Howard Carter
Z Wikipedii
Howard Carter (ur. 9 maja 1874 w Brompton, Kensington (dzielnica Wielkiego Londynu, zm. 2 marca 1939) - angielski archeolog i egiptolog. Początkowo akwarelista, później archeologiczny kopista, kolorysta i rysownik, w końcu uznany egiptolog i odkrywca grobowca Tutanchamona (wspólnie z lordem Carnavonem).
Był jedenastym dzieckiem w rodzinie. Dzieciństwo spędził w Swaffham, niewielkiej wiosce w hrabstwie Norfolk.Jego rodzicami byli: Samuel John Carter, rysownik i akwarelista, specjalizujący się w malowaniu wiejskich pejzaży oraz portretowaniu zwierząt domowych z okolicznych majątków ziemskich oraz Martha Joyce Sands. Stan majątkowy rodziny Carterów, zbyt szczupły, nie pozwalał na zapewnienie młodemu Howardowi gruntownego wykształcenia. Nauki pobierał więc w domu rodzinnym, uczony przez ojca głównie rysunku i malowania akwarel. Wszystko wskazywało na to, że syn kontynuować będzie zawodową karierę ojca.
Jednakże niespodziewany zwrot nastąpił w 1891 roku, za sprawą profesora Percy Newberry'ego, który wówczas pracował w Muzeum Starożytności Egipskich i wykładał egiptologię na Uniwersytecie w Kairze. Latem profesor Newberry odwiedził w Anglii swoja dawną, dobrą znajomą, lady Amherst of Hackney, której mąż - lord William Amhurst Tyssen-Amherst - był zapalonym miłośnikiem kultury i sztuki starożytnego Egiptu. Podczas rozmowy, gdy Newberry opowiadał o swych pracach w Egipcie, w Beni Hassan, polegających na kopiowaniu inskrypcji i malowideł, napomknął, że potrzebuje kogoś do pomocy w ich ukończeniu. To właśnie z polecenia lady Amherst, Howard Carter, wówczas siedemnastolatek, stał się najmłodszym członkiem zespołu British Museum, a następnie ekipy Egypt Exporation Fund, wyjeżdżającej jesienią 1891 roku do Egiptu.
Na miejscu młodziutki Carter trafił, najlepiej jak tylko mógł, pod "skrzydła" sir Williama Petriego, stając się jego asystentem. Do końca 1892 roku pracował pod kierunkiem Newberry'ego i Petriego, kopiując tuszem i akwarelami reliefy, malowidła i inskrypcje ze ścian skalnych grobowców w Beni-Hassan, a później Deir el-Bersza. Od 1893 roku pracował pod kierunkiem Szwajcara Edouarda Naville'a w świątyni Hatszepsut w Deir el-Bahari. Spędził tam sześć lat życia, kopiując wszystkie zachowane reliefy. Carter - spokojny, powściągliwy, dokładny i bez reszty oddający się pracy, posiadający odpowiednie umiejętności techniczne - okazał się wręcz doskonałym kopistą, oddającym niezwykle wiernie barwy i kształty wszystkich kopiowanych zabytków, charakteryzujące się drobiazgowością i wręcz doskonałym podobieństwem do oryginałów. Mimo braku formalnego wykształcenia okazał się niezwykle bystry, a w umiejętności kojarzenia i dedukcji przejawiał wyjątkowe zdolności. Jego poświęcenie, dokładność, zapał i całkowite oddanie pracy w końcu zaowocowały uznaniem jego przełożonych. W 1899 roku został przedstawiony Theodorowi Davisowi. W tym samym roku, mając zaledwie 25 lat, został powołany przez Gastona Maspero na stanowisko Generalnego Inspektora Zabytków Górnego Egiptu i Nubii, z miejscem urzędowania w Luksorze i pensją 400 funtów rocznie.
Urząd objął w styczniu 1900 roku. W jesieni 1900 roku prowadził, pierwsze w swej karierze, samodzielne wykopaliska w Dolinie Królów. W 1902 roku Davis otrzymał koncesję na wykopaliska w Dolinie Królów, o którą wystarał mu się właśnie Carter. Przez kilka sezonów Carter pracował dla Theodora Davis'a, jednakże współpraca nie układała się i dwaj partnerzy nigdy nie zaprzyjaźnili się. W 1903 roku odkrył grobowiec Totmesa IV. W latach 1903 - 1904 oczyścił z gruzu grobowce Totmesa I i Hatszepsut. W 1904 roku został mianowany inspektorem Dolnego i Środkowego Egiptu z miejscem urzędowania w Kairze. Kariera Cartera rozwijała się w jak najlepszym kierunku, lecz nagle się zakończyła. Było to wynikiem pewnego incydentu z udziałem francuskich turystów, zwiedzających Serapeum w Sakkara, z którymi Carter popadł w konflikt, co następnie spowodowało awanturę i bójkę, w wyniku której w sprawę zaangażowali się: lord Cromer - brytyjski Konsul Generalny oraz francuski Konsul Generalny, żądając przeprosin. Carter, będący człowiekiem zdecydowanym i nieustępliwym, odmówił. Został wysłany do Tanty w Delcie, gdzie powierzono mu stanowisko inspektora. Nie uległ perswazji i prośbom Gastona Maspero i w końcu, 21 października 1905 roku, złożył rezygnację i odszedł z Egipskiej Służby Starożytności. Nadszedł dla niego okres trudnych lat. Z niezwykłym samozaparciem, z trudem wiązał koniec z końcem, oprowadzając wycieczki, handlując starożytnymi zabytkami i sprzedając turystom akwarele swego autorstwa. Gdy więc w 1907 roku, wciąż przychylny Carterowi, Gaston Maspero przedstawił go Carnarvonowi i gdy ten zaproponował współpracę, Carter bez wahania przyjął propozycję. Następne lata minęły na tytanicznej pracy uwieńczonej w listopadzie 1922 roku olśniewającym sukcesem - odnalezieniem grobowca Tutanchamona.
