 sierpnia 823 Auc (70 n.e.), gdy służba przypadała na pierwszą zmianę (Jojariba) od 5 (4 wieczorem) sierpnia. Można z tego obliczyć, że ósma zmiana była w tygodniu 2 – 9 października 748 (6 p.n.e.). Autor Encyklopedii zakłada, że Zachariasz wrócił do domu 10 lub 11 października "zatem 10 lub 11 marca 749 [ 5 p.n.e. ] rozpoczął się szósty miesiąc od poczęcia Jana Chrzciciela" (op.cit., wg Łk 1,23n poczęcie to nastąpiło "potem" po powrocie do domu), narodzenie Jana nastąpiło by między 10 czerwca a 10 lipca, Jezusa między 10 grudnia 5 p.n.e. a 10 stycznia 4 p.n.e.. Autor Encyklopedii uznał to za dowód grudniowej daty Narodzenia. Wywód ten nie tłumaczy wzmianki o "2 latach" (Mt 2,16) co Autor w innym miejscu przyznaje (op.cit. str. 324 "Herod... liczył...Jezusowi najwyżej 2 lata, musimy odnieść narodzenie Chr. najpóźniej do końca 749 [ 5 p.n.e. ], a najwcześniej do 748 r. od założenia Rzymu [ 6 p.n.e. ]."). Nie tłumaczyło by tego również zaokrąglanie części okresu czasu do całości (znane np. z Talmudu), gdyż żydowski rok nie zaczynał się 1 stycznia, poza tym przypomnijmy, że Herod "dokładnie" poznał czas ukazania się Gwiazdy (Mt 2,7). Autor Encyklopedii nie uwzględnił także, że miesiące w kalendarzu żydowskim (podobnie jak i w greckich) są księżycowe, krótsze od rzymskich. Zmiana Abiasza powtarzała się co 24 tygodnie = 168 dni. Można wyliczyć, że dla końca tej zmiany przypadającego 6 grudnia 8 p.n.e. szósty miesiąc księżycowy byłby miedzy 3 maja a 2 czerwca 7 p.n.e., narodzenie Jana w początkach września 7 p.n.e., zaś narodzenie Jezusa na przełomie lutego i marca 6 p.n.e.. Ten termin bardziej pasuje do wymienionych w poprzednich akapitach.
Jednak powyższa "metoda" obliczenia daty narodzin Chrystusa w oparciu o widzenie Zachariasza, nie jest jedyna. Istnieją również inne wyliczenia co do terminu sprawowania służby w świątyni jerozolimskiej przez oddział Abiasza. Druga z teorii opiera się na następujących obliczeniach: pierwszy oddział rozpoczynał służbę w pierwszym tygodniu pierwszego miesiąca hebrajskiego kalendarza. Drugi oddział pełnił służbę w drugim tygodniu. W trzecim tygodniu w świątyni służył jednocześnie wszystkie 24 oddziały, gdyż wypadała wówczas Pascha i Święto Przaśników. Zatem w czwartym tygodniu służbę pełnił trzeci oddział. Oddział ósmy (Abiasza), do którego należał Zachariasz, pełnił więc służbę w dziewiątym tygodniu hebrajskiego kalendarza. W dziesiątym tygodniu wypadało Święto Pięćdziesiątnicy, zatem i w tym tygodniu oddział Abiasza służył razem ze wszystkimi pozostałymi. Widzenie Zachariasza miało więc miejsce w dziewiątym lub dziesiątym tygodniu hebrajskiego kalendarza. Gdy Zachariasz po zakończonej służbie powrócił do domu, jego żona Elżbieta poczęła, nie wiadomo jednak, czy miało to miejsce w dziewiątym czy dziesiątym tygodniu (mogło nastąpić do dwóch tygodni później). W związku z tym wypadało pod koniec czerwca lub w początku lipca. Dziewięć miesięcy później – czyli w końcu marca lub na początku kwietnia – narodził się Jan Chrzciciel. Pół roku później miało miejsce narodzenie Jezusa Chrystusa, czyli – jak łatwo obliczyć – stało się to w końcu września lub na początku października.
