Jawor (miasto)

Z Wikipedii

Współrzędne: 51°03' N 016°11' E

Jawor
Herb Jawora
Dewiza: Miasto Chleba, Miasto Pokoju
Województwo	dolnośląskie
Powiat	jaworski
Gmina  - rodzaj	Jawor miejska
Burmistrz	Artur Mieczysław Urbański (e-mail)
Powierzchnia	18,8 km²
Położenie	51° 03' N 16° 11' E
Liczba mieszkańców (2004)  - liczba ludności  - gęstość	24 477 1302 os./km²
Strefa numeracyjna (do 2005)	76
Kod pocztowy	59-400
Tablice rejestracyjne	DJA
Położenie na mapie Polski Jawor
TERC10 (TERYT)	5020105011
Miasta partnerskie	Roseto degli Abruzzi Turnov Berdyczów Niesky Niepołomice
Urząd miejski3 Rynek 1 59-400 Jawor tel. 76 870-20-21; faks 76 870-22-02
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Strona internetowa miasta

Jawor to miasto i gmina w województwie dolnośląskim, w powiecie jaworskim. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa legnickiego.

Jawor jest położony nad Nysą Szaloną, Jawornikiem i Paszówką w środkowej części Dolnego Śląska, na Równinie Jaworskiej, będącej częścią Wysoczyzny Chojnowskiej.

Spis treści 1 Gospodarka 2 Historia 3 Zabytki miasta Jawor 4 Atrakcje turystyczne ziemi jaworskiej 5 Kultura 6 Znani Jaworzanie 6.1 Jaworskie Koncerty Pokoju 6.2 Międzynarodowe Targi Chleba 7 Rekreacja 8 Sport 9 Struktura powierzchni 10 Demografia 11 Miasta partnerskie 12 Zobacz też 13 Bibliografia 14 Linki zewnętrzne

[edytuj] Gospodarka

Jawor obecnie jest ośrodkiem gospodarczym i przemysłowym o ponadregionalnym zasięgu. W mieście dominuje branża chemiczna, metalowa, spożywcza. Do większych zakładów należą:

• Zakłady Kuziennicze Jawor [1]
• Cukrownia Jawor [2]
• Fabryka Chemii Gospodarczej Global-Pollena [3]
• Zakład Mechaniczny Agromet Jawor [4]
• Metal - Jawor Sp. z o.o. [5]
• Landmann Polska Sp. z o.o. [6]
• Pionier S.A. [7]
• Javor-Home Sp.z o.o.
• Agroma Sp.z o.o.
• Spółdzielnia Inwalidów Inprodus [8]

Do 1990 roku istniała w Jaworze fabryka-oddział Diory, oraz Fabryka Wyrobów Metalowych. Obecnie Jawor jest prężnym ośrodkiem z rozwijającym się sektorem handlu i usług, w mieście zlokalizowanych jest wiele towarzystw ubezpieczeniowych, banków, firm consultingowo-leasingowych. Istnieją stacje benzynowe oraz centra handlowe, m.in. Tesco, Biedronka.

