Machory

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).


Machory
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	konecki
Gmina	Ruda Maleniecka
Położenie	51° 10' 59'' N 20° 09' 39'' E
Liczba mieszkańców (2006) • liczba ludności	150
Strefa numeracyjna (do 2005)	41
Tablice rejestracyjne	TKN
Ruiny kaflarni w Machorach
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Położenie na mapie Polski Machory

Machory – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie koneckim, w gminie Ruda Maleniecka.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.

Przez wieś przechodzi czerwony szlak turystyczny z rezerwatu przyrody Diabla Góra do Łącznej.

[edytuj] Historia

Machory, odległe zaledwie o kilometr w dół Czarnej od bardziej znanego Maleńca, szczycą się równie bogatymi tradycjami przemysłowymi. W 1867 r. Machory posiadały status gminy i znajdowały się w powiecie opoczyńskim, który składał się wtedy z 8 osad miejskich i 23 gmin. Miejscowość była jednym z wielu ośrodków przemysłu hutniczego od początków XVI wieku (pierwsze wzmianki o lokalnej kuźnicy ok. 1510 r.). W powiecie tym w XVIII w. wyodrębniły się cztery okręgi: przysuski, drzewicki, białaczowski i maleniecko-machorowski. Wszystkie leżały w granicach Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego.

Jak wskazują urzędowe spisy z lat 1775 i 1789 kalwin Marcin Dołęga, podpułkownik wojsk koronnych, dziedzic Adamowa, Chełst, Marcinkowa, Myśliborza, Machor, Sulborowic i Wesołej, posiadał 6 dymów fabrycznych w Młynku Podborskim i 4 fabryczne w Machorach. Według spisu w 1782 r. wielkość produkcji surówki wielkopiecowej wytwarzanej w Machorach wynosiła 3000 cetnarów (ok. 198 ton) rocznie, była ona uzdatniana przez trzy fryszerki. Kolejne lata po trzecim rozbiorze Polski i okres wojen napoleońskich wpłynął niekorzystnie na działalność fabryk żelaza w Polsce. W 1802 roku wielkość produkcji rocznej w Machorach spadła do 806 cetnarów (ówczesny właściciel - Michał Dołęga). Kolejnymi właścicielami zakładu byli członkowie znanej warszawskiej rodziny przemysłowców - Fraenklów. Uruchomili oni w 1833 roku pierwszą pudlingarnię, co spowodowało przewrót w produkcji żelaza w Królestwie. Surówki dostarczał miejscowy wielki piec, który pracował do 1880 r. Zakładem zarządzał pasierb Ludwik Laski. W 1850 roku w Machorach istniało 6 zakładów, a wartość produkcji wyniosła 12 000 rubli srebrnych. Spis z 1860 roku odnotował 5 zakładów i wartość produkcji na poziomie 50 000 rubli srebrnych. Folwarki Machory i Myślibórz należące do barona Fraenkela służyły też jako baza surowcowa. W Machorach znajdowały się kopalnie glinki białej i rudy żelaza. W roku 1898, w miejscu dawnych zakładów, ówczesny właściciel Ludwik Bayer otworzył fabrykę kafli i tektury, jedną z najważniejszych na terenie zaboru rosyjskiego. Ceramiczne kafle piecowe z machorowskiej fabryki zachwycały zdobieniami i cieszyły się popularnością w całym Imperium Rosyjskim (użyto ich do obudowania pieców na wszystkich stacjach kolei transsyberyjskiej), aż do Władywostoku. W latach międzywojennych zamontowany był w fabryce generator, który zaopatrywał w energię elektryczną zakład oraz zabudowania dworskie. Do jego napędu posłużyła turbina wodna Francisa napędzająca wcześniej walcarki. Urządzenia te pracowały do 1970 r. kiedy to nastąpiła elektryfikacja wsi.

Od 2 sierpnia 1919 r. do 30 marca 1939 r. Machory jako najliczniejsza gmina (obok Opoczna) powiatu opoczyńskiego należała do województwa kieleckiego. Od 1 kwietnia 1939 r. powiat opoczyński włączony został do województwa łódzkiego.

Większość zabytków we wsi mocno podupadła, na miejscu nie zachowały się żadne piece kaflowe z czasów funkcjonowania zakładu. Do pozostałości po zespole kaflarni i papierni należą budynki fabryczne (bez pierwotnego wyposażenia) oraz nieźle zachowany system napędowy zakładu wraz z systemem spiętrzającym i doprowadzającym wodę.

Oprócz budynków fabryki można obejrzeć w Machorach zabytkowy dwór wraz z resztkami przyległego parku, zabudowania folwarczne oraz dom "Dołęgów", w którego sieni zachował się jeszcze zabytkowy magiel. Niedaleko drogi znajduje się kamieniołom nazywany "skałą", wydobywano z niego piaskowiec. Posłużył on do budowy grobli oddzielającej koryto rzeki Czarnej od stawu zasilającego urządzenia fabryki w Machorach. Grobla ta biegnie od Maleńca do Machor. W pobliskim lesie zachowała się murowana kaplica kryta gontem. Pod jej podłogą znajduje się krypta, gdzie pochowani byli przodkowie Dołęgów.