Florian Znaniecki
Z Wikipedii
Florian Witold Znaniecki (ur. 15 stycznia 1882 w Świątnikach, zm. 23 marca 1958 w Urbana-Champaign) – polski filozof i socjolog. Twórca polskiej socjologii akademickiej. Jego prace są znane w świecie, szczególnie w USA, gdzie mieszkał i pracował przez wiele lat.
Był jednym z głównych przedstawicieli socjologii humanistycznej. Międzynarodową sławę przyniosła mu praca napisana wspólnie z Williamem Thomasem – Chłop polski w Europie i Ameryce. Znaniecki wysunął postulat rozpatrywania zjawisk społecznych jako aktualnego lub potencjalnego przedmiotu czyichś czynności (zasada współczynnika humanistycznego). Zgodnie z tym postulatem socjolog powinien patrzeć na rzeczywistość "oczyma jej uczestników" (podejście subiektywne), nie zaś "absolutnego obserwatora" (podejście obiektywne). Znaniecki jako jeden z pierwszych socjologów zastosował metodę badania dokumentów osobistych, takich jak autobiografie, listy czy pamiętniki, w ten sposób analizował polskich emigrantów, przebywających w Stanach Zjednoczonych.
Spis treści |
[edytuj] Życiorys
Florian Znaniecki urodził się w 1882 roku we wsi Świątniki, znajdującej się na Kujawach, niedaleko Włocławka w zaborze pruskim. Gdy miał 5 lat rodzina przeniosła się do zaboru rosyjskiego. Pierwszymi nauczycielami Znanieckiego i jego sióstr byli guwernerzy, którzy koncentrowali się na nauce języków. Następnie Znaniecki kontynuował naukę w gimnazjach w Częstochowie i w Warszawie. W latach 1902-1903 studiował filozofię i socjologię na Uniwersytecie Warszawskim, lecz w 1903 został stamtąd relegowany przez władze carskie za udział w studenckich protestach przeciwko ograniczaniu swobód akademickich. W latach 1903-1909 kontynuował studia na uniwersytetach w Genewie, Zurychu oraz Paryżu (w Sorbonie), miał tam okazję poznać tak wybitnych naukowców jak Henri Bergson czy Émile Durkheim. W latach 1909-1910 zakończył studia na krakowskim Uniwersytecie Jagiellońskim, uzyskując tam stopień doktora (tytuł jego pracy doktorskiej brzmiał: Zagadnienie wartości w filozofii). Rozpoczyna się okres filozoficzny w rozwoju intelektualnym Znanieckiego. Publikuje w 1912 pracę Humanizm i poznanie, tłumaczy Ewolucję twórczą Bergsona, ogłasza artykuły Etyka filozoficzna a nauka o wartościach moralnych oraz Studia nad filozofią i elementy rzeczywistości praktycznej.
W latach 1910-1914 mieszkał w Warszawie, gdzie był redaktorem gazety "Wychodźca polski" oraz został dyrektorem biura Towarzystwa Opieki nad Wychodźcami. W 1911 publikuje artykuły Statystyka wychodźctwa oraz Wychodźctwo a położenie ludności wiejskiej zarobkującej w Królestwie Polskim. W 1913 roku poznał Williama Thomasa, socjologa amerykańskiego, który zaprosił Znanieckiego do współpracy w USA. Przybył on do Chicago w 1914 roku i spędził tam pięć lat, podjął pracę z Thomasem nad dziełem Chłop polski w Europie i Ameryce. W latach 1917-1919 wykładał na tamtejszym uniwersytecie. W 1919 wydaje na rynku amerykańskim pierwszą książkę Rzeczywistość kulturową. W 1920 r. powrócił do ojczyzny, która w czasie jego nieobecności odzyskała niepodległość i zamieszkał w Poznaniu. W 1920 roku objął katedrę socjologii na Uniwersytecie Poznańskim, gdzie specjalnie dla niego została utworzona Katedra Filozofii, zamieniona na Katedrę Socjologii i Filozofii Kultury. Był twórcą socjologii w Polsce i jej instytucjonalnym organizatorem. W okresie poznańskim wydał Wstęp do socjologii i Socjologię wychowania. W 1921 roku założył Instytut Socjologiczny w Poznaniu, a w roku 1930 czasopismo "Przegląd Socjologiczny".
Przez cały czas pobytu w Polsce Znaniecki współpracował z socjologami amerykańskimi, w latach 1931-1933 przyjeżdżał do Nowego Jorku na wykłady w Columbia University. W lecie 1939 roku wyjechał na kolejny wykład, ale do Polski już nie powrócił ze względu na wybuch II wojny światowej. Do 1940 roku wykładał w Nowym Jorku, a od tego roku zamieszkał w Urbana-Champaign (stan Illinois); w 1942 r. został obywatelem amerykańskim i profesorem socjologii na University of Illinois, gdzie nauczał do swojej śmierci. W latach 1953-1954 był przewodniczącym Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego. Zmarł w 1958 roku w Urbana-Champaign.
