Operacja Ostra Brama
Z Wikipedii
| Historia Polski |
 Ten artykuł jest częścią cyklu: |
Operacja Ostra Brama - akcja zbrojna rozpoczęta 7 lipca 1944 przez oddziały Armii Krajowej, w ramach Planu Burza, w celu samodzielnego oswobodzenia Wilna z rąk okupanta niemieckiego siłami AK i zgodnego z założeniami "Burzy" wystąpienia wobec Armii Czerwonej "w roli gospodarza terenu". Plan operacji został opracowany w marcu 1944 przez sztab okręgu wileńskiego - zakładał on zdobycie miasta przez połączone siły wileńskiego i nowogrodzkiego okręgu AK.
Podstawowym założeniem operacji było przekonanie że nieprzyjaciel ogarnięty paniką będzie myślał tylko o szybkim odwrocie w związku z tym dowództwo operacji nie przewidywało poważniejszych walk o miasto poza przełamaniem posterunków lub placówek nieprzyjaciela ubezpieczających przede wszystkim skraj miasta - dalej oddziały partyzanckie miały zgodnie z założeniami bez większych przeszkód przeniknąć do Śródmieścia i opanować centrum miasta co oznaczałoby samodzielne zdobycie go przez AK . Wilno jednak na mocy rozkazu Hitlera zostało przekształcone w ufortyfikowaną twierdzę obsadzoną przez silny garnizon.
[edytuj] Operacja Wileńska
12 czerwca 1944 gen. Tadeusz Bór-Komorowski wydał rozkaz przygotowania planu wyzwolenia miasta przed wkroczeniem zbliżającej się Armii Czerwonej. Dowódca Okręgu Wileńskiego AK ppłk Aleksander Krzyżanowski "Wilk" przegrupował większość jednostek partyzanckich w północno-wschodniej części II RP i przygotowywał je do działań zaczepnych w mieście i do ataku na miasto z zewnątrz.
2 lipca 1944 na sygnał radiowy z Londynu zaczęła się "Burza" w okręgu wileńskim i okręgu nowogrodzkim.
4 lipca na podstawie danych SD wskazujących na zbliżający się atak w garnizonie ogłoszono alarm.
7 lipca 1944 o świcie w związku z szybkim zbliżaniem się Armii Czerwonej do miasta "Wilk" zdecydował o natychmiastowym rozpoczęciu akcji przyspieszając ją o jedną dobę w stosunku do wcześniejszych planów.Zdołano skoncentrować na czas tylko 2 z 5 przewidzianych w planie operacji zgrupowań uderzeniowych.Około 4 tysiący żołnierzy AK wspieranych przez dwa działka przeciwpancerne oraz kilka moździerzy i granatników mimo niezakończonej koncentracji swoich sił zaatakowało umocnienia niemieckie od najsilniej bronionej południowo-wschodniej strony obsadzone przez garnizon liczący kilkanaście tysięcy żołnierzy dysponujących silną artylerią oraz czołgami i działami pancernymi a także wsparciem lotnictwa operującego z lotniska Porubanek. Mimo załamania się ataku na pierwszej linii niemieckiej obrony-betonowych schronach bojowych,wspieranych przez ogień niemieckiej artylerii i ciężkich moździerzy oraz naloty lotnictwa gdzieniegdzie udało się im wieczorem tego dnia wedrzeć do miasta. W samym mieście wystąpiło zbrojnie w czasie operacji kilkuset żołnierzy AK głównie z dzielnicy "A" -kalwaryjskiej lecz wskutek samorzutnej ewakuacji ludności i znikomego uzbrojenia nie powiodła się mobilizacja w większości konspiracyjnych dzielnic i nie wystąpiły one w sposób zorganizowany.
Około godziny 12 do rejonu walk nadeszły regularne oddziały Armii Czerwonej (3 korpus zmechanizowany gwardii) które o godzinie 20.00 podjęły szturm generalny osiągając jednak tylko lokalne sukcesy zaś wieczorem nadeszła 5 armia ogólnowojskowa generała Kryłowa przejmując główny ciężar walk o Wilno. 8 lipca siły radzieckie wzmocniły 2 korpusy pancerne wydzielone ze składu 5 armii pancernej gwardii - w bezpośrednich walkach o miasto wzięło udział około 100 tysięcy żołnierzy radzieckich wspieranych przez kilkaset czołgów i masowe naloty lotnictwa. Garnizon niemiecki został w czasie walk wzmocniony zrzutem w okolicach miasta 10 lipca kilkuset spadochroniarzy z 2 Dywizji Spadochronowej. Przez kilka dni w mieście trwały zaciekłe walki uliczne z broniącymi się hitlerowcami,w których oddziały AK współdziałały z oddziałami Armii Czerwonej.
Do 13 lipca oddziały sowieckie we współdziałaniu z AK zdobyły Wilno - część sił niemieckich - około 3 tysiące żołnierzy dowodzonych przez komendanta Wilna generała Rainera Stahela zdołała w nocy w przeddzień zakończenia walk wyrwać się z miasta w bitwie pod Krawczunami poniosła jednak spore straty w starciu ze zgrupowaniem AK majora "Węgielnego". Straty oddziałów AK na Wileńszczyźnie w czasie operacji "Ostra Brama" wyniosły kilkuset zabitych, rannych i zaginionych.
W całej operacji wileńskiej brało udział około 9 tysięcy żołnierzy AK na terenie okręgu wileńskiego i około 6 tysięcy na terenie okręgu nowogródzkiego.
W trzy dni później NKWD rozpoczęło masowe internowania żołnierzy polskich. 16 lipca dowództwo sowieckie zaprosiło oficerów AK na spotkanie, a następnie aresztowano ich.
W sumie (wraz ze schwytanymi w lasach pod Wilnem) w czasie akcji "Burza" na Wileńszczyźnie internowano ok. 5 tys. podoficerów i szeregowców, umieszczając ich początkowo w obozie w Miednikach skąd 1/4 zbiegła zaś oficerów wywożąc do Riazania. Niektórzy po pewnym czasie zdecydowali się wstąpić w szeregi 1. Armii Wojska Polskiego. Większość została jednak przymusowo wcielona do pułku rezerwowego Armii Czerwonej zaś po odmowie złożenia przysięgi osadzona w obozie dla internowanych AK-owców w Kałudze do wyrębu lasów skąd byli stopniowo zwalniani w latach 1946-1947.
Pozbawione większości dowódców i zdezorientowane oddziały polskie wycofały sie do lasów otaczających Wilno. Ocenia się, że do 18 lipca w tym rejonie znalazło się ok. 6 tys. żołnierzy i kilka tysięcy ochotników. Zostali odkryci przez NKWD i internowani lub rozproszyli się. Ze względu na to iż operacja Ostra Brama była niezgodna z międzyalianckimi ustaleniami Wielkiej Trójki co do przynależności państwowej Wilna i ustaleniu nowej granicy polsko-radzieckiej na Linii Curzona minister informacji Wielkiej Brytanii Brendan Bracken nałożył cenzurę prewencyjną na wszelkie informacje w brytyjskich mediach o jej przeprowadzeniu wskutek czego nie została ona zauważona na zachodzie.
[edytuj] Literatura
- Korab-Żebryk R., Operacja wileńska AK, Warszawa 1988.
