Dekabryści
Z Wikipedii
Dekabryści, grupa rosyjskich rewolucjonistów ze sfer szlacheckich działająca w latach 20. XIX w.
Nazwa wywodzi się od daty wybuchu antycarskiego powstania - 26 grudnia 1825 (14 grudnia wg kalendarza juliańskiego) - po rosyjsku - diekabr.
Większość dekabrystów służyła w okresie powstania w wojsku lub miała przeszłość wojskową. Brali udział w wojnie obronnej z Napoleonem. Część z nich służyła w zachodniej Europie, m.in. stacjonowała w okupowanej Francji. Doświadczenia te i poczynione obserwacje miały wpływ na poglądy i program dekabrystów. Wśród uczestników ruchu było wielu masonów. Pierwsze tajne organizacje powstały w 1816 r. (Unia Zbawienia) i 1818 (Unia Dobrobytu). Spory dotyczące ustroju przyszłej Rosji i różnice w poglądach społecznych doprowadziły do rozłamów i osłabienia działalności. Na początku lat 20. powstały, w miejsce dotychczasowych, trzy tajne organizacje: Towarzystwo Północne i Towarzystwo Południowe w 1821 r., oraz na Wołyniu i Kijowszczyźnie Stowarzyszenie Zjednoczonych Słowian w 1823 r., które w 1825 r. połączyło się z Towarzystwem Południowym.
Przygotowany przez Pawła Pestela program Towarzystwa Południowego (Prawda Ruska) przewidywał likwidację pańszczyzny i poddaństwa chłopów, zniesienie różnic stanowych, wywłaszczenie wielkiej własności, wprowadzenie republiki i stracenie carskiej rodziny. Mniej radykalny był program Związku Północnego. Postulował on wprowadzenie monarchii konstytucyjnej opierającej się na monteskiuszowskim trójpodziale władz. Mimo różnic, Towarzystwa współpracowały ze sobą. Towarzystwo Południowe utrzymywało również kontakty z polskim Towarzystwem Patriotycznym.
Po śmierci cara Aleksandra I część oddziałów wojska uznała wielkiego księcia Konstantego za dziedzica tronu zamiast Mikołaja I. Towarzystwo Północne postanowiło wykorzystać zamieszanie i rozpocząć powstanie. Dyktatorem ogłoszono księcia Sergiusza Trubeckiego. Rano 26 grudnia powstańcy wyszli na Plac Senacki, gdzie zgromadzili około 3 tys. żołnierzy. Oddziały cały dzień stały na placu, demonstrując brak poparcia dla cara. Wieczorem zostały rozbite przez wojska wierne Mikołajowi I. Towarzystwo Południowe doprowadziło 10 stycznia 1826 r. do buntu stacjonującego na Ukrainie pułku czernichowskiego. Został on również szybko stłumiony.
Śledztwo, w którym osobisty udział brał Mikołaj I, doprowadziło do rozbicia organizacji. Skazano 289 osób, przywódców na śmierć. Wyroki pięciu z nich (Paweł Pestel, Siergiej Murawjow-Apostoł, Piotr Kachowski, Michaił Bestużew-Riumin, Konrad Rylejew) wykonano przez powieszenie (25 lipca 1826). Były to pierwsze wykonane kary śmierci od czasu Katarzyny II. Pozostałym, m.in. Nikicie Murawjowowi, Aleksandrowi Bestużewowi zamieniono karę śmierci na długoletnie zesłanie na Syberię. Pozostali oskarżeni również zostali zesłani lub skazani na więzienie. W trakcie śledztwa został aresztowany m.in. Michaił Murawjow, późniejszy Wieszatiel, który przed 1821 r. związany był podczas służby wojskowej z organizacjami, z których wywodzili się dekabryści. Został uwolniony po pięciu miesiącach.
