Nietypowe płyty gramofonowe
Z Wikipedii
Niniejszy artykuł omawia nietypowe rodzaje płyt gramofonowych. Informacje o typowych płytach znajdziesz w artykułach płyta gramofonowa i gramofon.
Spis treści |
[edytuj] Nietypowo tłoczone ścieżki
- od środka do zewnątrz - prawie wszystkie płyty nagrywane są ze stałą prędkością kątową, co oznacza zmniejszanie się prędkości liniowej w miarę odtwarzania nagrania. W wyniku tego pod koniec nagrań obniża się jakość dźwięku, szczególnie w głośniejszych momentach. Ze względu na utwory zaczynające się cicho, a w których głośne fragmenty następują pod koniec, wprowadzono płyty odgrywane od środka ku zewnątrz. Powstało jednak niewiele takich krążków, między innymi z powodu istnienia urządzeń automatycznie zmieniających płyty oraz dlatego, że większość nagrań nie trwa akurat 20 minut.
- częściowe tłoczenie - tradycyjnie powierzchnia płyty jest maksymalnie wykorzystywana; rowki kończą się ok. 1 cm od nalepki w środku. Aby uniknąć zniekształceń zwiększających się przy centrum płyty (mniejsza prędkość liniowa, jw.), niektóre wytwórnie zmniejszały czas nagranego materiału do ok. 15 minut na stronę. Nagrana część powierzchni kończyła się wtedy znacznie dalej od centrum płyty, jednak lustrzana, niezapisana część dysku przywodziła na myśl marnotrawstwo...
- podwójne ścieżki - wczesne stereo - zanim w 1957 roku wynaleziono sposób zapisu dźwięku stereofonicznego w pojedynczym rowku, wytwórnia Cook Laboratories wydała szereg płyt, na których wytłoczone były dwie równoległe ścieżki: kanał lewy i prawy. Aby odtworzyć taką płytę należało zakupić specjalną nakładkę na ramię gramofonu i zainstalować dwie igły w odpowiednim rozstawie. Wydano bardzo niewiele krążków w tym standardzie.
- nagranie wybierane przypadkowo - równoległy zapis kilku ścieżek - odpowiedź na znany żart-zagadkę "Ile rowków jest na płycie gramofonowej?" - "Dwa, po jednym na każdej stronie" nie zawsze jest prawdziwa. Wydano bowiem kilka płyt, na których wytłoczono trzy lub więcej ścieżki równolegle na każdej ze stron. Odtwarzane nagranie zależało od tego, w którym dokładnie miejscu na początku płyty położy się igłę.
- Nieskończona pętla - ścieżka typowej płyty gramofonowej kończy się "cichą pętlą" - ramię adaptera nie przesuwa się, urządzenie albo czeka na reakcję użytkownika, albo wyłącza się automatycznie. Możliwe jest jednak nagranie dźwięku na tej ścieżce, np. powtarzanego w nieskończoność zdania (np. na LP Angstlos Niny Hagen; innymi przykładami takiej zapętlonej płyty są Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band grupy The Beatles, oraz Atom Heart Mother zespołu Pink Floyd). Pomysł ten później rozwinięto, i tłoczono też krążki zawierające tylko zapętlone ścieżki, np. z powtarzającą się perkusją lub innym instrumentem. Ciekawym przykładem takiego albumu jest winylowa edycja kompilacji "DE9 Closer To The Edit" autorstwa Richie'go Hawtin'a, gdzie na dwóch płytach umieszczono w sumie 120 takich pętli.
[edytuj] Nietypowe materiały
Czasem pojawiały się płyty tłoczone na folii (luzem lub pokrywającej papier albo karton) lub na cienkiej warstwie winylu.
Często stosowano te techniki, aby dołączyć nagranie dźwięku do książek lub czasopism. Wydawano nawet czasopisma, w których wszystkie "strony" były płytami! Składało się je w odpowiedni sposób i układało odpowiednią stroną w górę na gramofonie.
W Polsce, oprócz popularnych plastikowych "pocztówek dźwiękowych" produkowanych w latach 60. przez przedsiębiorstwo państwowe RUCH pojawiały się również papierowe płytki. Przykładem takiej wielostronnej składanej płyty jest wydane w latach 80. nagranie bajki Hansa Christiana Andersena Słowik. W latach 60. wydawano także płyty na prawdziwych, tradycyjnych pocztówkach - można było pójść do studia z pocztówką, nagrać tam swój głos, a studio robiło w pocztówce dziurę, powlekało kartkę folią z nagraniem - i kartkę można było wysłać pocztą!
