Ukraiński Komitet Narodowy
Z Wikipedii
Ukraiński Komitet Narodowy (ukr. Український Національний Комітет) - struktura ukonstytuowana 17 marca 1945 w Weimarze , uznana oficjalnie przez III Rzeszę za wyłączną suwerenną reprezentację narodu Ukrainy - z prawami eksterytorialnymi , prawem wydawania aktów i dokumentów , prawem zwierzchnictwa nad Ukraińską Armią Narodową pod sztandarem i symbolami narodowymi Ukrainy i prawem organizacji jej jednostek z indywidualnych ochotników i oddziałów ukraińskich sformowanych do tej pory po stronie niemieckiej .
Spis treści |
[edytuj] Geneza
Jesienią 1944 r. sytuacja militarna III Rzeszy pogorszyła się na tyle, że nawet Himmler poczuł się zmuszony do zmiany stanowiska wobec słowiańskich podludzi. W tzw. formacjach ochotniczych ( niem. Freiwillige lub Hilfswillige) u boku wojsk niemieckich służyło wówczas około 800.000 ludzi - przeważnie Rosjan , Ukraińców (ok. 200.000 ludzi – tzw. Ukrainskie Wizwolne Wijsko) , Kozaków dońskich i kubańskich , a także innych mniejszych narodowości ( Gruzini, Azerowie, Turkmeni i.in). Kategoryczny zakaz Hitlera uniemożliwiał tworzenie z nich jednostek większych od batalionu.
Himmler , po zamachu na Hitlera – dowódca Armii Rezerwowej podjął decyzję o utworzeniu Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej (ROA) w sile dwóch dywizji i zgodził się na utworzenie politycznej reprezentacji Rosji. W konsekwencji 14 listopada 1944 r. został utworzony w Pradze Komitet Wyzwolenia Narodów Rosji ( KONR) , na którego czele stanął generał Andriej Własow. Jednocześnie Himmler wydał decyzję o uwolnieniu z obozu w Sachsenhausen internowanych tam ukraińskich działaczy nacjonalistycznych – Stepana Bandery, Jarosława Stećki, Andrija Melnyka , Tarasa Bulby - Borowca, licząc na ich współpracę w stworzeniu ukraińskich jednostek wojskowych.
Przebywający w Berlinie prezydent Ukraińskiej Republiki Ludowej na emigracji Andrij Liwicki postanowił wykorzystać krytyczną sytuację III Rzeszy dla wymuszenia niemieckiej akceptacji dla stworzenia ukraińskiego podmiotu prawnego , któremu byłyby podporządkowane oddziały wojskowe złożone z Ukraińców ( w pierwszym rzędzie dywizja SS-Hałyczyna ) i który byłby stroną dla władz III Rzeszy w znaczeniu prawa miedzynarodowego, a w konsekwencji również dla aliantów zachodnich .
Liwicki , reprezentujący petlurowców i inne emigracyjne ugrupowania ukraińskie ( OUN(B) ), OUN(M) , tzw. hetmańcy ( zwolennicy hetmana Pawło Skoropadskiego) kategorycznie odrzucali możliwość podporządkowania się inicjatywie Himmlera – KONR. Mieli oparcie w resztkach opozycji antyhitlerowskiej w Wehrmachcie pozostałych po czystce po zamachu na Hitlera ( admirał Erich Raeder) , urzędnikach Auswärtiges Amt (MSZ Niemiec - sekretarz stanu Adolf Steengracht ) i niektórych dygnitarzach NSDAP, próbujących zabezpieczyć swoje istnienie po przegranej wojnie ( Alfred Rosenberg ) .
Strona niemiecka do końca liczyła na możliwość odrębnego zawieszenia broni na froncie zachodnim i traktowała współpracę z Ukraińcami jako potencjalny atut negocjacyjny. Ukraińcy w obliczu klęski Niemiec chcieli uratować żołnierzy ukraińskich w formacjach pomocniczych ( pozbawionych ochrony prawnej) i emigrantów ukraińskich na terenie Niemiec przed wydaniem Rosji Sowieckiej, co oznaczałoby dla nich śmierć , lub praktycznie jej równoważny pobyt w obozach koncentracyjnych Gułagu. Podporządkowanie oddziałów złożonych z Ukraińców KONR – inicjatywie Własowa – Himmlera uniemożliwiało faktycznie jakikolwiek manewr polityczny wobec aliantów zachodnich.
