Księstwo Nitrzańskie
Z Wikipedii
Księstwo Nitrzańskie (słow.Nitrianske kniežatstvo, Nitriansko, Nitrava) - wczesnośredniowieczne księstwo słowiańskie, leżące w dzisiejszej zachodniej Słowacji i na przyległych terenach Węgier, ze stolicą w Nitrze.
Księstwo Nitrzańskie jest najstarszym znanym organem państwowym Proto-Słowaków. Nazwa Nitrava (Ntria) powstała w odniesieniu do sąsiedniego państwa znanego jako Morava (Morawy) i została zapisana w IX wieku.
Początkowo, księstwo było niezależnym państwem, od 833 do ok. 920 roku było częścią Państwa Wielkomorawskiego, następnie Królestwa Węgier. Od 1001 do 1030 należało do Polski, a od 1030 wrociło pod panowanie Królestwa Węgierskiego. Zostało rozwiązane w 1108.
Spis treści |
[edytuj] Okres suwerenności
Księstwo Nitrzańskie pojawiło się w VIII wieku jako niezależne państwo słowiańskie skupione wokół Nitry. Jego jedynym znanym ze źródeł pisanych władcą był książę Pribina, który rządził od ok. 825 do 833 roku i wzniósł pierwszy chrześcijański kościół pośród ludności wschodnio- i zachodniosłowiańskiej (828). Świątynia została konsekrowana przez Adalrana, biskupa Salzburga w stolicy księcia Pribiny - Nitrze. Wiele innych budynków w Nitrze, dolinie rzeki Wag, Orawie i Spiszu jest również datowanych na okres rządów księcia Pribiny.
Księstwo zostało najprawdopodobniej wmieszane w walki lokalnej ludności słowiańskiej i Karola Wielkiego przeciwko Awarom zamieszkujących tereny dzisiejszych Węgier. Awarowie zostali rozgromieni ok. 800, a ich pozostałości przetrwały na północy Kotliny Panońskiej, głównie w pobliżu Jeziora Nezyderskiego i dzisiejszego Komárna.
Na początku IX wieku Księstwo Nitrzańskie zajmowało tereny dzisiejszej Słowacji, północno-wschodnich Węgier i zachodniej Rusi Zakarpackiej.
[edytuj] Część Państwa Wielkomorawskiego
W roku 833 księstwo Pribiny zostało podbite przez Mojmira I, władcę Księstwa Morawskiego (dzisiejsze południowe Morawy) i włączone do Wielkich Moraw. W ich granicach Księstwo Nitrzańskie zachowało odrębny byt jako zwyczajowy apanaż następców tronu morawskiego. Było rządzone przez Świętopełka I, następnie przez Rościsława. Świętopełk I pojawia się jako władca Nitry od ok. 850 do 867 a jako książę apanażu Nitry od 867 do 870. W 870 księstwo było czasowo okupowane przez Ludwika Niemieckiego. Podczas rządów Mojmira II księstwo zostało nadane jako apanaż Świętopełkowi II.
Odrębność Księstwa Nitry w ramach Wielkich Moraw pozwalała na zabezpieczenie państwa przed atakami Franków, jednocześnie jednak osłabiała Państwo Wielkomorawskie od wewnątrz. Przy użyciu bogatych zasobów Nitry zarówno Świętopełk I, jak i Świętopełk II podnieśli bunty przeciwko władcom. Poziom autonomii, jaki osiągnęli, był znaczący, skoro został udokumentowany przez korespondencję papieską, adresowaną do Świętopełka I z Nitry i dwóch innych władców ówczesnych niepodległych państw (Rościsław z Państwa Wielkomorawskiego i Kocel z Księstwa Błatneńskiego).
Wszystkie znane z nazwy stanowiska osadnicze wspominane w ówczesnych źródłach pisanych (Devín, Bratysława i Nitra) należały do Księstwa Nitrzańskiego. Jedyne znane biskupstwo Wielkich Moraw powstało w roku 880 w Nitrze. Pierwszym biskupem był Wiching.
Konflikt między Mojmirem II i Świętopełkiem II doprowadził do osłabienia Księstwa Wielkomorawskiego i porażki w trzech bitwach pod Bratysławą w 907 roku.
[edytuj] Pod panowaniem węgierskim
Wydarzenia między 907 a 925 są w większości nieznane. Około 925 r. pomniejszone księstwo nitrzańskie (dzisiejsza południowo-zachodnia Słowacja) zostało podbite przez Madziarów pod przywództwem Lehela który nie należał do dynastii Arpadów. Został schwytany przez Niemców w bitwie nad rzeką Lech i stracony w 955 roku. Księstwo nitrzańskie dostało się pod panowanie Arpadów i powstającego państwa węgierskiego. Pozostałe tereny należące do Wielkomorawskiego Księstwa Nitry zostały podzielone między lokalnych słowackich władców i po kolei do końca XI wieku włączone do księstwa nitrzańskiego pod panowaniem węgierskim.
Wielkomorawski system apanażowy został przejęty przez węgierską dynastię Arpadów - Księstwo Nitrzańskie rządzone przez następców tronu zachowywało status autonomii.
Podczas gdy Taksony (ok. 955 - 971) rządził terenami dzisiejszych Węgier, jego ojciec Zoltan syn Árpáda, władał księstwem nitrzańskim i musiał zaakceptować supremację Bohemii w zachodniej Słowacji (ok.955-970). Inne źródła mówią, że Taksony i jego syn Gejza byli władcami Nitry przez 971 rokiem.
