Óglaigh na hÉireann
Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
- Féach freisin: Óglaigh na hÉireann (idirdhealú)
Eagraíocht mhíleata ba ea Óglaigh na hÉireann a bunaíodh mar fhreagra ar Óglaigh Uladh. Nuair a d'fhógair Rialtas impiriúil na Breataine go dtabharfaí féinriail d'Éirinn i 1912 eagraíodh feachtas láidir ina choinne le cabhair ón bPáirtí Coimeádach. Tugadh airm agus armlón i dtír i Latharna agus bhagair Óglaigh Uladh cogadh fuilteach dá leanfaí ar aghaidh leis an scéim féinrialaithe.
Nuair a chonaic náisiúnaithe na hÉireann an bhagairt seo cuireadh Óglaigh na hÉireann ar bun agus tugadh airm i dtír ar an luamh Asgard i mBeann Éadair. Rinne arm na Breataine iarracht na hairm sin a ghabháil agus maraíodh roinnt daoine sa scliúchas (níor cuireadh in éadan Óglaigh Uladh ar an mbealach céanna). Thosaigh Óglaigh na hÉireann ag earcú agus ag druileáil agus níorbh fhada go raibh na scórtha míle ball acu.
Nuair a bhris an chéad chogadh domhanda amach d'fhógair ceannaire an pháirtí Náisiúnaigh, John Redmond, go mbeadh na hÓglaigh sásta troid in aghaidh na Gearmáine, 'ar son saoirse na náisiún beaga'. Lean formhór na mball a chomhairle ach bhí dream eile ann, faoi cheannas Eoin Mhic Néill agus Phádraig Mhic Phiarais a d'fhógair nach dtroidfidís ach ar son na hÉireann. Tugadh na hÓglaigh Náisiúnta orthu siúd a lean Redmond, agus Óglaigh na hÉireann ar an gcuid eile.
Bhí na hÓglaigh seo páirteach in Éirí Amach na Cásca, 1916, agus throid siad i gCogadh na Saoirse. De réir a chéile, tar éis fhógairt na Poblachta i 1919, tugadh 'the Irish Republican Army' [[IRA] orthu chomh maith, agus nuair a bunaíodh an saorstát mhair an IRA mar arm mídhleathach, ag scoilt ó am go ham, agus ag eagrú ionsaithe in Éirinn agus sa Bhreatain in aghaidh chríochdheighilt na hÉireann.
Maireann an t-ainm "Óglaigh na hÉireann" ar arm an stáit, agus úsáideann an dream ar a dtugtar i mBéarla an IRA an t-ainm chomh maith.
