Wikipedysta:Grayghost/brudnopis
Z Wikipedii
Wersja z dnia 22:40, 22 sie 2006
Statuty Kazimierza Wielkiego. Zbiory praw wydane przez Kazimierza Wielkiego. Jedyna kodyfikacja prawa sądowego o znacznym zakresie w Polsce za panowania dynastii piastowskiej
Spis treści |
[edytuj] Geneza
Dążąc do unifikacji kraju Kazimierz Wielki uznał za konieczne ujednolicenie prawa. Z powodu jednak oporu ludności i poważnych różnic regionalnych nie udało się królowi wprowadzić jednolitego prawa na całym terytorium Polski. Poprzestano na osobnej regulacji prawa w dwóch dzielnicach: Wielkopolsce i Małopolsce. Były to jedne z pierwszych w Polsce regulacji prawotwórczych – do czasów Kazimierza Wielkiego władcy polscy ograniczali się do potwierdzania istniejącego prawa zwyczajowego. Statuty są rezultatem woli ustawodawcy dążącego do reformy prawa, zawierają liczne normy modyfikujące dotychczasowe prawo. Zbiory praw zostały opracowane w latach 50 – tych i 60 – tych XIV w.
[edytuj] Statut wielkopolski
Został wydany w obecności arcybiskupa gnieźnieńskiego, prałatów, możnowładców i szlachty na wiecu ustawodawczym w Piotrkowie w latach 1356-1362. Liczył 34 artykuły. Opierał się głównie na dotychczasowym wielkopolskim prawie zwyczajowym.
[edytuj] Statut małopolski
Wydany został później niż statut wielkopolski, po roku 1362. Główna jego częścią był statut wydany na wiecu wiślickim, pozostałe części stanowiły zwody prawa dodane w latach późniejszych. Statut liczył 59 artykułów.
[edytuj] Treść i redakcja statutów
Statuty nie były kodyfikacją uniwersalną, nie regulowały wszystkich zagadnień. Najwięcej przepisów dotyczyło prawa karnego (ok. 2/3 zawartości statutów), w dziedzinie prawa cywilnego statuty dotyczyły tylko wybranych kwestii. W obu statutach znajdowały się również artykuły odnoszące się do ustroju państwa i społeczeństwa oraz prawa sądowego. W treści statutów nie było wyodrębnionego podziału na dziedziny prawa. W redakcji poszczególnych artykułów Kazimierz Wielki zastosował;
- argumenta a regula (odwołanie się do normy powszechnie akceptowanej jako obowiązująca)
- argumenta a loci communis (twierdzenia uznawane powszechnie za prawdziwe)
- argumentum a causis (przedstawienie celu danej regulacji)
- argumentum et antecendentibus (przywołanie doświadczenia)
Wszystkie te zabiegi były stosowane dla wzmocnienia siły perswazji statutów. Figury retoryczne stosowane w tekście miały ułatwić akceptację nowego prawa oraz przekonać ludność do jego stosowania w mijsce dotychczas obowiązującego prawa zwyczajowego.
[edytuj] Regulacje szczegółowe
- Rozbudowały instytucję dawności.
- Przewidywały odpowiedzialność pasterza za szkody wyrządzone przez niedopilnowane bydło (culpa in custodiendo).
- Znały odpowiedzialność za wady.
- Umożliwiły dziedziczenie dóbr chłopskich w linii bocznej.
- Znały instytucję początku.
- Przewidywały surowszą odpowiedzialność sprawcy głównego przy mężobójstwie.
- Często podwyższały karę przy drugiej recydywie.
- Przewidywały zarzuty dylatoryjne i peremptoryjne.
- Regulowały sprawę zastępstwa umownego.
- Określały zakres działalności władz sądowych.
- Zapewniały wyrokom ścisłe wykonanie.
- Określały wysokość kar sądowych.
- Dążą do ochrony biedniejszych grup społecznych
- Upowszechniły obowiązek służby wojskowej sołtysów i wójtów.
- Usankcjonowały naganę szlachectwa.
[edytuj] Rozwój
- Do statutów małopolskich dołączono ekstrawaganty (ustawy dodatkowe), prejudykaty (kazusy z rozwiązaniami) i petyta (propozycje ustawodawcze).
- Z połączenia obu statutów około 1420 roku stworzono Dygesta małopolsko-wielkopolskie.
- Najstarszego polskiego przekładu dokonał warszawski kanonik Świętosław z Wojcieszyna.