Liwicki niezwłocznie po powołaniu KONR zwrócił się wobec powyższego do Pawło Szandruka – najwyższego rangą oficera armii Ukraińskiej Republiki Ludowej o przyjazd do Berlina i zgodę na objęcie kierownictwa niezależnego od rządu URL ciała , które przejmie władzę suwerenną nad istniejącymi jednostkami wojskowymi złożonymi z Ukraińców, podporządkowanymi dotąd bezpośrednio Niemcom. Szandruk po przybyciu do Berlina i rozmowie z Liwickim wyraził zgodę na przyjęcie na siebie odpowiedzialności za żołnierzy ukraińskich i rozpoczął negocjacje zarówno z Niemcami – co do statusu prawnego i faktycznego Ukraińskiego Komitetu Narodowego i warunków jego powołania, jak i z działaczami ukraińskich ugrupowań politycznych ( Stepan Bandera, Andrij Melnyk , Pawło Skoropadski, Włodzimierz Kubijowicz i in. ) co do formuły organizacyjnej i politycznej Komitetu. Szandruk zażądał ( i uzyskał) od partnerów ukraińskich wyłączności na prowadzenie rokowań z Niemcami i powstrzymania się przez polityków ukraińskich od jakichkolwiek samodzielnych działań , czy oświadczeń, które mogłyby być interpretowane przez aliantów zachodnich jako kolaboracja z III Rzeszą.
Wobec strony niemieckiej Szandruk sformułował kategoryczne żądanie, że ewentualny Ukraiński Komitet Narodowy nie będzie częścią Komitetu Wyzwolenia Narodów Rosji pod przewodnictwem Andrieja Własowa , ale suwerenną ukraińską reprezentacją i nie może być mowy o jakimkolwiek , nawet symbolicznym zwierzchnictwie KONR i Własowa nad UKN i armią ukraińską mającą mu podlegać. Wobec twardego stanowiska Szandruka rozmowy ukraińsko – niemieckie do końca lutego 1945 r. znalazły się w impasie.
Ukraińskie ugrupowania polityczne na emigracji ( petlurowcy – Andrij Liwicki, OUN (B) – Stepan Bandera , OUN (M) – Andrij Melnyk i hetmańcy – gen. Pawło Skoropadski) omawiały tymczasem formułę organizacyjną Komitetu. W grudniu 1944 r. , gdy rozpoczęły się konsultacje w tym zakresie trwała ostatnia ofensywa niemiecka na froncie zachodnim - w Ardenach. Jej celem politycznym było doprowadzenie przez III Rzeszę do separatystycznego zawieszenia broni na froncie zachodnim , po zadaniu aliantom zachodnim dotkliwych strat ludzkich. Politycy ukraińscy rozważali wówczas bezpośredni udział swych ugrupowań w Komitecie – namiastce rządu Ukrainy, który byłby partnerem negocjacyjnym w przypadku separatystycznego zawieszenia broni na Zachodzie .
Wobec załamania się pod koniec grudnia 1944 ofensywy niemieckiej w Ardenach, rozpoczęcia 12 stycznia 1945 zimowej ofensywy Armii Czerwonej, która doprowadziła do załamania niemieckiego frontu wschodniego i dotarcia Armii Czerwonej do Kostrzyna nad Odrą (i utworzenia przyczółku na zachodnim brzegu Odry w odległości 80 km od Berlina) , ostateczna i totalna klęska III Rzeszy była już nieunikniona i oczywista dla wszystkich. W takiej sytuacji stronnictwa ukraińskie zdecydowały wykorzystać negocjacje z Niemcami w sprawie utworzenia UKN wyłącznie jako instrument ratowania żołnierzy ukraińskich. Ostatecznie formułę Ukraińskiego Komitetu Narodowego zaproponowano bez udziału emigracyjnych ukraińskich stronnictw politycznych – na zasadzie terytorialnej ( stara emigracja, Galicja, Ukraina sowiecka, nowa emigracja) jako reprezentację społeczności ukraińskiej – faktycznie jako prawną protezę dla przejęcia dowództwa nad oddziałami ukraińskimi przez generała Szandruka i uwolnienie ich od zwierzchnictwa prawnego i decyzyjnego III Rzeszy . Nieprzejednane stanowisko negocjacyjne Niemców w okresie grudzień 1944 – luty 1945 umożliwiło w ten sposób uzyskanie przez Ukraińców koncesji politycznych bez zaciągania własnych zobowiązań politycznych wobec III Rzeszy.