W pierwszym sezonie współpracy z Carnarvonem, Carter pracował w Tebach Zachodnich, w Qurna, odnajdując grób z czasów XVIII dynastii oraz zabytki z czasów XVII dynastii. W następnych sezonach odkrył kilka prywatnych grobów w czasów Średniego i Nowego Państwa oraz szczątki świątyni Hatszepsut w Birabi, gdzie pod ruinami fundamentów odnaleziono grobowiec, zawierający 64 sarkofagi. W 1912 roku lord Carnarvon otrzymał koncesję na wykopaliska w Delcie, na terenach starożytnego Ksois. Prace w Delcie trwały przez dwa sezony i nie przyniosły znaczących rezultatów, co było powodem rezygnacji z ich kontynuowania. W lipcu 1914 roku, po rezygnacji Davisa, lord Carnarvon i Howard Carter otrzymali wyłączną koncesję na prowadzenie prac w Dolinie Królów. W tym samym roku kończyli jeszcze wykopaliska w Dra Abu al-Naga, w Tebach Zachodnich. W lutym 1915 roku rozpoczęto prace w grobowcu Amenhotepa III, w Dolinie i jest to symboliczna data, oznaczające faktyczny początek wykopalisk w Dolinie Królów! Po zakończeniu prac w grobowcu Amenhotepa III, Carter został wcielony do kairskiego oddziału Brytyjskiej Służby Wywiadowczej.
Jesienią 1917 roku rozpoczęto prace, uważane za prawdziwy początek poszukiwania grobowca Tutanchamona. Prace trwały przez pięć lat, podczas których nie osiągnięto znaczących sukcesów, mimo iż pochłonęły one ogromne kwoty. Po zakończeniu sezonu 1921/1922, lord Carnarvon zakomunikował swemu współpracownikowi o zamiarze zakończenia wykopalisk w Dolinie z powodu wyczerpania funduszy i nikłych nadziei na osiągnięcie znaczącego sukcesu. Carter mocno zaangażowany w prace, przekonał lorda do kontynuowania wykopalisk jeszcze przez jeden sezon, obiecując sfinansowanie ich z własnych funduszy. Carnarvon uległ namowom pod jednym jednakże warunkiem, że to jednak on sfinansuje nadchodzący sezon. Ostatni sezon w Dolinie rozpoczęto 1 listopada 1922 roku. W trzy dni później spod zwałów gruzu i rumoszu skalnego wyłonił się pierwszy stopień schodów, prowadzących w głąb skalnego podłoża - schodów prowadzących do grobowca Tutanchamona, który to oficjalnie uznano za odkryty 26 listopada 1922 roku, późnym wieczorem. W wyniku intensywnych prac, 27 grudnia 1922 roku, otwarto przedsionek grobowca, a 17 lutego, roku następnego, odbyło się spektakularne otwarcie komory grobowej. 5 kwietnia 1923 roku w wyniku ukąszenia komara i zakażenia krwi, prowadzącego do zapalenia płuc, zmarł lord Carnarvon.
W kwietniu 1924 roku, w wyniku nieporozumień związanych z koncesją na prowadzenie dalszych wykopalisk, Carter opuścił Egipt i udał się do Stanów Zjednoczonych i Kanady, gdzie odbył szereg spotkań i wygłosił kilkadziesiąt wykładów dotyczących odkrycia i prac w grobowcu m.in. w Nowym Jorku, Chicago, Detroit, Buffalo i Waszyngtonie. Został również przyjęty przez ówczesnego prezydenta Stanów Zjednoczonych - Calvina Coolidge'a, dla którego wygłosił krótki, prywatny wykład w Białym Domu. Uniwersytet Yale nadał mu honorowy tytuł naukowy.
Po powrocie do Egiptu, w styczniu 1925 roku udzielono Carterowi nowej koncesji na eksplorację grobu. Występował on teraz jako agent archeologiczny lady Alminy, hrabiny Carnarvon i wykonawców woli spadkobierców lorda Carnarvona. Prace w grobowcu Tutanchamona wznowiono 25 stycznia 1925 roku i trwały one do 1932 roku. Wkrótce po ich zakończeniu Carter powrócił do Anglii.
Z początkiem 1933 roku rozchorował się i w ciągu następnych sześciu lat życia nigdy już nie odzyskał pełni sił. Wielokrotnie powracał do Egiptu lecz nie zajmował się już żadnymi pracami wykopaliskowymi. Zmarł 2 marca 1939 roku w wieku niespełna sześćdziesięciu pięciu lat. Pochowany został na cmentarzu Putney Vale w zachodniej części Londynu. W pogrzebie uczestniczyło jedynie kilka osób, wśród nich lady Evelyn Herbert Beauchamp, córka lorda Carnarvona.
Swoje odkrycie i prace w grobowcu Tutanchamona opisał Carter w trzytomowym dziele "The Tomb of Tut-ank-Amen".
