Afghanistan
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
Afghanischtan (Afğānistān; افغانستان) isch es Land im Mittlere Oschte. Im Weschte gränzs an Iran, im Süde und Oschte a Pakischtan, und im Norde a Turkmenischtan, Uzbekistan, Tadschikistan, und China. Afghanischtan isch eis vo de ärmschte Länder i de Wält.
|
|||||
 |
|||||
| Amtssprachen | Persisch(Dari) Paschtu |
||||
| Hauptstadt - Iiwoner: - Koordinate: |
Kabul 1,424,400 (1988) |
||||
| Presidänt | Hamid Karzai | ||||
| Flächi - Total: - % Wasser: |
40. Rang 647,500 km² 0% |
||||
| Gränze Küschte |
5,529 km kei |
||||
| Unabhängigkeit | Vo Grossbritannien 1919 |
||||
| Fiirtig | 19 August | ||||
| Religione | Sunni Islam 77% Shi'a Islam 22% |
||||
| Wäärig | Afghani = 100 puls | ||||
| Ziitzone | UTC+4:30 | ||||
Inhaltsverzeichnis |
[ändere] Name
De Name Afghanischtan stammt vomene Name für d Paschtune: Afghane. D Afghane sind d Begründer vom moderne Afghanischtan. Stān isch Persisch für Land.
[ändere] Gschicht
Afghanischtan wir hüüfig als e Chrüüzig vo Zentralasia aaglueged. S Land isch vo verschidene Länder bsetzt gsi, wie zum Biischpil em Persiche Riich, em Dschinghis Khan, oder em Alexander em Groosse.
Als Staat im moderne Sinn isch Afghanischtan 1746 underem Durrani Riich is Läbe gruefe worde. S Vereinigte Chönigriich vo Grossbritannie hat aber Afghanischtan bis 1919 kontrolliert.
Zwüsched 1933 und 1973 hät Afghanischtan zum letschte Maal e stabili Regierig ghaa: underem Chönig Mohammed Zahir Shah. 1978 isch Afghanischtan kommunistisch worde. Im gliiche Jaar no händ d Amerikaner aagfange e Widerstandsbewegig z unterstütze. D Mujahideen hettet sölle d Sowjetunion inen Chrieg zieh. Wil d Regierig z Afghanischtan scho zimli schwach gsi isch, hät d Sowjetunion 1979 Truppe uf Afghanischtan gschickt. 1989 hat d Sowjetunion d Truppe wider abzoge.
D Chrieg z Afghanischtan isch demit aber nonig ume gsi. Bis 1994 händ sich d Taliban chöne zimli duresetze und händ fascht s ganze Land kontrolliert.
2001 händ d USA Afghanischtan erobered. 2002 isch Karzai als Presidänt gwält worde.
[ändere] Politik
Afghanischtan wird vom Hamid Karzai gfüert, eme Presidänt wo vo de Amerikaner uusgwält und vom Volk bestätigt worde isch. D Amerikaner und anderi NATO Länder händ Truppe im Afghanischtan presänt. D Laag isch immer nonig stabil.
[ändere] Geografie
Z Afghanischtan git 34 Provinze (velayat): Badakhshan, Badghis, Baghlan, Balkh, Bamiyan, Daikondi, Farah, Faryab, Ghazni, Ghowr, Helmand, Herat, Jowzjan, Kabul, Kandahar, Kapisa, Khost, Konar, Kondoz, Laghman, Lowgar, Nangarhar, Nimruz, Nurestan, Oruzgan, Paktia, Paktika, Panjshir, Parvan, Samangan, Sar-e Pol, Takhar, Vardak, und Zabol.
Z Afghanischtan häts vili Bärge. Im Norde und Südwescht häts Ebene. Nowshak isch mit 7485m die höchschti Erhebig im Land. I vilne Gebiet fäälts a Trinkwasser. Afghanischtan hät heissi Summer unf chalti Winter. Ärbebe sind nöd sälte.
Die gröschte Stett sind Kabul, Herat, Jalalabad, Mazar-e Sharif, und Kandahar.
[ändere] Wirtschaft
Afghanischtan isch sehr arm und läbt vor allem vo Viizucht. Chriegerischi Usernandersetzige und a Türri (1998 - 2001) händ de Wirtschaft zuegsetzt. Opium isch eis vo de wichtigschte Produkt.
[ändere] Mäntsche
Z Afghanischtan gits vili verschideni Gruppe. Die folgende Zaale sind Schetzige vo de USA: Paschtune 42%, Tajike 27%, Hazara 9%, Uzbeke 9%, Aimake 4%, Turkmene]] 3%, Baloche 2%, anderi 4%.
Die meischte Afghane sind Muslim. Hindu und Sikh sind wiiteri Religione. Über Jahrhunderti häts z Afghanischtan e jüdischi Minderheit ghee, mit einige Hunderttuusig Gläubige. I de letzschte paar Jaar sind ali verschwunde, wil si vor de Taliban gfloe sind.
[ändere] Kultur
I de vile Chrieg z Afghanischtan sind vili Dänkmäler zerstört worde.
D Afghane sind bekannt für iri Riitereie.
Vor de Taliban hätz z Kabul e läbigi Musigszene ghee, wo alti und neui Afghanischi Musig gschpilt worde isch.
Au nooch em Sturz vu dr Taliban isch dr Islam Staatsreligion bliibe. Uf dr Ybertritt vume Muslim zue ere andere Religion stot d'Dodesstrof, was allgmein, au under gmässigte Lüt, als fer in Ornig befunde wird. Fraue hän - wie scho under dr Taliban - e vo de Männer trennts gsellschaftlichs Läbe - wil heisse, wil's cheini öffetliche Plätz git, wo Fraue sich träffe chännte, praktisch yberhaupt keins, un tüen guet dra, sich, wenn si ussem Hus gönn, unter ere Burka verberge, säll isch e Art Ganzkörperschleier. Öffetliche Sport isch Fraue dementsprechend verbote. D'Analphabetequote isch nooch yber 30 Johr Bürgerchrieg extrem hoch. Fraue sin vu ere Allgmeinbildig wittist usgschlosse, siht mer vum erlaubte Studium vum Koran ab.