W 971 roku gdy Gejza(ok. 971-997) został Wielkim Księciem Węgier, księstwo nitrzańskie zostało oddane jego bratu Michałowi (panował od ok. 971 do 995). Poprzez rozliczne układy ze słowacką szlachtą Michał poszerzył terytorium Węgier o ziemie znajdujące się w dzisiejszej Słowacji. Gdy Michał stał się zbyt silny, Gejza zamordował go w 995 roku a synowie Michała Vazula i Władysław Łysy musieli uciekać za granicę.
W tym samym roku syn Gejzy Vajk (na chrzcie otrzymał imię Stefan) został uczyniony przez ojca księciem Nitry pod patronatem księstwa węgierskiego. Stefan najprawdopodobniej sprowadził swoją żonę Gizelę do dawnego centrum chrześcijaństwa w Nitrze, co jest powodem jego gorliwej chrystianizacji najpierw w swoim księstwie a następnie w całych Węgrzech. Jego ślub z Gizelą spowodował wzrost znaczenia bawarskiego duchowieństwa i szlachty na Węgrzech. Nawiązał również przyjazne stosunki ze słowacką szlachtą, która pomogła mu w 997 roku pokonać Koppánya (pogańskiego księcia Somogy), który wspierany przez rody dawnych władców Węgier, zdobył władzę na Węgrzech po śmierci Gejzy.
[edytuj] Część Polski
W 1001 roku Polska odebrała Stefanowi Księstwo Nitrzańskie. Polski władca uczynił kuzynów Stefana Władysława Łysego (1001-1029) i Vazula (1029-1030), którzy uciekli z Węgier do Polski w 995 roku, wasalami polskimi i władcami księstwa Nitry. W 1030 r. Stefan odbił Słowację z rąk Polaków, Vazul został uwięziony a w 1031 r. po śmierci jedynego syna Stefana Emeryka oślepiony aby nie mógł wstąpić na tron węgierski.
[edytuj] W Królestwie Węgierskim
Trzej synowie Vazula (Levente, dwaj przyszli królowie Andrzej i Bela oraz syn Władysława Łysego Domosław uciekli za granicę. Andrzej i Bela (przodkowie wszystkich kolejnych władców Węgier z dynastii Arpadów) powrócili z zagranicy i wygnali ówczesnego króla Węgier Piotra Orseolo. Domosław został tymczasowo osadzony na tronie zachodniej Słowacji w 1042 roku, gdy terytorium zostało podbite przez Brzetysława I i Henryka III.
W 1048 roku król węgierski Andrzej I (1046-1063) podzielił się władzą z bratem Belą dając mu w apanaż jedną trzecią część Węgier (zwaną "tercia pars regni", Ducatus lub Pograniczne Księstwo Nitry) ze stolicą w Nitrze. Księstwo zajmowało tereny południowej Słowacji i północno-wschodniego Królestwa Węgierskiego, Bela otrzymał tytuł księcia (1048-1063).
Wszyscy kolejni książęta Nitry należeli do dynastii Arpad i większość z nich była następnie królami Węgier. Zwłaszcza przed 1077 rokiem książę prowadził niezależną politykę wewnętrzną i zagraniczną a księstwo było uznawane jako samodzielna jednostka nie tylko przez Węgry ale również przez papieża i cesarza niemieckiego. Na przykład gdy król Andrzej I był w konflikcie z Bizancjum, cesarz bizantyjski skontaktował się z Belą.
W 1059 r. Bela uciekł do Polski do swojego szwagra Bolesława Śmiałego, po tym jak król Andrzej I ukoronował swego syna Salomona jako przyszłego króla Węgier w 1057. W 1060 Bela powrócił na Węgry i pokonał króla Andrzeja I. Bela I (1061-1063) stał się nowym królem Węgier i jednocześnie księciem Nitry.
Po śmierci Beli w 1063 r. Henryk osadził na tronie węgierskim Salomona a synowie Beli Geza, Władysław i Lambert uciekli do Polski (do ich krewnego Bolesława II). Gdy Henryk opuścił Węgry, Bolesław zaatakował Salomona, pokonał go i zmusił do zaakceptowania Gezy jako króla Węgier. Ostatecznie w 1064 został zawarty pokój miedzy Salomonem a synami Beli, na którego warunkach Salomon (1063-1074) powrócił na tron węgierski a Geza i Władysław otrzymali Pograniczne Księtwo Nitry, a dokładniej Geza stał się księciem tego czym teraz jest Słowacja (11 krajów), Władysław otrzymał Bihar (4 kraje), Lambert pozostał z Gezą w Nitrze bez otrzymania własnych terenów. Nowe konflikty powstały wkrótce a w 1074 Geza, Władysław i Lambert pokonali Salomona. W rezultacie Geza I (1074-1077) stał się nowym królem Węgier, jego brat Władysław został nowym księciem Pogranicznego Księstwa Nitry, a później w 1077 zastąpił brata na tronie węgierskim.
Pod koniec XI wieku Królestwo Węgier zaanektowało tereny dzisiejszej północno-zachodniej i środkowej Słowacji.
W [1077] Lambert stał się nowym księciem Nitry, jednakże Władysław znacznie ograniczył jego władzę i pozbawił go własnej armii. W 1081 Władysław zakończył rządy Salomona w Bratysławie, którą były węgierski król okupował w 1074.
W 1095, książę Almos który dotychczas był księciem wschodniej Chorwacji został wyznaczony na księcia Nitry przez swego brata Kolomana. Wkrótce wybuchł konflikt między Kolomanem a Almosem który był wspierany przez Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego i Bohemię, po tym jak Koloman nazwał się królem Chorwacji (koronowany w 1102). Ostatecznie w 1108 bracia zawarli pokój, ale Koloman oślepił i uwięził Almosa i jego syna Belę aby zapobiec objęcie przez niego tronu. Ten akt oznacza również koniec Księstwa Nitrzańskiego i pełną integrację terenów Słowacji z Królestwem Węgierskim.
