Prawo Grimma
Z Wikipedii
Prawo Grimma (ang. Grimm's law) to prawo głosowe opisujące przebieg pierwszej (starogermańskiej) i drugiej (staro-wysoko-niemieckiej) przesuwki spółgłoskowej. Zostało sformułowane w 1822 roku przez Jakuba Grimma (bardziej znanego z baśni braci Grimm) w jego Deutsche Grammatik na podstawie pochodzących z 1818 roku ustaleń Rasmusa Kristiana Raska (stąd inna nazwa - Reguła Raska). W 1877 roku doprecyzował je Karl Verner, który zauważył, iż dalsza ewolucja indoeuropejskich głosek zwartych bezdźwięcznych p, t, k zależy od tego, czy akcent występuje przed czy za nimi. Zjawisko przechodzenia indoeuropejskich zwartych bezdźwięcznych w germańskie zwarte dźwięczne traktowano do tego momentu jako wyjątek.
Angielską nazwę Grimm's law wprowadził w 2. poł. XIX w. Max Friedrich Müller. Niektórzy językoznawcy uważają, że nie jest to określenie adekwatne, gdyż użycie słowa law ('prawo') sugeruje regułę o charakterze bezwyjątkowym i uniwersalnym, a więc dotyczącą wszystkich języków. Tylko niewielka liczba odkrytych przez językoznawstwo zasad (np. prawo Zipfa) spełniałaby taki wymóg.
Spis treści |
[edytuj] Szczegółowy opis
Prawo Grimma mówi, iż indoeuropejskie spółgłoski zwarte bezdźwięczne przechodzą w językach starogermańskich (zob. język pragermański) przed akcentem - w zwarte dźwięczne, po akcencie - w przydechowe. Indoeuropejskie zwarte dźwięczne w starogermańskich ubezdźwięczniają się. Indoeuropejskie przydechowe przechodzą w starogermańskie zwarte dźwięczne.
Starogermańskie spółgłoski zwarte bezdźwięczne po samogłoskach w śródgłosie przechodzą w staro-wysoko-niemieckie długie bezdźwięczne szczelinowe a po spółgłoskach i w nagłosie - w zwarto-szczelinowe. Starogermańskie zwarte dźwięczne na ogół ulegają w staro-wysoko-niemieckim ubezdźwięcznieniu.
[edytuj] Tabele
Dwa człony prawa Grimma można ująć tabelarycznie:
[edytuj] Pierwsza przesuwka spółgłoskowa
| Języki | Głoski | |||
|---|---|---|---|---|
| grecki (ogólniej: indoeuropejskie) |
zwarte bezdźwięczne p, t, k |
zwarte dźwięczne b, d, g |
aspiraty (przydechowe) bh, dh, gh |
|
| przed akcentem | po akcencie | |||
| gocki (ogólniej: starogermańskie) |
zwarte dźwięczne b, d, g |
aspiraty (przydechowe) f, θ, x |
zwarte bezdźwięczne p, t, k |
zwarte dźwięczne b, d, g |
[edytuj] Druga przesuwka spółgłoskowa
| Języki | Głoski | ||
|---|---|---|---|
| starogermańskie | zwarte bezdźwięczne p, t, k |
zwarte dźwięczne b, d, g |
|
| w śródgłosie po samogłoskach | w nagłosie lub po spółgłosce | ||
| staro-wysoko-niemiecki | bezdźwięczne szczelinowe ff, zz, hh |
zwarto-szczelinowe pf, ts, kh |
(najczęściej) zwarte bezdźwięczne p, t, k |
[edytuj] Wyrazy ilustrujące prawo Grimma
[edytuj] Pierwsza przesuwka spółgłoskowa
- gr. πατ'ηр > goc. fadar ('ojciec')
- gr. φρ'ατηρ > goc. brothar ('brat')
- gr. π'εδον > goc. fet ('stopa')
[edytuj] Druga przesuwka spółgłoskowa
- goc. itan > staro-wysoko-niemieckie ezza ('jeść')
- anglosaskie plegan > niem. pflegen ('uprawiać')
- goc. dags > niem. Tag ('dzień')
[edytuj] Zobacz też
- Językoznawstwo diachroniczne
- Prawo głosowe
- Prawo językowe
- Jacob Grimm
- Indoeuropeistyka
- Język pragermański
- Przesuwka spółgłoskowa
- Metoda porównawcza
