Góry Tokajsko-Slańskie
Z Wikipedii
| Góry Tokajsko-Slańskie | |
| Megaregion | Region Karpacki |
| Prowincja | Karpaty Zachodnie |
| Podprowincja | Wewnętrzne Karpaty Zachodnie |
| Makroregion | Góry Tokajsko-Slańskie |
| Zajmowane jednostki administracyjne |
Słowacja: - kraj preszowski - kraj koszycki Węgry: - Borsod-Abaúj-Zemplén |
Góry Tokajsko-Slańskie (517.1 (słow. Slanské vrchy lub Zemplínské vrchy, węg. Tokaji hegység lub Zempléni hegység) - pasmo gór niskich we wschodniej Słowacji i północno-wschodnich Węgrzech, w Wewnętrznych Karpatach Zachodnich.
Geografia węgierska i słowacka traktują Góry Tokajsko-Slańskie jako dwa odrębne pasma, rozdzielone granicą państwową: Góry Slańskie (Slanské vrchy lub Zemplínské vrchy) po stronie słowackiej i Góry Zemplińskie (Tokaji hegység lub Zempléni hegység) po stronie węgierskiej. Podział ten jest jednak sztuczny - geomorfologicznie pasmo tworzy jedną całość.
Pasmo Gór Tokajsko-Slańskich ma około 80 km długości (z tego około 50 km w Słowacji) i od 12 do 20 km szerokości. Rozciąga się z północy na południe z lekkim wybrzuszeniem na wschód. Na północy dolny odcinek Sekčova oddziela je od Gór Czerchowskich, a obniżenie na linii Kapušany - Hanušovce - od Pogórza Ondawskiego. Na wschodzie i południu Góry Tokajsko-Slańskie opadają w Wielką Nizinę Węgierską - Nizinę Wschodniosłowacką, równinę Bodrogköz i dolinę Cisy. Od zachodu Góry Tokajsko-Slańskie graniczą z Kotliną Koszycką i wzgórzami Cserehát, od których dzieli je dolina Hornádu. Południowa część Gór Tokajsko-Slańskich jest otoczona pogórzem (Zempléni hegyalja). Pasmo obfituje w przełęcze; najbardziej znane to Przełęcz Dargowska (Dargovský priesmyk, 473 m n.p.m.) i Przełęcz Slańska (Slanský priesmyk).
Wysokość Gór Tokajsko-Slańskich maleje z północy na południe. Na północnym krańcu leży najwyższy szczyt Šimonka (1092 m n.p.m.), kolejne wyższe szczyty to Makovica (981 m n.p.m.), Mošník (911 m n.p.m.),Bogota (855 m n.p.m.), Veľký Milič (894 m n.p.m.), Kapoven (730 m n.p.m.), Zobraná (610 m n.p.m.), Gergely (783 m n.p.m.) i Szokolya (607 m n.p.m.). Południową forpocztę gór stanowi izolowana góra Tokaj (512 m n.p.m.) u ujścia Bodrogu do Cisy.
Zachodnie zbocza Gór Tokajsko-Slańskich odwadniają Hornad i jego dopływy, m.in. Torysa i Olšava, której źródła znajdują się w północnej części Gór. Wody ze wschodnich zboczy spływają do Bodrogu i jego dopływów - Topli, Ondavy i Trnavy. Na wschodnich zboczach masywu Miliča znajdują się dwa jeziora osuwiskowe - Izra i Malá Izra. Osobliwością gór jest gejzer w wiosce Herľany. Występuje tu wiele źródeł, również z wodami mineralnymi.
Góry Tokajsko-Slańskie są pochodzenia wulkanicznego, zbudowane są głównie z andezytów, ryolitów i skał piroklastycznych. Powstały w młodszym trzeciorzędzie. Intensywna erozja doprowadziła do powstania nadzwyczaj różnorodnej rzeźby z ciekawymi wychodniami skalnymi. Pokrywają je gleby leśne - brunatne na stokach zachodnich, bielicowe na stokach wschodnich.
Klimat Gór Tokajsko-Slańskich jest ciepły i wykazuje znaczny stopień kontynentalizmu. Przeciętne temperatury stycznia wahają się od -6°C do -4°C, a lipca - od 15°C do 18°C. Roczna suma opadów wynosi od 550 mm w niższych partiach do 800 mm w partiach szczytowych.
Roślinność Gór Tokajsko-Slańskich ma charakter przejściowy między florą panońską a typowoi karpacką. Podnóże pokrywają grunty rolne, zaś wyższe partie porastają pierwotne lasy liściaste. Niżej rosną ciepłolubne lasy dębowe, ze wzrostem wysokości stopniowo przechodzące w bukowe. W miejscach wilgotniejszych rośnie grab, a w bardziej skalistych - jesion, jawor, lipa i klon. Niewielką powierzchnię zajmują górskie łąki i pastwiska. Góry obfitują w dzikie zwierzęta, również łowne. Na pogórzu prowadzi się intensywną uprawę winorośli.
Góry Tokajsko-Slańskie są słabo zaludnione - 40-60 osób na km². Przecina je kilka szlaków komunikacyjnych: przez Przełęcz Slańską biegną droga i linia kolejowa z Koszyc do Trebišova, a przez Przełęcz Dargowską - trasa E50, oprócz tego istnieje gęsta sieć dróg lokalnych. Nie ma tu przemysłu. W okolicy wsi Zlatá Baňa wydobywano niegdyś złoto, srebro, rtęć i antymon, we wsi Telkibánya - złoto, a koło wsi Dubnik jeszcze na początku XX wieku działały kopalnie opali. Obecnie podstawową gałęzią gospodarki staje się turystyka i rekreacja, nastawione przeważnie na weekendowe wyjazdy mieszkańców Koszyc. Działa sporo hoteli, moteli i kempingów, a zimą kilka ośrodków narciarskich. Góry pokrywa sieć pieszych i rowerowych szlaków turystycznych.
Linki zewnętrzne:
Źródła:
- Przemysław Burchard Węgry, PW "Wiedza Powszechna", Warszawa 1988, ISBN 83-214-0554-1
- Jerzy Midzio Krajobrazy węgierskie, WSiP, Warszawa 1988, ISBN 83-0203732-X
- Márton Pécsi, Béla Sàrfalvi Węgry, PWN, Warszawa 1970
- Wiesława Rusin Węgry, Wydawnictwo Pascal, Bielsko-Biała 2005, ISBN 83-7304-416-7
- Wiesława Rusin, Barbara Zygmańska Słowacja, Wydawnictwo Pascal, Bielsko-Biała 2006, ISBN 83-7304-679-8
- Krystyna Jawecka (red.) Węgry. Mapa przeglądowa Europy. Skala 1:1000000, PPWK Warszawa-Wrocław 1985
- Krystyna Jawecka (red.) Czechosłowacja. Mapa przeglądowa Europy. Skala 1:1000000, PPWK Warszawa-Wrocław 1983