[edytuj] Historia

Miejscowość swoją nazwę wzięła od drzewa jawor (Acer pseudoplatanus), które jest drzewem bardzo rozpowszechnionym w Sudetach. Archeologicznie udowodnione osadnictwo na tym terenie sięga czasów neolitu ok. 5.000 lat przed Chrystusem. Temu okresowi aż po wędrówkę ludów (ok. 500 r.n.e.) poświęcona jest tematyczna ekspozycja w Muzeum Regionalnym w Jaworze. Najwięcej eksponatów archeologicznych pochodzi z okresu kiedy ziemie te znajdowały się pod wpływem kultury łużyckiej - (lata ok. 1300 - 300 p. n. e.). Na przełomie XIX i XX wieku odkryto wzdłuż linii kolejowej na odcinku Stary Jawor - Brachów jedno z największych cmentarzysk popielnicowych odkopanych na terenie Polski. W latach 1880 - 1910 wydobyto w tym miejscu ponad 1000 urn z prochami zmarłych. W zbiorach jaworskiego muzeum znajduje się także replika jednego z najciekawszych znalezisk archeologicznych Dolnego Śląska - złoty diadem wykonany z blachy, odkryty w okolicach miejscowości Męcinka (Mnisi Las) związany z kręgiem śródziemnomorskiej kultury mykeńskiej. We wczesnym średniowieczu prawdopodobnie istniała tu osada słowiańska co potwierdza nazwa Stary Jawor, która jest obecnie częścią miasta Jawor, a także legenda o pogańskiej bogini Javarze wspominanej przez kronikarzy. Wyobrażono ją w alegorii zgody na zachodnim witrażu w sali rajców miejskich w miejscowym Ratuszu. W czasach późniejszych Jawor był centralnym grodem słowiańskiego plemienia Trzebowian. Należał do rodu Piastów świdnicko-jaworsko-ziębickich - bocznej linii śląskiej gałęzi dynastii Piastów. Pierwsza pisana wzmianka o Jaworze pochodzi z dokumentu wydanego przez kancelarię księcia Bolesława Rogatki z 1242 r. gdzie jako świadek wymieniony jest Walenty, proboszcz z Jawora.

Nie wiadomo dokładnie, kiedy Jawor otrzymał prawa miejskie ponieważ nie zachował się akt lokacyjny, ale w 1275 roku był już wymieniany w dokumentach jako miasto. Pełniło ono funkcję zaplecza gospodarczego i ośrodka administracyjnego dla księstwa jaworsko-świdnickiego, które powstało ok. 1274 roku.

Rozwój miasta zarówno gospodarczy jak i terytorialny przypada na lata rządów ks.Bolka I Srogiego od 1278 roku także księcia jaworskiego. Po jego śmierci księstwo rozpada się na trzy części. W 1312 jaworska dzielnica przypada 2 synowi Bolka Srogiego księciu Henrykowi I Jaworskiemu, który nadał miastu liczne przywileje m. in. prawo do warzenia piwa. Do 1392 roku Jawor wchodził w skład samodzielnego księstwa piastowskiego. Później dostał się pod wpływy królów czeskich. Był miastem królewskim i stolicą prowincji. Po okresach wojen husyckich nastąpił okres świetności miasta które liczyło wtedy trochę ponad 3 tys. mieszkańców i było prawie tak duże jak np. Jelenia Góra. Jawor pełnił w tym okresie funkcję ważnego ośrodka administracyjnego do którego zjeżdżano się na sejmiki księstw świdnickiego i jaworskiego.

W XV wieku z miasta wypędzono miejscową gminę żydowską 1420 rok. W wyniku wojen śląskich Jawor dostał się pod panowanie Prus, a nowy król Fryderyk II Wielki zreformował administrację w mieście czyniąc Jawor miastem powiatowym. W XIX wieku rozwój miasta był stały, bez zakłóceń , w 1862 roku zainstalowano oświetlenie gazowe ( zamienione na elektryczne w 1911 roku). W latach 1856 - 1902 przeprowadzono linię kolejową m. in. do Legnicy, Jaworzyny Śląskiej, Roztoki i Malczyc. Przy tejże linii powstały zakłady Wolffa (obecnie Kuźnia Jawor S.A.) oraz Cukrownia. W 1849 r. powstla w Jaworze Loża Masonska św. Marcina pod Trzema Złotymi Kłosami (Loge St. Martin zu den drei goldenen Aehren in Jauer) w nawiązaniu do świętego patrona miasta. W 1940 roku miasto Jawor liczyło nieco ponad 13 tysięcy mieszkańców. W 1945 roku miasto zdobyły oddziały 9 Korpusu Zmechanizowanego. Jawor przejęty został przez administrację polską w kwietniu 1945 roku.

