Katedra św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie
Z Wikipedii
 |
| Wawel |
Katedra na Wawelu pw. świętych Stanisława i Wacława należy do budowli o największym znaczeniu w historii Polski. Jest katedrą koronacyjną królów Polski, miejscem ich wiecznego spoczynku. Pochowani tu są św. Stanisław ze Szczepanowa i inni biskupi krakowscy aż po czasy współczesne, królowie od Władysława I Łokietka do Augusta II Mocnego i członkowie rodzin królewskich, oraz wielcy wodzowie i wieszczowie Józef Poniatowski, Tadeusz Kościuszko, Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Józef Piłsudski, Władysław Sikorski.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Na miejscu obecnego kościoła gotyckiego istniały dwie katedry romańskie. Najwcześniejsza, pierwsza katedra tzw. chrobrowska, była poświęcona św. Wacławowi. Została ufundowana przez Kazimierza Odnowiciela. Pozostałości kościoła św. Gereona (m.in. dolna część krypty), odkryte na początku XX w. przez prof. Adolfa Szyszko-Bohusza, aż do badań prowadzonych w latach 80., uważane były za relikty właśnie pierwszej katedry.
Drugą katedrę zaczęto budować za Bolesława II Śmiałego, budowę kontynuował Władysław Herman (od niego jest nazywana "hermanowską"), a dokończył Bolesław III Krzywousty. Konsekrowana dopiero w 1142. Zachowało się z niej nieco więcej niż z pierwszej, m.in. krypta św. Leonarda i dolna część wieży Srebrnych Dzwonów. W 1089 prawdopodobnie sprowadzono ze Skałki szczątki biskupa Stanisława ze Szczepanowa. Od tego czasu z katedrą związany jest kult tego świętego. W 1320 jeszcze w katedrze romańskiej Władysław Łokietek koronował się na króla Polski. Biskup krakowski Nanker wkrótce potem rozpoczął budowę nowej katedry.
Zobacz też: Wawel
[edytuj] Architektura
Katedrę zbudowano w technice kamienno- ceglanej, jako trójnawową bazylikę z prostokątnym obejściem i zredukowanym transeptem, nie wystającym poza obrys korpusu. Do ambitu i naw bocznych przylega wieniec kaplic. Korpus katedry jest pionierskim przykładem zastosowania tzw. systemu- filarowo- szkarpowego (krakowskiego). Oznacza to, że po raz pierwszy zrezygnowano z klasycznego gotyckiego systemu oporowego, przysuwając przypory (szkarpy) do ścian nawy głównej i prowadząc je niżej, do wnętrza kościoła, gdzie łączą się z filarami międzynawowymi. Pozwoliło to uniknąć zewnętrznej konstrukcji oporowej, znanej choćby z gotyku francuskiego. Na rozwiązaniach technicznych katedry wzorowano potem inne duże gotyckie kościoły Krakowa.
Przypuszcza się, że strzecha wznosząca wawelską katedrę była powiązana z tą budującą katedrę w Strasburgu- świadczy o tym zastosowana we wnętrzu, w całości zrealizowanym w technice kamiennej, dekoracja- każdemu oknu nawy głównej i prezbiterium towarzyszą po bokach dwa ślepe maswerki.
W poł. XVIII wieku miała miejsce przebudowa- w celu doświetlenia prezbiterium podwyższono ambit, tak, że jest równie wysoki jak prezbiterium.
[edytuj] Katedra z zewnątrz
Katedrę otaczają trzy wieże. Od strony północnej Wieża Zygmuntowska, na której wisi słynny dzwon "Zygmunt". Wyższa jest od niej Wieża Zegarowa, zwieńczona wykwintnym barokowym hełmem, natomiast od strony południowej znajduje się trzecia – zwana Wieżą Srebrnych Dzwonów lub Wikaryjską.
[edytuj] Katedra wewnątrz
We wnętrzu katedry, nad filaretami międzynawowymi, stoją cztery posągi Ojców Kościoła: świętych Hieronima, Ambrożego, Grzegorza oraz Augustyna. Pomiędzy filarami nawy głównej, po obu jej stronach znajdują się sarkofagi królów Polski: Władysława II Jagiełły (zm. w 1434), Kazimierza III Wielkiego, a po przeciwnej stronie, Władysława I Łokietka i Władysława III Warneńczyka. Wewnątrz sarkofagu Władysława Warneńczyka nie ma szczątków młodego władcy. Zginął on w bitwie pod Warną w 1444, a jego ciała nigdy nie odnaleziono. Jest to więc grób symboliczny, czyli cenotaf.
Pośrodku świątyni znajduje się konfesja św. Stanisława, w której złożono relikwie św. Floriana, a w 1254 szczątki św. Stanisława, głównego patrona Polski. XVII-wieczna trumna zrobiona jest ze srebra i ozdobiona medalionami z życia św. Stanisława. Jest tam m.in. scena bitwy pod Grunwaldem, ponieważ uważano, że św. Stanisław przyczynił się do wygranej. Konfesja zwana jest Ara Patriae, czyli Ołtarz Ojczyzny. Tu przez wieki królowie składali zdobyczne trofea. Tutaj np. król Władysław Jagiełło zawiesił chorągwie krzyżackie zdobyte pod Grunwaldem (1410). Ostatnią chorągiew złożył tu Jan III Sobieski po wspaniałym zwycięstwie nad Turkami pod Wiedniem (1683). Obok konfesji św. Stanisława można zobaczyć nagrobki biskupów: Marcina Szyszkowskiego, Piotra Gembickiego, Jana Małachowskiego i Kazimierza Łubieńskiego.
