Vine Deloria, Jr.
Z Wikipedii
Vine Deloria, Jr. (ur. 26 marca 1933 - zm. 13 listopada 2005) - profesor teologii i prawa, amerykański naukowiec i działacz społeczny, historyk, filozof, adwokat praw amerykańskich Indian, znany pisarz i publicysta. Z pochodzenia Indianin z plemienia Siuksów. Specjalizował się w kwestiach tubylczych praw traktatowych, suwerenności plemiennych narodów i pierwotnych religii Indian Ameryki Płn. Głosił potrzebę większego szacunku i zrozumienia dla tradycyjnej wiedzy ludów pierwotnych i indiańskich sposobów widzenia świata, wypowiadał się krytycznie o relacjach władz USA i świata nauki z tubylczymi Amerykanami. Jeden z najbardziej znanych współczesnych Siuksów i najbardziej cenionych tubylczych intelektualistów Ameryki Płn.
Spis treści |
[edytuj] Biografia
Urodzony w Martin w Dakocie Pd. w rodzinie wodzów i duchownych z plemienia Siuksów, miał pójść w ślady ojca - protestanckiego duchownego. W młodości uznał jednak, że - będąc członkiem plemienia Siuksów z rezerwatu Standing Rock - więcej zdziała dla dobra Indian jako prawnik, niż jako duchowny. Po ukończeniu studiów teologicznych na Iowa State University (1963) - jeszcze jako student prawa - został działaczem indiańskiego ruchu Red Power i dyrektorem wykonawczym Krajowego Kongresu Indian Amerykańskich (NCAI, 1964-1967), a następnie współzałożycielem i dyrektorem Fundacji Prawnej Tubylczych Amerykanów (NARF, 1970). W 1970 ukończył prawo na University of Colorado i po okupacji Wounded Knee w rezerwacie Pine Ridge (1973) bronił m.in. przywódców Ruchu Indian Amerykańskich (AIM). Zabiegał też o przestrzeganie tradycyjnych praw rybackich Indian z Północno-Zachodniego Wybrzeża USA i o zwrot indiańskim plemionom tubylczych zabytków i szczątków ludzkich przechowywanych w amerykańskich muzeach.
Przez blisko pół wieku był ekspertem, badaczem i wykładowcą na wielu uniwersytetach (wiele lat na University of Arizona (1978-90), do emerytury w 2000 roku na University of Colorado w Boulder). Był wielokrotnie nagradzanym autorem ponad 20 książek (w tym bestsellera Custer Died for Your Sins, uhonorowanego w 1969 Nagrodą Pulitzera) oraz znanym i cenionym - choć zarazem prowokującym i często kontrowersyjnym - publicystą. Był m.in. członkiem zarządu nowojorskiego Muzeum Amerykańskich Indian (od 1977), członkiem rady Narodowego Muzeum Indian Amerykańskich (NMAI, otwartego 21 września 2004 w Waszyngtonie) i aktywnym członkiem wielu innych organizacji działających na rzecz Indian.
Jego poglądy, wizje i publikacje wywierały przez całą drugą połowę XX w. znaczący i pozytywny wpływ na opinię społeczną o prawach, historii, kulturze i osiągnięciach Indian oraz na politykę władz federalnych i stanowych USA wobec tubylczych Amerykanów (w tym na treść ustawy o wolności religijnej Indian amerykańskich (AIRFA, 1978), ustawy o samorządności Indian (1988), ustawy o ochronie i repatriacji grobów tubylczych Amerykanów (NAGPRA, 1990). Był jednym z najbardziej znanych i szanowanych Indian XX wieku, jednym z najwybitniejszych współczesnych intelektualistów Ameryki Północnej, porównywanym z Martinem Lutherem Kingiem i nazywanym "papieżem amerykańskich Indian".
Mimo swej pomnikowej roli "głosu współczesnych Indian" umiał zachować skromność, umiar i poczucie humoru. Uwielbiał muzykę country & western, w weekendy pasjonował się meczami koszykówki, dużo palił. Od lat chorował na serce. Przed śmiercią w swoim domu w Golden, w stanie Kolorado pozostawił żonie Barbarze niemal gotowe do druku maszynopisy książek o tak różnej tematyce, jak filozofia Carla Gustava Junga, historia i kultura Siuksów oraz możliwości tradycyjnej indiańskiej medycyny.
Jego najstarszy syn, Philip Deloria, jest znanym indiańskim działaczem, naukowcem i twórcą, profesorem historii i studiów amerykańskich na University of Michigan w Ann Arbor, autorem książek Playing Indian oraz Indians in Unexpected Places.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Bibliografia
- Aggressions of Civilization: Federal Indian Policy Since The 1880s, Philadelphia: Temple University Press, 1984.
- American Indian Policy In The Twentieth Century, Norman: University of Oklahoma Press, 1985.
- American Indians, American Justice, Austin: University of Texas Press, 1983.
- Behind the Trail of Broken Treaties: An Indian Declaration of Independence, New York: Dell Publishing Co., 1974.
- A Better Day for Indians, New York: Field Foundation, 1976.
- A Brief History of the Federal Responsibility to the American Indian], Washington: Dept. of Health, Education, and Welfare, 1979,
- Custer Died For Your Sins: An Indian Manifesto, New York: Macmillan, 1969.
- For This Land: Writings on Religion in America, New York: Routledge, 1999.
- Frank Waters: Man and Mystic, Athens: Swallow Press: Ohio University Press, 1993.
- God Is Red: A Native View of Religion, Golden, Colorado: North American Press, 1994.
- The Indian Affair, New York: Friendship Press, 1974.
- Indians of the Pacific Northwest, New York: Doubleday, 1977.
- The Metaphysics of Modern Existence, San Francisco: Harper & Row, 1979.
- The Nations Within: The Past and Future of American Indian Sovereignty, New York: Pantheon Books, 1984.
- Of Utmost Good Faith, San Francisco: Straight Arrow Books, 1971.
- Red Earth, White Lies: Native Americans and the Myth of Scientific Fact, New York: Scibner, 1995.
- The Red Man in the New World Drama: A Politico-legal Study with a Pageantry of American Indian History, New York: Macmillan, 1971.
- Reminiscences of Vine V. Deloria, Yankton Sioux Tribe of South Dakota 1970, New York Times oral history program: American Indian oral history research project. Part II; no. 82.
- The Right To Know: A Paper, Washington, D.C.: Office of Library and Information Services, U.S. Dept. of the Interior, 1978.
- A Sender of Words: Essays in Memory of John G. Neihardt, Salt Lake City: Howe Brothers, 1984.
- Singing For A Spirit: A Portrait of the Dakota Sioux, Santa Fe, N.M.: Clear Light Publishers, 1999.
- Spirit and Reason: The Vine Deloria, Jr., Reader, Golden, Colorado: Fulcrum Pub, 1999.
- Tribes, Treaties, and Constitutional Tribulations (with Wilkins, David E.), Austin: University of Texas Press, 1999.
- We Talk, You Listen; New Tribes, New Turf, New York: Macmillan, 1970.
[edytuj] Linki zewnętrzne po polsku
- "Vine Deloria o..." (fragmenty książki Vine'a Delorii, Jr. Red Earth, White Lies
- "Antropolodzy i inni..." (fragment książki Vine'a Delorii, Jr. Custer Died for Your Sins)
- "Humor współczesnych Indian" (fragment książki Vine'a Delorii, Jr. Custer Died for Your Sins)
- "Rezerwaty '90" (artykuł Vine'a Delorii Jr.)
- Forum Indiańskie: Siuksowie - Rodzina Deloria