[edytuj] Zabytki miasta Jawor

zobacz więcej Zabytki Jawora

• Zamek piastowski wzniesiony ok. 1224 r. przez Radosława z Bolesławca, uznawanego przez część historyków za kasztelana jaworskiego. Od poł. XIII wieku zamek był siedzbią książąt jaworskich a później świdnicko - jaworskich. W 1392 r. po śmierci księżnej Agnieszki, żony Bolka II Małego, zamek przejęli starostowie królów czeskich. Od 1742 roku wraz z przejęciem śląska przez Prusy zamek stał się więzieniem i zakładem pracy przymusowej (do 1956 r.)
• Mury Obronne
• Basteja Anioła z XV wieku
• Baszta Strzegomska
• Muzeum Regionalne mieszczące się w dawnym klasztorze o.o.bernardynów
• Kaplica św. Wojciecha, dawniej Synagoga
• Gotycki Kościół pw. św. Marcina z XIV wieku
• Ewangelicki Kościół Pokoju wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO
• Ratusz - pierwsze wzmianki o Jaworskim ratuszu pochodzą już z 1373 roku, wielokrotnie przebudowywany, modernizowany, obecny gmach w stylu neorenesansu niderlandzkiego wybudowany został w latach 1895 - 1897. Średniowieczna 61-metrowa wieża posiada przy szczycie osiem posągów książąt i rycerzy umieszczonych tamże w XIV wieku. W budynku mieści się Kawiarnia "Pod Ratuszem".
• Kamieniczki
• Kościół św.Barbary
• Krzyże pokutne na dziedzińcu banku PKO BP (pracownicy banku maja obowiązek wpuszczać tam turystów)
• Arkady na Rynku.

[edytuj] Atrakcje turystyczne ziemi jaworskiej

• Park Krajobrazowy Chełmy
• Góra Bazaltowa
• "Wąwóz myśliborski"
• Organy Myśliborskie
• Obóz koncentracyjny Gross-Rosen

[edytuj] Kultura

Jawor jest ośrodkiem kulturalnym zajmującym ważne miejsce na mapie kulturalnej województwa dolnośląskiego. Do ważniejszych instytucji kultury w mieście należą:

1 . Muzeum Regionalne Jawor [9] Muzeum mieści się w dawnym klasztorze bernardynów, gdzie mieszczą się ciekawe zbiory głównie dary mieszczan jaworskich, instytucji kościelnych oraz Bractwa Strzeleckiego. Od 1994 roku mieści się tutaj także Galeria Śląskiej Sztuki Sakralnej gdzie prezentowane są dzieła sztuki rzeźbiarskiej i malarskiej.

2 . Jaworski Ośrodek Kultury [10] Jaworski Ośrodek Kultury (JOK) ma dwa działy. Pierwszy to dział promocji który promuje koncerty, odczyty, wystawy (również w Teatrze), akademie itp. Drugim działem jest dział instruktorsko - merytoryczno - edukacyjny, którego zadaniem jest popularyzacja sztuki w dziedzinach takich jak taniec, plastyka, fotografia.

3 . Miejska Biblioteka Publiczna

4 . Kino Jubilat

[edytuj] Znani Jaworzanie

• Georg Friedrich Schröer, (ur. 1663, zm. 1739 ), luterański teolog
• Christoph Hackner (ur. 1663, zm. 1741 ), architekt barokowy
• Karl Friedrich Flögel (ur. 1729, zm. 1788),historyk kultury i literatury
• Henriette Hanke (ur. 1785, zm. 1862), pisarz
• Arthur Lieutenant (ur. 1884, zm. 1968), niemiecki polityk
• Martin Titsche ksiądz, profesor uniwersytetu lipskiego
• Henrietta Hanke (ur.1785, zm. 1862) autorka licznych i bardzo poczytnych powieści obyczajowych.
• Mikołaj z Jawora profesor i rektor uniwersytetów w Pradze i Heidelbergu
• Jan Rybotycki - nauczyciel, działacz społeczny, historyk, Honorowy Obywatel Jawora, autor licznych publikacji promujących miasto Jawor oraz ziemię jaworską.
• Stefan Mielczarek - sportowiec, mistrz polski maratonu z 1954 roku.
• Edward Śliz - prezes Towarzystwa Białego Orła w Montrealu, członek Kongresu Polonii kanadyjskiej Okręgu Quebec.
• Zielone Żabki zespół punkowy laureat Jarocina 1988.
• Ga Ga zespół punkowy laureat Jarocina 1992.

