Albert Einstein
From Wikipedia
Albert Einstein se yon kokin shenn lejand intelektyel. Daye, nan eshel intelektyel mond lan, misye konsidere kom yon eleman ki arive ale tet. Misye se yon jwif alman ki fe yon revolisyon nan mond syentifik la. Revolisyon misye ya gen pou li we ak syens fizik la kote li montre ke teori gravitasyonel Newton lan pa vreman reponn ak tout fenonmen dinamik yo. Par ekzanp, te gen yon iregilarite nan obit planet Mekiri ke teori gravitasyonel Newton lan pat ka esplike. Newton te panse ke tan ak espas invaryab, setadi yo pa shanje, yo absoli. Einstein demontre ke le yon obje ap kouri pre vites limye, tan ak espas shanje nan yon sans ke yo sibi yon kontraksyon. Setadi tan ak espas vin pi piti pou evite ke ke yon obje arive depase vites limye.
Dapre teori relativis Einstein lan, vites limye ki se 300,000 met par segon, se pi gwo vites ki ka ekziste lan lanati. Li inpotan pou klarifye ke vites limye ya se pa vites limye ke liye selman, men vites tout ond elektromagnetik yo tankou infrarouj, iltravyole, ond radyo e latriye. Ki sa ond elektromagnetik yo ye? teori Maswell la ki te marye elektrisite ak manyetism te prevwa ekzistans ond manyetik sa yo. Ond manyetik se ond ki pwodi le yon patikil shaje (ki gen shaj pozitiv ou negativ) sibi yon akselerasyon (nan ka sa aklerasyon sinifi yon shanjman nan vites inisyal ou nan direksyon inisyal patikil la).
Teori Eintein lan, kote ke li demontre matematikman konstansi vites limy ya, yo rele teori sa teori espesyal relativite'. konstansi vites limye sinifi ke vites limye ya, li indepandan de eta mouvman moun ki kenbe yon sous limye--- are, akselerasyon sous limye ya pa gen okin efe reziltan sou vites limye ya. par ekzanp, si mwen pa kouri ou menm wap mashe, eke nou shak gen yon flash nan men nou, vites yo mezire pou rayon limye kap soti nan lanp ou wa ap menm bagay ak sa yo mezire pou sa kap soti nan lanp mwen ya-- yon fenomen ki defye lwa mekanik newton ki prevwa ke vites dwe aji selon lwa aljeb vektoryel yo. setadi, vites limye nan ka moun lan ap kouri ya ta dwe plis ke nan ka moun kap mashe ya. le yon fizisis ki rele michelson fe yon eksperyans syentifik, li we ke eisntein ge rezon eke newton te fe ere nan konseptyalizasyon teori mekanik li yan. sak fe teori newton lan travay byen se paske tolerans ere ya neglijab le yon obje gen vites ki piti relativ ak vites limye, eke laje obje ya pa two piti. Le kondisyon sa yo shanje, teori Newton lan inaplikab -- nan ka kote vites yon obje pre vites limye (fizik relativis la selman ki ka esplike fenonmen lan byen) ou kote ke laje yon obje piti anpil (se fizik kantik lan ki ka rezoub pwoblem lan). Se sak fe nan zafe radyoloji, teori Newton lan pa plike, men se sa yo rele kwatom mekanik ki aplike, teori ke ti mesye tankou Niels Bhor, Planck, Heinsenberg ak Shroddingger te devlope pou eskplike fenenon subatomik yo.
Yon konsekans teori espesyal relativite seke matye ak eneji se vesyon de menm bagay la ko yo ye, yon dekouvet Eisntein senbolize nan ekwasyon famez ke fo moun sou late rekonet ki se E = mc2 ---- kote ke E reprezane eneji ki asyosye ak yon kantite matye M, eke C reprezante vites limye.
Sak kore plas preyiminan Einstein se pa teori espesyal relativite ya paske gen evidans ki demontre matematisyen franse henrie poincarre te pre pou arive ak teori espesyal relativite, men plito teori jeneral gravitasyonel la. nan teori sa ki se teori ki englobe tout ide syentifik einstein ke nou rekonet jodi ya, Eistein demontre nan yon fasyon injenyez ke gravite se yon distosyon nan strikti espas ak tan. nan teori sa, einstein di ke gravite se komsi matye se yon boul ki kreye yon efondman nan espas. se komsi ou plase yon boul nan mitan yon twal elastik ke ou te itilize pou boushe yon bokal. le ou plase boul sa nan mitan twal plastik la, ap gen yon efondman, se efondman sa ke nou inteprete kom yon afe gravitasyonel. men analoji ya: paske boul sa ap kreye yon efe toubiyon nan twal elastik sa, si ou plase yon lot ti mab arebo bou la, ti mab sa ap fe yon toubiyon anba jiska ke li toushe boul la. Nan teori relastivistik gwo met syentifik sa, se pwose dynamik sa ke nou inteprete kom gravite. Gravite ya se fos rale mennen vini ki ekziste ant tout obje ki konpoze de matye; setadi bagay ki gen mass ak okipe espas. Yonn nan prediksyon teori relativis einstein lan seke, fos gravisyonel yon etwal nan syel la dwe sifizan ase pou koube yon reyon limye de yon lot etwal elwanye.
Investigasyon Hubble teleskop prouve ke sa fet vre, yon obsevasyon ki prouve validite teori Einstein lan.
