Honor (pojęcie moralne)
Z Wikipedii
Honor – pojęcie związane z etyką, dotyczące moralności i obyczajowości. Występuje w skali jednostkowej i społecznej w określonym czasie i na określonym terytorium.
Spis treści |
[edytuj] Definicja
Honor to postawa, dla której charakterystyczne jest połączenie silnego poczucia własnej wartości z wiarą w wyznawane zasady moralne, religijne lub społeczne i czasami skłonnością do przesadnej reakcji na naruszenie tych zasad.
Naruszenie zasad honoru przez siebie lub innych odbierane bywa jako "dyshonor" lub "hańba". W wielu społeczeństwach takie naruszenie pociąga za sobą natychmiastową, osobistą reakcję "zhańbionego" lub innego członka tej samej grupy. Tym różni się honor od pojęcia godności osobistej - godność nie wymaga zemsty, honor tak. Godność traci się w ciężkich warunkach bytowych, honor (jako dążenie do jej odzyskania) może się nawet wzmacniać.
Honoru nie wystarczy zadeklarować, podlega on udowodnieniu w sytuacji, która pozwala na weryfikację według norm moralnych danej społeczności.
Nie ma się więc honoru jako cechy immanentnej, istniejącej niejako z założenia, która podlegałaby późniejszemu potwierdzeniu (lub też utracie). To, czy ktoś jest honorowy, można stwierdzić dopiero na podstawie oceny jego zachowania (w sytuacji, w której dana osoba udowadnia czynem deklarowane przez nią wartości, zdając w pewnym sensie "praktyczny egzamin z honoru"). Równocześnie oznacza to, że pojęcie honoru jest subiektywne i silnie osadzone w kulturze i epoce.
Świadomość posiadania honoru jest również jednym z najważniejszych kryteriów samooceny jego dysponenta.
Pojęcie honoru można rozciągnąć na inne osoby, tak więc obrona czyjejś godności osobistej dowodzi wysokich standardów moralnych obrońcy.
Pojmowanie honoru może być rozmaite, a nawet sprzeczne przy porównywaniu postaw ludzi różnych kultur. Np. honorowym postępowaniem człowieka uczciwego jest nieposługiwanie się kradzieżą. Odwrotnie u złodzieja, który za punkt honoru może sobie postawić okradzenie każdego, kogo upatrzy sobie za ofiarę, niezależnie od trudności w realizacji postawionego zamierzenia.
Często za ludzi honorowych uważa się rycerzy i oficerów, a oszustów i lichwiarzy za niehonorowych, lecz jest to daleko posunięte uproszczenie. Natomiast prawie wszystkie środowiska za ludzi bez honoru uważają donosicieli, a przytłaczająca większość hieny cmentarne.
Działanie zgodnie z honorem, czasem specyficznie pojmowanym, ma duże znaczenie w organizacjach i grupach niejawnych.
Honor jako skłonność do obrony godności jest jedyną rzeczą, która pozostaje, a nawet wzmacnia się, w ekstremalnie trudnych warunkach. Dla polskich oficerów i żołnierzy taką ciężką próbą honoru była zdrada jałtańska po II wojnie światowej i stan wojenny 1981 r.
W polskiej historii i literaturze honor jest często łączony z patriotyzmem i bohaterstwem.
[edytuj] Typowe zachowania
(w nawiasach określenia grup, niektóre uważane za obraźliwe)
[edytuj] Uznawane za honorowe
- przyznanie się do błędu
- dotrzymanie słowa
- bronienie podwładnego
- zwrot długu, szczególnie karcianego
- bezinteresowna pomoc w nagłych wypadkach (wolontariusze).
- obrona ojczyzny (patrioci)
[edytuj] Uznawane za niehonorowe
- kłamanie w żywe oczy (ludzie fałszywi),
- nie poznawanie kolegów w potrzebie,
- napuszczanie ludzi na siebie (żmije, padalce),
- kopanie leżącego,
- okradanie i oszukiwanie sierot, pogorzelców itp (hieny, hieny cmentarne),
- zmiana poglądów w zależności od sytuacji i lizusostwo,
- czytanie cudzej korespondencji
- nieuznanie przegranej w sporcie, wyborach lub losowaniu.
[edytuj] Kultura honoru i kultura prawa
Z punktu widzenia antropologii społeczeństwa dzieli się na takie, w których dominuje kodeks honorowy i takie, w których dominuje kodeks prawny.
Pierwotna postać honoru została wypracowana przez ludzi żyjących w społeczeństwach, które nie miały sprawnego systemu prawnego, jak koczownicy lub różnego rodzaju ludzie "pogranicza": kowboje, polska szlachta kresowa itp. Ze względu na brak organizacji zdolnych do formułowania i egzekwowania prawa, najbardziej racjonalnym zachowaniem jest właśnie przestrzeganie zasad honoru, czyli substytutu prawa.
Honor oznacza w tym przypadku błyskawiczną i zwykle silnie przesadzoną osobistą reakcję na czyn, który uważa się za zabroniony moralnie lub obyczajowo, przy czym to do osoby "honorowej" należy prawo wymierzenia kary. Rodzaj i wymiar kary regulowany jest przez obyczaj danej społeczności.