[edytuj] Powstanie , skład, działalność
W końcu lutego 1945 roku Niemcy zdecydowali się wreszcie przyjąć przedstawione w formie ultymatywnej warunki generała Pawło Szandruka co statusu prawnego i faktycznego Ukraińskiego Komitetu Narodowego.
15 marca 1945 [1] w gmachu Auswärtiges Amt w Berlinie Sekretarz Stanu Rzeszy Adolf Steengracht wręczył generałowi Pawło Szandrukowi akt uznania Ukraińskiego Komitetu Narodowego za jedyny podmiot prawa międzynarodowego reprezentujący naród ukraiński wobec Niemiec.
17 marca 1945 odbyło się w Weimarze pierwsze – i jedyne posiedzenie Ukraińskiego Komitetu Narodowego. Jego oficjalny skład stanowiły cztery osoby :
• Pawło Szandruk – przewodniczący ( stara emigracja , URL)
• Włodzimierz Kubijowicz – wiceprzewodniczący ( zachodnia Ukraina)
• Petro Tereszczenko – sekretarz Komitetu ( inżynier, stara emigracja)
• Ołeksandr Semenenko – członek Komitetu ( prawnik , Ukraina sowiecka)
Komitet ogłosił 17 marca 1945 Deklarację Ukraińskiego Komitetu Narodowego, w której obwieszczał w imieniu społeczności ukraińskiej żyjącej w Niemczech o objęciu opieką prawną wszystkich obywateli Ukrainy w Niemczech , o powołaniu Ukraińskiej Armii Narodowej i poddaniu jej komendzie generała Pawło Szandruka.
Komitet przekazał wszystkie swoje pełnomocnictwa jednoosobowo Pawło Szandrukowi , jako przewodniczącemu Komitetu i naczelnemu dowódcy Ukraińskiej Armii Narodowej. Po zamknięciu posiedzenia cywilni członkowie komitetu wyjechali na zachód , chcąc znaleźć się w strefie okupacyjnej aliantów zachodnich . Pawło Szandruk rozpoczął natomiast wydobywanie jednostek ukraińskich spod komendy niemieckiej i wcielanie ich w skład Ukraińskiej Armii Narodowej.
Po rozpoczęciu w połowie kwietnia 1945 berlińskiej ofensywy Armii Czerwonej jedyne biuro UKN w Berlinie zostało zlikwidowane ( pracownicy zostali zwolnieni i ewakuowali się do Bawarii) zaś sam Komitet zakończył jakąkolwiek działalność.
Ukraińskiego Komitetu Narodowego (1945) nie należy utożsamiać ani z Ukraińskim Komitetem Narodowym (1941), ani z Centralnym Ukraińskim Komitetem Narodowym z siedzibą w Krakowie (1939-1945).
[edytuj] Bibliografia
- John Alexander Armstrong Ukrainian nationalism Wyd. 3 , Englewood, Colo., U.S.A. : Ukrainian Academic Press, 1990. ; ISBN 0872877558
- Nicholas Bethell, The Last Secret . Forcible Repatriation to Russia 1944- 1947 , London 1974 ISBN 0233966196
- Hans von Herwarth Między Hitlerem a Stalinem. Wspomnienia dyplomaty i oficera niemieckiego 1931 - 1945, Wydawnictwo Bellona i Wydawnictwo Rytm , Warszawa 1992, ISBN 8385249117, ISBN 8311079900
- Pawło Szandruk, Historyczna prawda o Ukraińskiej Armii Narodowej, Kultura, Paryż, nr 6, 1965
- Pavlo Shandruk, Arms of Valor (SHANDRUK, Lt. General PAVLO Arms of Valor, Robert Speller & Sons Publishers,Inc.), New York 1959, wersja elektroniczna na stronie weteranów SS-Hałyczyna [1]
- Nikolai Tolstoy Victims of Yalta , originally published in London, 1977. Revised edition 1979. ISBN 0552110302
[edytuj] Przypisy
- ↑ a więc – po przekroczeniu Renu pod Remagen przez Amerykanów, po zdobyciu Budapesztu , rozbiciu ostatniej ofensywy niemieckiej na Węgrzech w rejonie jeziora Balaton , okrążeniu Wrocławia , przełamaniu Wału Pomorskiego , na trzy dni przed zdobyciem Kołobrzegu , Gdyni i Gdańska przez Armię Czerwoną i LWP