Ołtarz główny pochodzi z fundacji biskupa Piotra Gembickiego. Przed nim odbywały się koronacje królewskie. Za ołtarzem widoczne są fragmenty polichromii z II poł. XIV w. W środkowym występie schodów prowadzących do ołtarza pochowany jest kardynał Fryderyk Jagiellończyk, syn króla Kazimierza Jagiellończyka, a na lewo od jego grobu spoczywała w latach 1399-1949 święta królowa Jadwiga.
W katedrze znajduje się też krucyfiks pochodzący z końca XIV w. Jest to słynący cudami krzyż świętej królowej Jadwigi. Przed nim modliła się św. Jadwiga i według legendy przemówił do niej ukrzyżowany Chrystus. W związku z tym w 1987 relikwie królowej umieszczono w mensie ołtarza przed krucyfiksem. W katedrze znajdują się też pomniki nagrobne króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego i Jana III Sobieskiego. W krypcie pod Wieżą Srebrnych Dzwonów spoczywa marszałek Józef Piłsudski.
[edytuj] Kaplice
Od strony zachodniej, w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara:
- Kaplica Świętokrzyska, zw. Nosalitów (pw. św. Krzyża i św. Ducha) – wznosi się tam nagrobek króla Kazimierza Jagiellończyka, dzieło Wita Stwosza oraz nagrobek biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka, dzieło Chrystiana Piotra Aignera.
- Kaplica Potockich, zw. Różyców, biskupa Padniewskiego (pw. Oczyszczenia NMP)
- Kaplica Szafrańców, zw. Doktorów (pw. Ofiarowania NMP i św. Szczepana)
- Kaplica Wazów, zw. Psałterzystów (pw. Niepokalanego Poczęcia NMP) – stanowi mauzoleum tej dynastii
- Kaplica Zygmuntowska, zw. Królewską, Jagiellońską, Rorancką (pw. Wniebowzięcia NMP) – wykonał ją Bartłomiej Berecci. Konsekrowana w 1533. Kaplica postawiona jest na planie kwadratu, nakryta kopułą ze złotą łuską. Naprzeciw ołtarza znajdują się nagrobki króla Zygmunta I Starego i króla Zygmunta II Augusta. Na wprost wejścia mieści się nagrobek Anny Jaggielonki.
- Kaplica biskupa Jana Konarskiego, zw. biskupa Szaniawskiego (pw. Niepokalanego Poczęcia NMP) – naprzeciw tej kaplicy znajduje się pomnik królowej Jadwigi i insygnia wyjęte z jej grobu. Są one drewniane, bo królowa wszystkie swoje klejnoty podarowała na odnowienie Akademii Krakowskiej.
- Kaplica biskupa Zadzika, zw. Kościeleckich (pw. św. Jana Chrzciciela)
- Kaplica Jana I Olbrachta (pw. Bożego Ciała i św. Andrzeja) – naprzeciw tej kaplicy znajduje się sarkofag króla Kazimierza III Wielkiego.
- Kaplica biskupa Załuskiego, zw. biskupa Grota (pw. św. Jana Ewnagelisty)
- Kaplica biskupa Tomickiego (pw. Tomasza Kantuaryjskiego) – na ołtarzu znajdują się relikwie polskiego kronikarza biskupa krakowskiego bł. Wincentego Kadłubka.
- Kaplica Mariacka, zw. Batorego, Cyborialną, Mansjonarską (pw. Narodzenia NMP) – tutaj przechowuje się Najświętszy Sakrament. Spoczywa tam król Stefan Batory i królowa Elżbieta Pilecka, trzecia żona Władysława Jagiełły.
- Kaplica biskupa Piotra Gamrata, zw. Grochowskiego (pw. św. Katarzyny)
- Kaplica biskupa Andrzeja Zebrzydowskiego (pw. św. św. Kosmy i Damiana)
- Kaplica Skotnickich, zw. Skarszewskiego (pw. św. Wawrzyńca)
- Kaplica Lipskich (pw. św. św. Macieja Apostoła i Mateusza Ewangelisty) – oprócz pomników i obrazu św. Mateusza znajduje się w niej na kopule alegoryczna polichromia z XVIII w.
- Kaplica biskupa Maciejowskiego (pw. św. Tomasza Apostoła i Matki Boskiej Śnieżnej)
- Kaplica Czartoryskich (pw. Męki Pańskiej) – przechodzi się z niej do grobów królewskich.
- Kaplica królowej Zofii, zw. Seminaryjską (pw. św. Trójcy) – na początku XX w. polichromię w tej kaplicy wykonał Włodzimierz Tetmajer. Znajduje się w niej klasycystyczny nagrobek Włodzimierza Potockiego dłuta BertelaThorvaldsena
[edytuj] Krypty
[edytuj] Literatura
- Skowron Ryszard Wawel. Kronika dziejów, Kraków: Zamek Królewski na Wawelu, 2001, ISBN 83-88476-05-X.
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Katedra Wawelska - dokładny opis zabytku uzupełniony galerią zdjęć
- Katedra św. Stanisława i św. Wacława - oficjalna strona parafii archikatedralnej na Wewelu