[edytuj] Przypisy
1 O Herodzie wiadomo m.in. iż zabił kilka ze swoich żon a swego syna Antypatra kazał stracić na 5 dni przed własną śmiercią – "Dawne dzieje..." XVII,7,1 i "Wojna..." I, 35,7. Pogański erudyta Makrobiusz ok. 430 n.e. podaje – w antykwarycznym dziele pt. Saturnalia II,2 – cesarz August (dowiedziawszy się iż między dziećmi zabitymi z rozkazu Heroda znalazły się jego własne) powiedział: lepiej jest być Heroda świnią (po gr. hys) niż synem (po gr. hyios), jako że "nieczystych" świń nie zabijano. Przytoczone za: Encyklopedia Kościelna, 1881 t. XIV str.454 i Anna Świderkówna "Rozmowy o Biblii. Nowy Testament", 2000, str. 29.
2 Res Gestae Divi Augusti – "Opis czynów Boskiego Augusta" – sporządzona na krótko przed śmiercią propagandowa autobiografia cesarza. Zachowana w kilku kopiach, odnalezionych w różnych miejscach byłego Imperium – najdokładniejsza z terenów dzisiejszej Turcji, zw. Monumentum Ancyranum. Tekst polski – S. Łoś "Sylwetki Rzymskie" Warszawa 1958, s.260 – 271.
3 Mogłoby to znaczyć, że August był po 12 raz konsulem w czasie gdy świątynia była już zamknięta, a zamknięcie nastąpiłoby przed rokiem 5 p.n.e.. "Templo clauso" stanowiłoby wówczas tzw. Ablativus temporis (narzędnik czasu).
4 Lista legatów Syrii z czasów panowania Augusta (zaczerpnięta z Encyklopedii Kościelnej 1874, t.III, str. 570): M. Agrippa 731 – 41 Auc (23 – 13 p.n.e.), M. Tulius Cicero 741 – 45 (13 – 9 p.n.e.), M. Titius 745 – 6 (9 – 8 p.n.e.), C. Sentius Saturninus 746 – 48 (8 – 6 p.n.e.), P. Quintilius Varus 748 – 50 (6 – 4 p.n.e.), "?" 750 – 53 (4 – 1 p.n.e.), C. Caesar 753 – 57 (1 p.n.e. – 4 n.e.), L. Volusius Saturninus 757 – 8 (4 – 5 n.e.), P. Suplicius Quirinus 759 – 63 (6 – 10 n.e.), Q. Caecilius Metellus 763 – 70 (10 – 17 n.e.). Jedyna luka przypada na okres zbyt późny aby pogodzić go z "dwoma latami" z Ewangelii Mateusza rdz. 2.
5 W apologii pod tytułem: "Przeciwko Marcjonowi" (IV, 7 i 19).
6 Podane za: Encyclopaedia Britannica hasło: "Bible, Chronology".
[edytuj] Bibliografia
"Encyklopedia Kościelna" W – wa 1874, t. III i 1881 t. XIV; "Podręczna Encyklopedia Kościelna" W – wa 1906 t.7n i 1908 t. 15n; "Podręczna Encyklopedia Biblijna" Poznań 1959 t.1; "Encyclopaedia Britannica "wydanie z lat 30. – tych, t.III (hasła "Christmas", "Chronology" i "Bible"); Xavier Leon-Dufour SJ "Słownik Nowego Testamentu" Poznań 1986; Martin Bocian "Leksykon postaci Biblijnych" Kraków 1995; Anna Świderkówna "Rozmowy o Biblii. Nowy Testament" W – wa, 2000. Swetoniusz "Żywoty Cezarów" przekład z komentarzem J. Pliszczyńska-Niemirska, Wrocław 1972. Informacje na temat cesarza Augusta i jego "pokojowej" propagandy zaczerpnięto z: Stanisław Stabryła "Owidiusz. Świat poetycki" Ossolineum 1989
[edytuj] Suplement
Skoro wiosna 6 p.n.e. jest terminem najpóźniejszym, można wyliczyć wcześniejsze. Tak więc dla zmiany Abiasza przypadającej 21 czerwca (168 dni przed 6 grudnia 8 p.n.e.) 6 miesiąc między 15 listopada a 15 grudnia 8 p.n.e., Narodzenie między 22 sierpnia a 21 września 7 p.n.e.. Dla 4 stycznia 8 p.n.e. (21 VI – 168 dni) odpowiednio czas Narodzenia między 7 marca i 6 kwietnia 7 p.n.e. (oczywiście możliwe jest odchylenie o przynajmniej jeden dzień w obie strony). A ponieważ miesiąc księżycowy zaczęty liczony był jak cały, być może trzeba sprawdzić najbliższy nów tych zmian Abiasza. Otóż (skorzystaliśmy tu z książki "Śladami Pitagorasa" S. Jeleńskiego Warszawa 1974 str. 52n): 6 XII 8 p.n.e. w miesiącu którego początek na nowiu ok. 13 XI; Narodzenie między 15 I a 14 II 6 p.n.e. 21 VI 8 p.n.e. w miesiącu którego początek na nowiu ok. 19 VI; ″ między 20 VIII i 19 IX 7 p.n.e. 4 I 8 p.n.e. w miesiącu którego początek na nowiu ok. 24 XII 9 p.n.e.; ″ między 24 II i 26 III 7 p.n.e. (w ostatnim wypadku dokładnie