[edytuj] Jaworskie Koncerty Pokoju

Każdego roku od maja do września w Jaworze organizowane są Koncerty Pokoju. Odbywają się one w zabytkowych wnętrzach Kościoła Pokoju. Kameralna muzyka w wykonaniu najlepszych artystów z Polski, Czech i Niemiec, oraz miejsce gdzie koncerty się odbywają, czyli świątynia, stwarzają szczególny klimat oraz dostarczają niezapomnianych wrażeń . Łącznie w jaworskim kościele odbyło się już 67 koncertów w tym 29 koncertów wykonanych przez artystów z zagranicy. Dotychczas występowali następujący artyści: Chór Poznańskie Słowiki pod dyr. Stefana Stuligrosza, Windsbacher Knabenchor, Chór Uniwersytetu Wrocławskiego "Gaudium", Kameralna Orkiestra "Leopoldinum", Orkiestra Amadeus pod dyrekcją Agnieszki Duczmal, Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Sudeckiej, Spirituals Singers Band, Kwartet Wilanów, Camerata Cracovia, Zespół Folkowy "Sierra Manta", Brandenburgischer Kamerchor, Ledl Jazz Quintet i wielu innych.

[edytuj] Międzynarodowe Targi Chleba

Międzynarodowe Targi Chleba w Jaworze odbywają się od 1997 roku zawsze na przełomie sierpnia i września. Przez trzy dni można oglądać tradycyjne wytwarzanie produktów cukierniczych i piekarniczych, spróbować wyjątkowych wyrobów i zapoznać się z historią i tradycją ludów chrześcijańskich ze szczególnym uwzględnieniem roli chleba. W roku 2007 Międzynarodowe Targi Chleba odbędą się w dniach 25-27 sierpnia.

[edytuj] Rekreacja

Jawor ma wiele do zaoferowania turystom i mieszkańcom którzy preferują aktywną formę spędzania wolnego czasu. W mieście istnieje Kryta Pływalnia "Słowianka", Basen Letni, istnieje kompleks rekreacyjny z sauną, siłownią. Nie mniejszą ofertę prezentuje Ośrodek Sportu i Rekreacji "Jawornik". Znajdują się tutaj korty tenisowe, pole namiotowe, boisko do gry w piłkę siatkową. Ok. 5 km Jawora we wsi Myślibórz znajduje się florystyczny rezerwat przyrody "Wąwóz Myśliborski" jedyne w Sudetach miejsce występowania paproci - języcznika zwyczajnego. Rezerwat ma powierzchnię 9,72 ha, a ochronie ścisłej podlega 0,9 ha. W odległości ok. 20 km. od miasta znajduje się były obóz koncentracyjny Gross-Rosen.

[edytuj] Sport

W Jaworze mieści się:

• Klub Sportowy Olimpia Jawor - istniejący od roku 1990. Reprezentuje piłkę siatkową, wychowanką klubu jest m. in. Katarzyna Mroczkowska, obecnie zawodniczka Gwardii Wrocław,

wielokrotna medalistka Mistrzostw Świata i Europy w kategoriach młodzieżowych, była reprezentantka Polski, laureatka Nagrody Miasta Jawora. Największym sukcesem klubu jest awans w sezonie 2003/2004 do I ligi .

