Varto
Wikipediya ra, ensiklopediya xosere
Varto yew qeza Muşo. Qeza Varto, Muş da zımeyê rocawan de ca gena. Zımey xu de wilayetê Erzurum rocawan (ğerb) de wilayetê Çolig u qeza Bulanıx, veroc (cenub) de ki suka Muş estê.
Contents |
[bıvurne] Tarix
Varto da des medeniyetan hıkum kerd: Medıc, Persıc, Partıc, Romaıc, Bizansıc, Selçukıc, Akkoyunıc, Karakoyunıc u Osmanıc. Tarixe 1923 de, Cumhuriyetê Tırkiya hêkimıyet yı ame Varto. Numê Varto zıwanê Armenki ra yena pêra. Xora merdım Armeni numê "gule" ra vuna "vart".
[bıvurne] Coğrafya
Ruyê erdê Varto 1418 km²'o. Zerrê Muş de sedi 17,3 ca cgena. Erdê Varto koyıno u xeylê koê berzi estê. Her hete xo bi kowa guretiyowa na qeza Muş de en cayê berzdera. Na qeza de Koyê Bingoli çerexinera berzbina xo hete kowanê Çolig ser, hete veroc (cenub) 3000 metreyo, hete Akdoganiyo, Koyê Şerafetin de 2300 metre ra berze.
Varto do dı roan estê. Nume roan Roê Muradi u Roê Bingölio. Qeza ca xo hebe Roê Muradiyo bi axawa Çoligi bi nine bena di leti. Roê Muradi hete rocvetışê (şerq) ra yeno. Hete rocvetışêniyo - rocawan (ğerb) ra ze sinori werte di qeza ra derbaz beno. Hete dewê Kayalıderey ra axaw Çoligi ze yew zend (herceni) geno hebe hete veroc ser varyo cawerdano, şıno.
Varto da yew gol estê. Nume golê yı Hamurperto (Tırki: Akdogan). Gole Xamurperti rocvetışê (şerq) Varto dero. Verocê ni gol de ki hama gola Xamurpertiya gije ca cena.
Tarixê Varto de hiri zelzelean gırdan estê. Serra 1903 de (tesir zelzele: 6,7) 2626 merdım, serra 1946 (tesir zelzele: 5,7) 839 merdım, serra 1966 (tesir zelzele: 6,9) 2118 merdumê Varto merda. Zelzeleyê 1966 de 2118 Vartoıc merdê. Na Zelzele da Qeza pero rijiyo. Merdişê sera 1985 de nufise xo 44,116 biyo. Muş dı hem êrdi hemiki nufisti qeza çarina. Sera 1966 dee zelzele tepiya xele piyay merde wa juki hem dewa di hemiki zere Qeza di xele boni rijiye sebita nayraki xeli koçberiye biya.
[bıvurne] Nıfus u İqtisad
Merdumê Vartoyic zafê; nufusê Vartoy teqaze 50.000'iya. Varto da hem zaf Zaza runiştiyê, hem ki Kirdasi. Varto de wa millet suke Muş de malê reşbertiye roseno, dewan de ki reşberiya keno u mal-dawar keno weyiye. Varto de hega ramiteni ra zede mal, dawar kenê weyi. Miyon u bizi xeylerê. Etika de en zede genim rewino. Zerzawat reseno ra, mewvu ra say u muri xele estê. Varto, qeza zere Muş ra tepiya qeza de girdiya dıdina. Folklorê Vartoy de reqis cao de hewl cêno. Kaykerdişê "Çepki"yo ke meşhuro, kayê Vartoyo. Veyvun de merdımê Vartoy çepki zaf kaykenê. Xorti ki zahf hewesê ena kay kenê.
[bıvurne] Dewê Varto (Zaza)
Varto dı nahiya u 86 dewi este. Nume nahiyan Uskura Pila (Tırki: Caylar) abieneki Keranlig (Tırki: Omcalı).
- Uskura Pila
[bıvurne] Çime
 |
Qezay Zazayan | |
|---|---|---|
|
Alduş • Arıcak • Aşqele • Azapêrte • Bonglan (Solxan) • Bucaq • Cimine • Çemısgezege • Çermug • Çüngüş • Darê Hêni • Eğil • Ergani • Gêğiye • Hazro • Hêni • Kangal • Kemax • Kovancılar • Licê • Maden • Mamekiye • Mazgerd • Mercan • Mutki • Nazmiya (Qızılkilise) • Pali • Pêrtage • Pılemoriye • Piran • Pulur/Vacuğe • Qarliova • Qeze (Karakoçan) • Qulp • Sarız • Sason • Sêwrege (Soyregı) • Tekman • Têrcan • Ulaş • Xınıs • Xozat • Varto • Zera |
||
No nuşte yew vernuşteo (taslağo). Tı şikinay be iştırakê xo pheşti bıdê Wikipediya Zazaki. «bınusne»