wtedy gdy Słońce przebywało w znaku Ryb; przypominamy że w chwili wprowadzenia kalendarza juliańskiego – 45 p.n.e. – równonoc wiosenna czyli wejście do znaku Barana przypadało 25 marca, tak jak przesilenie zimowe 25 grudnia). Przyjęty w obliczeniach czas 40 tygodni (280 dni) od Zwiastowania do Narodzenia także jest pewną średnią. Jest to około 10 miesięcy gwiezdnych Księżyca (po około 27,3 dnia). Pewnego uzupełnienia wymaga też sprawa Gwiazdy Betlejemskiej. Koniunkcja Jowisza i Saturna powtarza się co około 20 lat (1/20 = 1/12 – 1/30), a na tle znaku Ryb co ok. 80 lat. W owym czasie planety te "łączyły się" w przeciągu kilku miesięcy trzykrotnie (co wynika z ruchu każdej z nich i Ziemi) "a zdarza się [to] przeciętnie 1 raz na 1 000 lat." Profesor Józef Smak z Centrum Astronomicznego im. M. Kopernika "podkreślił, że teoria Keplera pozwala wyjaśnić pozorną sprzeczność zapisów ewangelicznych. W maju 7 p.n.e., podczas pierwszej koniunkcji, te planety były widoczne tylko nad ranem, na wschodniej stronie nieboskłonu. A jesienią, gdy Mędrcy ze Wschodu dotarli do Jerozolimy, obydwie planety świeciły przez całą noc, najokazalej około północy, i znajdowały się wówczas w południowej części nieba – wyjaśnił astronom. Betlejem znajduje się na południe od Jerozolimy, zatem Mędrcy mogli iść do Betlejem kierując się widokiem bardzo jasnego obiektu na niebie, który utworzyły dwie planety położone [pozornie] bardzo blisko względem siebie." "Profesor Smak powiedział że, dodatkowe znaczenie mógł mieć fakt, iż Jowisz był przez astrologów uważany za planetę królewską a Saturn – za gwiazdę Izraela. (...) największy problem przy próbach określenia, co było Gwiazdą Betlejemską, jest brak możliwości ustalenia dokładnej daty narodzenia Jezusa i szczegółowych zapisków astronomicznych z tamtych czasów." (wiadomości wp.pl 2003. 12. 24 g.9.30) Daty tych trzech koniunkcji to 29 V, 1 X i 5 XII 7 p.n.e. (wg "Bibel Lexicon" Zürich Köln 1956 szpalta 1555), oczywiście nie muszą być tożsame z datą dzienną Narodzin. Na zakończenie cytat ze sławnej Czwartej Eklogi Wergiliusza pisanej w 40 p.n.e., dedykowanej Kaiusowi Polionowi który, jak już pisaliśmy, piastował wtedy konsulat. „Oto nastała ostatnia pora wieszczby kumejskiej: Wielki szereg stuleci rodzi się teraz od nowa. Już powraca Dziewica, powraca królestwo Saturna I z wysokiego nieba nowy zstępuje potomek Tylko ty chłopięciu, które się rodzi, by wieki Ustały żelazne i powstał na całym świecie ród złoty Czysta sprzyjaj Lucyno ! Już twój Apollo króluje.” (tł. Zygmunt Kubiak)
Pieśń kumejska – wyrocznia Sybilli, Dziewica (znak Zodiaku) to personifikacja Sprawiedliwości (gr. Dike), królestwo Saturna – Złoty Wiek, Lucyna ("Świetlista") przydomek Diany (Księżyca) siostry Apollina (Słońca), także opiekunki porodów. Jest rzeczą możliwą, pisze Z. Kubiak, że Wergiliusz pisał to pod wpływem Izajasza 11,6 – 9 zapewne w greckim przekładzie Biblii zw. Septuagintą ("Literatura Greków i Rzymian" W – wa 1999, str.404)
[edytuj] SUPLEMENT II (NOWSZE ODKRYCIA)
Liczni Ojcowie Kościoła (np. Ireneusz, Klemens z Aleksandrii, Tertulian, Orygenes, Euzebiusz, Epifanus) twierdzili, że Jezus urodził się na przełomie 3 i 2 roku p.n.e. Jednakże obecnie wielu naukowców jest przekonanych, że Jezus urodził się między 4 a 7 rokiem p.n.e. Zmiana tego przekonania wynika stąd, że współcześnie za rok śmierci Heroda Wielkiego uważa się rok 4 p.n.e., a według Ewangelii (Mt2,1; Łk1,15) Jezus urodził się przed śmiercią Heroda. Aby powrócić do daty przyjmowanej przez wczesnych Ojców Kościoła, należałoby wykazać, że uznawana powszechnie data śmierci Heroda Wielkiego nie jest absolutnie pewna, oraz że możliwe jest przyjęcie innej, a nawet, że ta inna data jest bardziej prawdopodobna niż uznawana obecnie.
