Sotziologia

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.

Sa sotziologia est una sièntzia chi s'òcupat de sas relatas sotziales e de totus sas cosas fatas in pari cun àteros/àteras, est a narrere chi cherret ispricare sa vida partende dae su raportu chi esistet aintro de donzunu de noisàteros/as cun sos àteros/àteras.

Infatis, sa pessone umana no podet esser cunsiderada che una mònade, e donzunu de noisàteros si podet cumprender cumprendende su mundu inue isse bivet ebia. Donzunu de noisàteros est s'àteru sou, su bighinu, s'isprigu inue si refletet s'identidade sua. E custu est berus induna manera particulare chi si cherent cumprender totus sos fenòmenos chi podent esister cun s'atividade collaboradora de pessones diversas.

Fintzas dae s'Antigòriu gregu-romanu, e, in maneras diversas in calechisiat tzivilidade, sas pessones umanas ant provadu a cumprender su mundu, siat induna manera ispontànea e perfinu inzènua, siat induna manera istudiada, chirchende de contzetualizare su mundu. Prima de s'isboddicu ofitziale de sa sotziologia che disciplina sientìfica autònoma, a su mundu fint atribuidos caràteres ontolòzicos, est a narrer ca su mundu fit redùsidu a s'essèntzia sua (s'òmine a sa 'naduralesa umana', su sòtziu a un'òrdine còsmicu o reliziosu, ec.).

Pighende s'esèmpriu de s'isboddicu de sas sièntzias de sa naturalesa in sos sèculos de XVII e de XVIII, su filòsofu sotziale frantzesu Auguste Comte (1798-1857) sind'imbentaiat sa paràula 'sotziologia', e cuntzepiat unu programa gasì metafìsicu pro custa disciplina noa. Ma est a s'acabu de su sèculu de XIX, cun su càmbiu organizativu de sas universidades europeas ei sa modernizatzione issoro, chi si podet narrer ca sa sotziolozia che chistionu sientìficu autònomu siat nàschida, abarrende peròu semper pagu pagu theraca de sa filosofia, est a narrer abarrende una teoria sotziale chene de unu programa empìricu isboddicadu e modernu.

Comuncu, sa nàschida de sa disciplina si depet atribuer massimamente a su frantzesu Emile Durkheim (1858-1917) e a su todiscu Max Weber (1864-1920). Sunt istados issos a fraigare sas craes contzetuales prus mannas e chi ancora a sa die de oe cunditzionant sa disciplina. Segundu Durkheim, su cumportamentu de s'òmine e de sos grupos tennet sentidu e podet esser cumpresu ebia, castiende a sas istitutziones sotziales, chi pretzèdint sa vida de donzi òmine e sutzedint a sa morte issoro. Sunt custas 'fatos sotziales' beros, tostados che pedra, chi s'impònent a sas sèberas e a su destinu individuales, pro mèdiu massimamente de sa formatzione de sas identidades individuales. In s'òbera sua 'Le suicide' (1897) isse, imperende dados istatìsticos, demustraiat s'acàpiu determinadore aintro de sa cultura de pertenèntzia ei sa sèbera prus personale chi podiat esister, su suitzìdiu. Custu pro narrer ca est possìbile de agatare una causalidade sotziale a calechisiat cumportamentu e sèbera.