[edytuj] Nietypowe rozmiary
Typowe rozmiary płyt gramofonowych to 7 cali (singel) i 12 cali (LP, maxi-singiel)
- rozmiary 16 i 20 cali - chociaż największe używane domowo płyty mają średnicę 12 cali, niektóre studia nagraniowe i radia używały wewnętrznie płyt o rozmiarach 16 i 20 cali. Te obracające się z prędkością 78 obrotów na minutę (rpm, ang. revolutions per minute) płyty używane były do automatycznego wypełniania muzyką "bezobsługowych" programów radiowych oraz do odtwarzania nagranych uprzednio audycji. Zapewniały 20 minut nieprzerwanej transmisji o jakości nieodbiegającej dla przeciętnego słuchacza od przekazu na żywo. Także wczesne "zwykłe" LP nagrywane były na dwudziestocalowych płytach 78 rpm i dopiero później przenoszono materiał na typowe "dwunastocalówki". Gramofony umowżliwiające odtwarzanie płyt szesnastocalowych nadal znajdują się w wielu rozgłośniach radiowych, prawdopodobnie jednak rzadko już odgrywają płyty inne, niż standardowe.
- rozmiary 7 cali, 78rpm - siedmiocalowe płytki 78 rpm dla dzieci powstawały głównie w latach 20., 30. i 40. XX wieku. Produkowane były z łatwo pękającego szelaku, więc, szczególnie w dziecięcych rękach, połamane płyty nie były rzadkością. Dopiero w latach 50. zaczęto eksperymentować z rodzajami plastiku umożliwiającymi produkcję niełamliwych płyt.
- rozmiary 10 cali - obok typowych dwunastocalowych albumów produkowano, również w Polsce, tzw. "minialbumy" - płyty o średnicy 10 cali. Podobnie jak "dwunastki", "dziesiątki" obracały się z prędkością 33,3 rpm. Format ten był szczególnie popularny w początkach kariery płyty gramofonowej, pod koniec rzadko już go używano, jednak jeszcze dziś się go spotyka (np. niektóre publikacje z serii Burial Mix).
- rozmiar 9 cali - płyty promocyjne. Grupa grająca muzykę industrialną, Nine Inch Nails, wydała ograniczoną liczbę płyt o średnicy 9 cali. Płyta promowała piosenkę Przemarsz świń (March of the Pigs).
- rozmiary 8 cali - głównie japońskie płytki wydawane głównie w latach 80. i 90.
- rozmiary 5, 6, 11 i 13 cali - podziemne wydawnictwa, głównie punkowe grupy lat 90.
- rozmiary 6, 7, 8 i 9 cali- popularne w Japonii "kartki dźwiękowe" (sono shito), zazwyczaj okrągłe, w przeciwieństwie do dołączanych do magazynów płyt kwadratowych.
[edytuj] Nietypowe kolory
Pierwsze szelakowe płyty o nietypowych kolorach, czasem kilku naraz, pojawiły się już w 1910 roku (wydawane przez wytwórnie takie, jak Vocalion Records).
Pod koniec lat 70. pomysł powrócił i zaczęło się pojawiać dużo kolorowych "siódemek" i "dwunastek". Dostępne było całe spektrum kolorów, powstawały też płyty całkowicie przezroczyste. Zabawnym przykładem takiego przezroczystego singla jest The Invisible Man ("Niewidzialny człowiek") grupy Queen.
Niektóre wydawnictwa tłoczone były w kilku wersjach różniących się kolorami; miało to skłonić fanów o zacięciu kolekcjonerskim do zakupu kilku kopii tych samych albumów. Strategia ta dość często okazywała się skuteczna.
Wydany przez A&M Records w 1977 roku singel Strawberry Letter 23 ("Truskawkowy list 23") grupy The Brothers' Johnson nie tylko był odpowienio zabarwiony, ale miał też zapach truskawek.
[edytuj] Płyty z grafiką
Pierwsze płyty z nadrukowaną grafiką pojawiły się w latach 40. Wydawane były przez wytwórnię Vogue Records; do dziś są poszukiwane przez kolekcjonerów.
Prawdziwa moda na płyty obrazkowe (ang. picture disks) rozpoczęła się w latach 70. Na powierzchni płyt drukowane były zdjęcia wykonawców, rysunki, itd. Czasem grafika była tak pomyślana, aby stworzyć ciekawą iluzję podczas obracania się płyty. Na przykład na singlu grupy Fisher Z z piosenką The Worker ("Robotnik") narysowany był pociąg, który niestrudzenie krążył razem z płytą w kółko, podkreślając przesłanie nagrania.
Jakość nagrań na płytach obrazkowych była często znacząco niższa.
[edytuj] Zobacz też
