Szwedzkie jednostki miar
Z Wikipedii
Pierwszy jednolity system miar i wag w Szwecji został wprowadzony w 1665 roku. Wcześniej funkcjonowało wiele lokalnych wariantów jednostek mierniczych. W 1735 odrobinę zmieniono system, a w 1855 wprowadzono reformę dziesiętną, która wprowadziła między innymi miarę stopy szwedzkiej równej 10 calom. Ten standard miar nie funkcjonował długo, gdyż już w 1889 został wprowadzony obowiązujący do dziś system metryczny. Do połowy XIX wieku fałszowanie jednostek miar i wag było karane śmiercią.
Spis treści |
[edytuj] Miary długości
- aln — łokieć (liczba mnoga alnar). Po roku 1863, 59,37 cm, wcześniej od 1605, 59,38 cm miara zdefiniowana przez króla Karola IX Wazę w Norrköping w 1604 aktem prawnym Rydaholmsalnen.
- famn — sążeń, 3 alnar.
- kvarter — kwarta, 1/4 aln
- fot — stopa, 1/2 aln. Przed 1863, sztokholmska stopa była powszechnie używaną jednostką długości i wynosiła 29,69 cm.
- linje — linia, po 1863 1/10 tum lub 2,96 mm, a wcześniej 1/12 tum lub 2,06 mm.
- mil — mila, nazywana też lantmil. Od 1699 mila wynosiła 36000 fot lub 18000 alnar lub 6000 famnar czyli 10,688 km. Jednostka ta oznaczała orientacyjną odległość pomiędzy gospodami.
- nymil — nowa mila obowiązująca od 1889 roku i wynosząca dokładnie 10 km. Jako mil (mila) powszechnie używana do dziś jako potoczne określenie odległości.
- kyndemil — odległość na jakiej wypalała się pochodnia, około 16 km.
- skogsmil — nazywana również rast, używana do określenia dystansu dzielącego miejsca postoju, zazwyczaj laski, zagajniki dające cień. Około 5 km.
- fjärdingsväg — 1/4 mil, lub 4500 alnar
- stenkast — rzut kamieniem, około 50 m, używana do dzisiaj jako przybliżone określenie odległości.
- ref — 160 fot, służyła do określania odległości na lądzie. Po 1855 wynosiła 100 fot.
- stång — 16 fot, do określania odległości na lądzie.
- tum — kciuk (cal), po roku 1863 1/10 fot czyli 2,96 cm, przedtem 1/12 fot lub 2,474 cm.
- tvärhand — dłoń, 4 cale.
[edytuj] Morskie miary długości
- kabellängd — początkowo 100 famnar lub 178 m, później distansminut lub 1/10 mili morskiej.
- kvartmil — ćwierć mili 1852 m, równoważne mili morskiej.
- sjömil — mila morska, 4 kvartmil lub 7408 m.
[edytuj] Powierzchni
- kannaland — 1000 fot² lub 88,15 m²
- kappland — 154,3 m².
- spannland — 16 kappland
- tunneland — 2 spannland
- kvadratmil — mil kwadratowa, 36 milionów favnar kwadratowych, wprowadzona w 1739 roku.
[edytuj] Objętości
[edytuj] Ciał stałych
- tunna — 2 spann lub 8 fjärding lub 32 kappar lub 56 kannor
- spann (Halvtunna) — 1/2 tunna. Wynosił 2 halvspann lub 4 fjärding lub 16 kappar lub 28 kannor czyli 73,28 litra.
- fjärding — 4 kappar lub 7 kannor = 18,32 litra.
- kappe — 1,75 kannor czyli 4,58 litra.
- skanna — 2,617 litra.
[edytuj] Płynów
- pot — garniec (liczba mnoga pottor), 0,966 litra
- ankare — 39,26 litra
- ohm — także åm, 155 pottor
- storfavn — 3,77 m³
- kubikkfavn — 5,85 m³
[edytuj] Masy
- skeppspund — funt okrętowy, 20 lispund lub 170,03 kg.
- bismerpund — 12 skålpund, 5,101 kg.
- lispund — 20 skålpund
- skålpund — funt, 0,42507 kg
- mark — 1/2 skålpund lub 212,5 g. Używana w erze Wikingów wynosiła około 203 g.
- ort — 4,2508 g
[edytuj] Monetarne
- daler — używana od 1534 roku, szwedzki talar. W 1873 zastąpiona przez koronę szwedzką (krona).
- riksdaler — używana od 1624 roku, wynosiła 1 1/2 daler, od 1681 2 daler, od 1715 3 daler, a od 1776 6 daler
- skilling — wprowadzona w 1776 roku oznaczała 1/48 riksdaler
- mark — używana od 1534 roku oznaczała 1/3 daler, od 1604 1/4 daler.
- õre — wprowadzona w 1534 do oznaczenia 1/8 mark. Później zastąpiona przez skilling, ale w 1855 roku wprowadzona powtórnie do oznaczenia 1/100 riksdaler.