Głównym źródłem informacji, które służą do obliczania roku śmierci Heroda, są książki napisane przez żydowskiego historyka Józefa Flawiusza (37 – 95 lub 105 n.e.) "Dawne Dzieje Izraela" i "Wojny Żydowskie." Przed podjęciem analizy tych danych powinniśmy zdać sobie sprawę z tego, że Józef Flawiusz nie używa naszego systemu liczenia lat, oraz, że w jego książkach można odnaleźć wiele sprzeczności. Dlatego też należy podchodzić do tego tekstu z dużą ostrożnością, a także pewną rezerwą.
Według Flawiusza, Herod rządził przez 37 lat od czasu, kiedy został ogłoszony królem przez Rzymian w roku 40 p.n.e. i 34 lata od czasu zdobycia Jerozolimy w 37 roku p.n.e. Z tych danych można wyliczyć, że Herod zmarł w roku 3 p.n.e. Jednak niektórzy historycy twierdzą, że Jerozolima został zdobyta pod koniec roku 36 p.n.e. Argumentują to tym, że wydarzyło się to w roku szabasowym, kiedy Tishri 10 wypadał we wrześniu. Takie warunki spełniają jedynie lata: 44, 43 i 36 p.n.e. Józef Flawiusz stwierdza także, że Herod zdobył Jerozolimę 27 lat po tym, jak Pompey zdobył to miasto, a to wydarzyło się w 63 roku p.n.e. Jeżeli tak było rzeczywiście, to rok śmierci Heroda można by było przesunąć z 4 na przełom 2 i 1 p.n.e.
Flawiusz informuje nas, że śmierć Heroda poprzedziło zaćmienie księżyca. Miało to wydarzyć się niedługo przed wiosennym świętowaniem Paschy. W okresie od 7 do 1 roku p.n.e. w Palestynie można było zaobserwować trzy całkowite i jedno częściowe zaćmienie księżyca. Pierwsze; 23 marca 5 roku p.n.e. (całkowite, 29 dni do Paschy). Drugie; 15 września 5 roku p.n.e. (całkowite, 7 miesięcy do Paschy). Trzecie; 13 marca 4 roku p.n.e. (częściowe, 29 dni do paschy). Czwarte; 10 stycznia 1 roku p.n.e. (całkowite. 12,5 tygodni do Paschy). Jak widzimy w 3 roku p.n.e. w Palestynie nie było żadnego zaćmienia księżyca. Naukowcy, którzy opowiadają się za 4 rokiem p.n.e. jako rokiem śmierci Heroda, stwierdzają, że Flawiusz musiał się przeliczyć w swoich obliczeniach i za zaćmienie księżyca, które miało poprzedzić śmierć Heroda uznali to z 13 marca 4 roku. p.n.e. Jednak uznanie tego zaćmienia księżyca za to, które poprzedzało śmierć Heroda tworzy pewne problemy. Okres 29 dni, jakie dzieliły zaćmienie księżyca od Paschy w roku 4 p.n.e. jest zbyt krótki, aby pomieścił wszystko, co wydarzyło się po śmierci Heroda (śmierć po 18 dniach od zaćmienia, pogrzeb, Pascha itd.). Uznanie zaćmienia księżyca z 10 stycznia 1 roku p.n.e. za to poprzedzające śmierć Heroda, nie stwarza takich problemów, jest bardziej naturalne i satysfakcjonujące.