In s'òbera de Weber, a sa contrària, s'interessu prus mannu no fit su fatu ca s'atzione de sos òmines est cunditzionada dae sas istitutziones sotziales, ma su càmbiu de sas istitutziones e de sos òmines 'etotu: e duncas proite massimamente su mundu modernu est caraterizadu dae sa possibilidade, atzetada dae sa sotziedade, chi sinde podiant cambiare istruturas, cumportamentos, etz. una cosa ca in sos mundos reulados dae su connotu fit atzetadu induna manera diversa meda, e comuncu ostacoladu gasì semper. Proite, in particulare, su disizu de richesa s'est furriadu induna manera noa e lezìtima de traballare e de produer, s'impresa moderna ei s'ispìridu de su capitalismu. Indun'òbera de maistru (S'ètica protestante ei s'ispìridu de su capitalismu, 1904), Weber nosind'amustrat indunu tretu ca òmines cunditzionados dae un'educatzione catòlica, chi bidiat su dinare ei sa richesa che 'farra de su tiàulu' si fint cumbertidos, furriendesinde protestantes, a unu sentidu opostu, intepretende sa matessi cosa non prus che una nexe ma ke unu sinnu de sa gràtzia de Deus e de sa sorte issoro che elìzidos e destinados a su paradisu; e, segundamente, ca custu cumportamentu nàschidu indun'ambiente reliziosu at fatu nàscher s'ispìritu capitalista de impresa e duncas at modificadu no tantu e no solu sa relizione, ma s'economia. Duncas, no est beru ca su cumportamentu umanu est intreamente cunditzionadu dae sas istitutziones sotziales e ca si podiat agatare càusas ùltimas e ispricadoras de s'isboddicu de sa sotziedade e de su sòtziu.

Su sèculu de XX est istadu marcadu massimamente dae s'ispostamentu de su tzentru de sas ischièntzias ocidentales, e de sa sotziologia puru, dae s'Europa a s'Amèrica. Incue s'universidade aiat introdùsidu unu càmbiu importante meda in s'istrutura de sa chirca: a sas cadreas monocràticas e baronales europeas si sustituiat su traballu de grupu, cun sa nàschida de su partimentu universitàriu. Inultras, àteros caràteres democràticos de sa cultura americana pirmitiant a sos chircheris universitàrios de esser prus lìberos cunforma a s'esigèntzia de respetabilidade a sa manera de sa gentitedda chi bi fit in Europa. Insuma, fint prus lìberos de chircare bias noas.

In sa sotziolozia custu at sinnificadu massimamente su cumentzu de unu programa empìricu e sa bessida dae sas bibliotecas e partimentos universitàrios pro regoller sos dados empìrigos in manera dereta. A su cumentzu, sa nàschida de unu Partimentu de antropologia e sotziologia in s'Universidade privada de Chicago fit caraterizada dae su lantzu de una série istòriga de chircas asubra sa tzitade de Chicago 'etotu. In custas chircas si fit isboddicadu su fundamentu de sos mètodos calitativos de chirca, est a narrer de s'interbista, de s'osservatzione, e de sa còllida de testimongias, analizadas e interpretadas dae sos sotziòlogos. Aintro de custos sotziòlogos, tocat a amentare Robert Park, William Thomas, e Everett Hughes, chi ant interpretadu sa sotziedade che unu inpari de mundos dominados dae s'interatzione sotziale, est a narrer dae cudd'aggregu de atziones e de interpretatziones de su mundu cumpartidas dae sa gente chi definit sas situatziones e ghiat sas atziones ai sas sèberas de sa gente.

Che reatzione a custa manera de traballare, zai in sos annos trinta e massimamente in sos baranta e chimbanta, si sunt isboddicadas àteras sotziologias in sa Costa orientale de sos Istados Unidos, chi si sunt opostas a sos interatzionistas simbòlicos siat in sa manera de chircare siat in sa visione generale de sa sotziedade. Pro issos, infatis, su sòtziu torrat a esser un'aggregu de cumportamentos chi sighint règulas generales provocadas dae su bisonzu ca donzi sotziedade tennet de respunder a esigéntzias fundamentales (bisonjos), comente a su produer sa richesa, trasferrer una cultura a sas zeneratziones noas, tenner creèntzias comunas, defender sa seguresa pùbrica, etz. Pro respunder a custos bisonzos naturales de onzi sòtziu, in donzi sotziedade si sunt criadas istitutziones sotziales chi currispundent a custas funtzione, che sa còyua, s'iscola, sa relizione, s'economia, etz. Torrende a Durkheim, issos bient in sa sotziedade un'aggregu de unidades chi respundent a una leze generale, chi est sà de su mantenimentu de s'ecuilìbriu sotziale. Sende un'aggregu coerente de unidades discretas, fit possìbile a l'istudiare cantifichendilas. E tando fit introdùsidu in sotziologia s'imperu de mètodos istatìsticos, pro mèdiu de sa trasformatzione de protzessos sotziales in cantidades discretas. Su modellu teòrigu funtzionalista, che sos istruturalistas e neomarxistas, aderint totus a custa bisione chi redusit su cumportamentu sotziale a efetu de càusas chi tocat a chircare in s'istrutura cumplessiva de sa sotziedade.