• Klub Sportowy Sparta Stary Jawor - Klub powstał w 1995 roku i nosił nazwę Cukrownik Jawor. Założycielami klubu byli przede wszystkim pracownicy Cukrowni Jawor. W latach 1999,2000,2001 klub występował w klasie rozgrywkowej "A". Od grudnia 2003 roku, klub zmienił nazwę na Sparta Stary Jawor. Reprezentuje piłkę nożną .

W Jaworze cyklicznie organizowany jest Półmaraton Jaworski impreza ściągająca rok rocznie entuzjastów biegania.

[edytuj] Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002⁶, Jawor ma obszar 18,8 km², w tym:

• użytki rolne: 66%
• użytki leśne: 0%

Miasto stanowi 3,23% powierzchni powiatu.

[edytuj] Demografia

Dane z 30 czerwca 2004²:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	39 477	n/dot.	12 667	51,8	11 810	48,2
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	1302		673,8		628,2

Według danych z roku 2002⁶, średni dochód na mieszkańca wynosił 1254,32 zł.

[edytuj] Miasta partnerskie

• Roseto degli Abruzzi
• Turnov
• Berdyczów
• Niesky
• Niepołomice

[edytuj] Zobacz też

• Zabytki Jawora
• Góra Bazaltowa
• Trzebowianie
• Synagoga w Jaworze
• Zamek w Jaworze
• Kościoły pokoju
• Myslibórz
• Park Krajobrazowy Chełmy
• Książęta świdnicko-ziębiccy
• Muzeum Regionalne Jawor
• Gross Rosen
• Zielone Żabki
• Ga Ga

[edytuj] Bibliografia

• Fischer Christian - "Chronik der Schlesischen Kreisstadt Jauer von 1008 bis 1817" Jauer 1818
• Sibmacher, J.: Grosses Allgemeines Wappenbuch, Band 15., Städtewappen, Nürnberg 1885
• Schonaich Gustaw "Die alte furstentumshapstadt Jauer" Jauer 1903
• Heuber, G.: Die evangelische Friedenskirche in Jauer genannt zum Heiligen Geist, Jauer 1906
• Meisner, H.: Erinnerungen an Jauer, Jauer 1927
• Koischwitz, O.: Jauer - ein Wegweiser durch die Heimat und ihre Geschichte, Jauer 1930
• Verwaltungsbericht der Stadt Jauer, Jauer 1940
• Stanisław Jastrzębski - "Jawor i Okolice", Ossolineum 1973 r.
• Jan Rybotycki "Jawor od zarania dziejów do roku 1263" Jawor 1984
• Hahn, R./Töpfer, S.: Geschichtlicher Abriß der Jauerschen Vergangenheit, Herne 1994
• v.Freyer, A.: Jauer und das Jauerland/Jawor i Ziemia Jaworska, Jawor 1995
• v.Freyer, A./Skoczylas-Stadnik, B./Szkiladz, M.: Die Friedenskirche zu Jauer/Kosciol Pokoju w Jaworze/The Church of Peace in Jawor, Jawor 1996
• v.Freyer, A./Krajewski, J./Piotrowski, W.: Das Henryk-Dobrzycki-Krankenhaus in Jawor/Jauer, Jawor 1997
• Grynszpan, A. (Hg.): Jawor/Jauer, Jawor 2003

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Strona internetowa miasta Jawor
• Muzeum w Jaworze
• Forum mieszkańców miasta Jawor
• Jaworski Ośrodek Kultury
• Zamek w Jaworze
• Kościół Pokoju w Jaworze - galeria zdjęć
• Jawor w serwisie turystycznym Dolnego Śląska - GALERIA ZDJĘĆ
• Targi Chleba - oficjalna strona imprezy
• loża masońska JAWOR
• Stowarzyszenie KOLIBER oddz. JAWOR
• - publikacje elektroniczne PDF o Jaworze

• Mapy i zdjęcia satelitarne:
  • mapy i zdjęcia satelitarne (Google) w Wikimapii
  • mapa w Szukaczu
  • mapa w Mapquest (en)