[edytuj] Koncepcje socjologiczne Znanieckiego
Znaniecki był zwolennikiem punktu widzenia, który nazwał "kulturalizmem". Sądził, że socjologia powinna zajmować się wytworami kultury, ponieważ jest ona nauką o kulturze. Kultura która się różni nie tylko od przyrody (natury), ale także od świadomości jednostkowych. Zdaniem Znanieckiego rzeczywistość składa się z wielu porządków: fizyczno-przyrodniczego, jak również psychicznego, społecznego i idealnego. Sformułował zasadę "współczynnika humanistycznego", wedle której zjawiska społeczne należy traktować jako przedmiot czyichś czynności. Dlatego tak wielki nacisk kładł na doświadczenia i poglądy jednostek.
Według Znanieckiego przedmiotem socjologii są układy społeczne, które składają się z wartości. Człowiek jest podstawowym elementem każdego układu. Inne elementy które wchodzą do jednego układu to wartości wtórne. Wyodrębnił on cztery układy zamknięte:
- czyny społeczne – najprostsze układy społeczne, takie jak prośba czy powitanie. W każdym czynie można wyodrębnić następujące elementy: osoba, narzędzie, przedmiot, metoda, wynik.
- stosunki społeczne – aby zaistniały, potrzebne są przynajmniej dwie osoby i platforma stosunku. Platforma to np. obowiązki bądź przywileje.
- grupy społeczne – czyli każde zmieszanie ludzi, które w świadomości tych ludzi stanowi odrębną całość, czyli pewien układ odosobniony.
- osobowości społeczne – kształtujące się pod wpływem kręgu społecznego.
Znaniecki określił też następujące typy osobowości:
- człowiek zabawy – kształtuje się pod wpływem kręgu ludzi, którzy mają dużo czasu. Praca dla nich to zabawa. Najważniejsze jest przestrzeganie zasad gry.
- człowiek pracy – kształtował się wśród ludzi zajmujących się pracą fizyczna. Traktowali oni pracę jako źródło pieniędzy, środków do życia.
- człowiek dobrze wychowany – kształtował się wśród inteligencji.
- człowiek zboczeniec (dewiant) – czyli taki który się wyróżnia od innych, niekoniecznie na minus, może to być także geniusz czy artysta.
[edytuj] Publikacje
[edytuj] w języku polskim
- Zagadnienie wartości w filozofii (Warszawa 1910)
- Humanizm i poznanie (Warszawa 1912)
- Upadek cywilizacji zachodniej. Szkic z pogranicza filozofii kultury i socjologii (?Poznań 1921)
- Wstęp do socjologii (Poznań 1922)
- Socjologia wychowania (Tom I Warszawa 1928, Tom II Warszawa 1930)
- Miasto w świadomości jego obywateli (Poznań 1932)
- Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości (Lwów-Warszawa 1934)
- Nauki o kulturze (Cultural Sciences. Their Origin Development, wyd. polskie Warszawa 1971)
- Chłop polski w Europie i Ameryce (The Polish Peasant in Europe and America, wyd. polskie Warszawa 1976)
- Społeczne role uczonych. Pisma wybrane (The Social Role of the Man of Knowledge, wyd. polskie Warszawa 1984)
- Pisma filozoficzne (Tom I Warszawa 1987, Tom II Warszawa 1991)
- Współczesne narody (Modern Nationalities, wyd. polskie Warszawa 1990)
- Rzeczywistość kulturowa (Cultural Reality, wyd. polskie Warszawa 1990)
- Społeczna rola studenta uniwersytetu (The Social Role of the University Student, wyd. polskie Poznań 1997)
[edytuj] w języku angielskim
- The Polish Peasant in Europe and America (współautor: William I. Thomas, dzieło liczy 5 tomów, które ukazały się w latach 1918-1920)
- Cultural Reality (Chicago 1919)
- The Laws of Social Psychology (Warszawa-Kraków-Poznań 1926)
- The Method of Sociology (Nowy Jork 1934)
- Social Actions (Nowy Jork 1936)
- The Social Role of the Man of Knowledge (Nowy Jork 1940)
- Cultural Sciences. Their Origin Development (Urbana 1952)
- Modern Nationalities (Urbana 1952)
- Social Relations and Social Roles (San Francisco 1965)
- On Humanistic Sociology (wybór prac pod red. R. Bierstedta, Chicago i London 1969)
- The Social Role of the University Student (Poznań 1994)
[edytuj] Bibliografia
- Zygmunt Dulczewski: Florian Znaniecki. Życie i dzieło (Poznań 1984)
- Andrzej Kwilecki (red.): Florian Znaniecki i jego rola w socjologii (Poznań 1975)
- Jerzy Szacki: Znaniecki (Warszawa 1986)