Custu innestu at provocadu un'isboddicu chene pretzedentes de sa disciplina, aplicada massimamente a sa mesura de su mundu, chi est bessida dae s'universidade puru furriendesinde a impresa cummertziale (istitudos de sondazu) o, pro esèmpiu in Sardinna, a sustenzu parasientìficu a s'atzione polìtica, ma, a su matessi tempus, at provocadu sa poberesa teòrica ei sa decadèntzia sientìfica de sa sotziolozia, chi s'est redùsida a una tautologia de sa sotziedade e no iscoberret prus nudda, sinò cunfirmat sos prezuìtzios de sos chircheris de professione e de su rangu sotziale issoro.

In sos annos partende dae su 1970, unos cantos mannos sotziòlogos, che Pierre Bourdieu in Frantza e Anthony Giddens in Rennu Unidu, ant chircadu de agatare un'integru aintro sas duas bisiones de sa sotziedade, est a narrer s'istrutura cunditzionadora ei s'atzione cambiadora, cun èsitos chi si podint cuntierrare meda. Oe, comuncu, sa sotziologia in su mundu parret chirkende una bia noa, proite massimamente parrit difìtzile de isprigare tropu de sù chi sutzedit sighinde custa imàzines fortes de sù chi est sa sotziedade in su cumplessu sou. Sas chircas empìricas no portant a niuna iscoberta, e cunfirmant sas ipòtesis de sos chircheris ebia.

Pro custu, massimamente in Amèrica, in Frantza, in sos Logos Bassos, in Zermània e in sos Logos iscandìnavos, si assistet a una torrada a s'iscola de Chicago e a sos mètodos suos de chirca.

In Sardinna sa sotziologia s'est isboddicada pagu e male, semper che una theraca de sa sotziologia italiana, chi est una de sas prus peus chi si podiat agatare in su mundu. Impèdida asuta de su fascismu, sa nàschida sua apustis de sa liberatzione est istada cunditzionada dae sa sotziologia funtzionalista americana e dae su marxismu. Ideolòzica, irraighinada indunu mundu parafeudale che s'universidade italiana, sa sotziolozia sarda est pòbara e chene prestizu sotziale. S'istòria sua, comuncu, tocat a l'iscrier. Isfortunadamente, sa sotziedade sarda est istada s'ozetu de àteras disciplinas, massimamente s'antropolozia, chi ant partitzipadu a fraigare un'imàgine de sa Sardinna che unu pòpulu antigu e acapiadu a su connotu, inimigu de sa modernidade chi podiat benner solamente dae sos terramannesos e dae sos 'progressistas', e chi meritaiat una sorte de museu ebia. E sos antropòlogos sardos sunt macos de museos. Medas sotziòlogos cunfirmativos sunt de custu partidu, e sighint a cooperare pro fraigare un'imàgine de sa sotziedade sarda che inimiga de sa modernidade e de su progressu (assùmidos che unu bene in se e assoludu, ma descritos segundu sos prezuìtzios issoro), mentres medas àteros sunt provende a isboddicare una sotziologia chene prezuìtzios ideològigos.