Obelisk
Z Wikipedii
Obelisk (łac. obeliscus, gr. obeliskos - rożen, słup) - pomnik w formie wysokiego, smukłego, najczęściej o czworobocznej podstawie, słupa wykonanego z jednego bloku skalnego. Zakończenie słupa ma formę ostrosłupa, często obitego złotą blachą.
[edytuj] Pochodzenie i znaczenie
Nazwa obelisk pochodzi z języka greckiego, została ona nadana w VI w. p.n.e. przez greckich najemników. Zdaniem egiptologów, egipska nazwa może mieć związek ze skrzydłem drzwi.
Najstarsze obeliski pochodzą ze starożytnego Egiptu, gdzie już za czasów V dynastii były elementem kultu słońca[1]. Ustawiano je na placach przed świątyniami i pałacami. Egipcjanie wierzyli, że ich najważniejszy bóg Ra, będący uosobieniem słońca, mieszka właśnie w obeliskach. Z tego też powodu przed świątyniami Ra nie było często żadnych posągów kultowych poza obeliskami[2]. Każdy obelisk jest więc niejako wizerunkiem boga Ra.
Ustawiano je również parami przy wejściu do świątyni. Pełniły wówczas rolę symbolicznej bramy między niebem a ziemią. Na bocznych ścianach umieszczano inskrypcje z imionami władców. Największy obelisk w Egipcie znaleziono w kamieniołamach w Asuanie. Nigdy nie został skończony. Miałby wysokość 42 m.
Część egipskich obelisków już w okresie starożytności przewieziono do Rzymu, Konstantynopola, w czasach nowożytnych kolejne obeliski przewieziono do Paryża, Londynu i Nowego Jorku. Rzymianie, podobnie jak Egipcjanie, kojarzyli obeliski z kultem boga Słońca, np. obelisk Flaminio został przywieziony przez Oktawiana Augusta do Rzymu dla uczczenia Apolla, greckiego boga Słońca[3].
Na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. także mieszkańcy Kanaanu oraz Fenicji zaadoptowali egipskie obeliski w kulcie Baala, północno-semickiego bóstwa słońca[4]. Hebrajski wyraz מצבה (macceba) pochodzący od czasownika נצב (nacab = stać) licznie występuje w Starym Testamencie i został użyty przez Jeremiasza (43:13) w odniesieniu do stojących posągów kultowych z egipskiego Bet-Szemesz (Dom-Słońca), którymi były zapewne obeliski. Z kolei księga Kapłańska (26:1) mówi, iż ten rodzaj posągów kultowych był wznoszony (podnoszony, ustawiany), co również jest charakterystyczne dla obelisków. To samo słowo (macceba) występuje także w kontekście kultu Baala (2 Królewska 3:2, 10:26-27). Jednakże najsłynniejszym oraz najbardziej oczywistym przykładem kultowego znaczenia obelisku na terenach Syropalestyny jest tzw. Świątynia Obelisków (Obeliskowa Świątynia) w Byblos[1][5].
Współcześnie wznosi się czasem pomniki w kształcie obelisku. Obelisk w starożytnym Egipcie służył nie tylko jako zegar słoneczny, ale też z pomocą jego cienia wyznaczano kierunki geograficzne i określano pory roku.
Zabytki:
- Egipt:
- Abusir – XXIV w. p.n.e króla Niuserre
- Luksor – obelisk Ramzesa II
- Karnak – obeliski Totmesa I i Hatszepsut
- Heliopolis – obelisk Sezostrisa I
- Kair – obelisk Ramzesa II przeniesiony z Tanis
- Rzym – trzy największe stoją w pobliżu Pałacu Laterańskiego, na Placu świętego Piotra oraz na Piazza del Popolo (wszystkie wzniesiono na powrót z polecenia papieża Sykstusa V)
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Obeliski w Rzymie.
- Paryż – obelisk na Placu Zgody przewieziony z Luksoru w l. 1831 – 1833
- Londyn – obelisk z Aleksandrii przewieziony w l. 1877 – 1878
- Nowy Jork – obelisk z Aleksandrii przewieziony w l. 1880 – 1881
- Stambuł - obelisk Totmesa III
Współcześnie postawione obeliski:
- Egipt - El Alamein
- USA - Waszyngton – najwyższy na świecie o wysokości 169 m z obserwatorium astronomicznym na szczycie
- Polska - Poznań - na Cytadeli
Zobacz też: przegląd zagadnień z zakresu architektury
[edytuj] Przypisy
- ↑ Donald Mackenzie, Egyptian Myth and Legend. (1907), ch. xxii, s. 281 (format HTML) lub s. 136 (format PDF).
- ↑ Adolf Erman, A Handbook of Egyptian Religion, ang. tłumaczenie A. S. Griffith, (Archibald Constable & Co. Ltd.: London, 1907), s. 43.
- ↑ A.T. Jones, Ancient Sun Worship and Its Impact on Christianity, s. 8 (cytując z Merivale, Romaus Under the Empire, ch. xxxiii, par. 13).
- ↑ Sara L. Hillegas, "Discovering an Ancient Architecture. The Obelisk." 2001. (praca studencka, format DOC)
- ↑ Joseph W. Shaw, "Phoenicians in Southern Crete", Fig. 12, p. 10.