Józef Flawiusz wspomina także o tym, że dwanaście lub piętnaście miesięcy przed śmiercią Heroda cesarz August zarządził spis ludności i zobowiązał ludzi do złożenia przysięgi wierności. Cesarz wydał to zarządzenie w związku z otrzymaniem od Senatu oraz obywateli Rzymu najwyższego tytuły Pater Patriae. Nadanie tego tytułu odbyło się 5 lutego 2 roku p.n.e. Znaleziona w Paphlagoni inskrypcja datuje ten połączony z przysięgą spis ludności na 3 r. p.n.e. Te fakty także wskazująca na to, że Herod zmarł na początku 1 roku p.n.e.
Ze znanego obecnie tekstu Józefa Flawiusza dowiadujemy się, że jeden z trzech synów Heroda, Herod Filip panował przez 37 lat i zmarł w dwudziestym roku panowania cesarza Tyberiusza, czyli w roku 33/34 n.e. Wynikałoby z tego, że Herod Filip objął władzę na przełomie 4 i 3 roku p.n.e. Jednakże, nowe badania wykazały, że we wszystkich kopiach książki Józefa Flawiusza sprzed 1544 roku nie jest napisane "w dwudziestym roku panowania cesarza Tyberiusza", ale "w dwudziestym drugim roku panowania cesarza Tyberiusza". Z tego tekstu wynikałoby, że Herod Filip objął władzę na przełomie 2 i 1 roku p.n.e.
Za istotny argument uznania 4 roku p.n.e. za rok śmierci Heroda, niektórzy naukowcy uznają odkrycie monet następców Heroda, które datują rozpoczęcie ich rządów na 4 rok p.n.e. Jednak także ten argument nie jest niepodważalny. Wiadomo, że z powodu fałszywych raportów Herod utracił łaskawość Augusta w 4 roku p.n.e. w konsekwencji czego przestał być "Przyjacielem Cesarza" a stał się jego "poddanym". W starożytności znane było "doliczanie" lat sprawowania władzy dla politycznych celów. Właśnie taką praktykę mogą ukazywać monety następców Heroda Wielkiego. Wiadomo także, że Herod zamordował swoją "królewską żonę" wraz z "dwoma synami", a swoim dziedzicem ogłosił Archeusa, który był jego synem poczętym, przez kobietę z ludu. Synowie Heroda, którzy przejęli po nim władzę, mogli wydać monety, które wskazywałyby na 4 rok p.n.e. aby utrzymać łączność z tymi, których Herod zamordował.
Powyższe argumenty wykazują, że rok 4 p.n.e. nie jest całkowicie pewny i że możliwe jest uznanie za rok śmierci Heroda rok 1 p.n.e. Konsekwentnie, powrót do daty urodzenia Jezusa, który przyjmowali Ojcowie Kościoła jest całkiem możliwy. Przyjęcie, że Jezus urodził się na przełomie 3 i 2 roku przed naszą erą przyczyniłoby się do bardziej naturalnego czytania Ewangelii. Na przykład, za powód, dla którego Maryja i Józef wybrali się do Betlejem można by było uznać właśnie ten spis z przełomu 3 i 2 roku p.n.e. W przeciwnym wypadku musielibyśmy wybierać spośród trzech pozostałych spisów, które miały miejsce w tych latach, a mianowicie 28 r. p.n.e., 8 r. p.n.e., 14 r. n.e. Następnie, zgodnie ze stwierdzeniem Ewangelisty Łukasza, Jezus, który rozpoczął swoją działalność "w piętnastym roku rządów Tyberiusza"(Łk3,1), czyli pomiędzy sierpniem 28 roku n.e. a sierpniem 29 roku n.e. miałby rzeczywiście około trzydziestu lat (Łk3,23).
[edytuj] Bibliografia
- Jack Finegan, Handbook of Biblical Chronology (Revised Edition; Peabody, Mass.: Hendrickson Publishers, 1998)
- BIRTH OF CHRIST RECALCULATED http://www.versebyverse.org/doctrine/birthofchrist.html
- Dennis McCallum, Chronological Study of the Life of Christ
- E. Jerry Vardaman, Chronos, Kairos, Christos II, edited by (Macon: Mercer University Press, 1998)
- Harold W. Hoehner, Chronological Aspects of the Life of Christ (Grand Rapids: Academie Books, 1977)
- Ernest L. Martin, The Star That Astonished the World (Second Edition; Portland, Oregon: ASK Publications, 1996)