Prawdziwym celem tak rozumianego honoru jest obrona własna, mająca w zamyśle otoczyć osobę "honorową" rodzajem "miru", który na odległość zniechęca potencjalnych "złoczyńców" już bez konieczności stosowania przemocy. W skrajnych, wynaturzonych postaciach tak rozumiany honor przeradza się w wielopokoleniową wendetę, w której dawne, niezałatwione sprawy "honorowe" są przekazywane z pokolenia na pokolenie i przeradzają się w nieskończoną spiralę przemocy.
Tego rodzaju, pierwotne rozumienie honoru, przekazywane z pokolenia na pokolenie, staje się w końcu, w społeczeństwach w których istnieje już sprawny aparat egzekwowania prawa, przeszkodą w dalszym rozwoju. Skuteczne funkcjonowanie na coraz wyższych etapach rozwoju wymaga raczej zachowań opartych na kompromisie niż bezwględnym egzekwowaniu swoich praw osobiście. Stąd badania proporcji zachowań "honorowych" do "kompromisowych" jest często w antropologii miarą tego jak zakorzeniła się w danym społeczeństwie kultura prawa.
Honor nie zawsze jest przeciwieństwem ugody. Honorem jest rezygnowanie z własnych celów w imię ugody.
Przykłady:
- Honorowe poparcie wygrywającego ugrupowania przez przeciwnika, bez warunków wstępnych, dla dobra kraju.
- Rozwód - małżonkowie przy stole ustalają stanowisko w sądzie, co najwyżej losując sporne sprawy:
- zachowanie honorowe - bronią wspólnego stanowiska i po 1 albo 2 rozprawach mają sprawę załatwioną.
- zachowanie niehonorowe - jedna osoba przychodzi z prawnikiem i zmienia ustalenia. Rozprawy ciągną się latami a jedynymi, którzy na tym zyskują są adwokaci.
Jednakże jak trudną w ocenie rzeczą jest honor, tego dowodzić może choćby i to, że - przykładowo nawiązując do wspominanego przykładu - ktoś mógłby samo dążenie do rozwodu, jako z natury rzeczy następujące już po wypowiedzianej przysiędze wierności małżeńskiej - uznać za hańbę, jako słowa - nieterminowego przecież związania się - złamanie.
[edytuj] Honor w polityce międzynarodowej
Honor - przeniesiony na skalę całego państwa przeradza się w coś, co się zwykle nazywa "dumą narodową".
Jest to kategoria wspólna dla całego narodu i w pozytywnym sensie służy budowaniu więzi grupowych i sprzyja wzmacnianiu zbiorowej tożsamości.
Urażona na arenie międzynarodowej duma narodowa bywa przyczyną sporów międzypaństwowych, kończących się często wojnami. Działa tu ten sam mechanizm co między dwiema "honorowymi" osobami - przy braku istnienia sprawnych instytucji egzekwowania prawa międzynarodowego - racjonalne wydaje się być egzekwowanie go na własną rękę i często w sposób nieadkwetny do poniesionych pierwotych szkód.
[edytuj] Symbolika
Symbolem prawości i honoru jest Zawisza, a ich przeciwieństwa Targowica.
[edytuj] Przykłady
- Augustin-Jean Fresnel przyznał otwarcie pierwszeństwo wynalazku do skonstruowanej przez siebie soczewki Georgesowi Buffonowi, który opisał ją w Historii naturalnej. Jednak soczewka nazywana jest soczewką Fresnela, a zdarzenie podawane jest jako przykład honoru wynalazcy.
- Po wprowadzeniu stanu wojennego jeden z oficerów powiedział krótko: róbcie tak abyście nie musieli się wstydzić (w domyśle: zgodnie z honorem).
- Utrata honoru - dowódca jednostki odciął się od podwładnych gdy za głupotę (próbę ukrycia i załatwienia braków) trafili pod prokuratora. Śmiał się z powiedzenia psim obowiązkiem dowódcy jest być z podwładnymi do końca i rad kolegów proszących o załagodzenie konfliktu. Mimo późniejszych starań nie odzyskał zaufania i szacunku. Także poparcie przełożonych zmalało. Podwładni się wybronili ale dowódca przegrał z kretesem.
- Honorowy egzamin - stosowany sporadycznie na niektórych uczelniach PRL zwyczaj wystawienia oceny pozytywnej przed egzaminem, zaliczeniem albo laborką. Przeważnie dotyczył oblanego w zwykłym terminie i niewygodnego terminu poprawkowego albo opuszczonych laborek. Był nieformalną umową między studentem i wykładowcą. Traktowany bardzo poważnie jako swoisty sprawdzian honoru i postawy życiowej.
[edytuj] Zobacz też
- polskie dewizy: Bóg, Honor, Ojczyzna ~ Honor i Ojczyzna
- Polski Kodeks Honorowy
- kodeks honorowy
- sąd honorowy
- rycerskość
- pojedynek
- patriotyzm
- Zawisza Czarny
- Sprawa honoru
- Honos
- samosąd
- timokracja.
