Wikipedia:Annuroten iti Grammar ken Ispeling
From Wikipedia
| Ti linaon daytoy a panid ket ofisial a pagalagadan iti Wikipedia. Addaan daytoy iti pannakaawat ken pammalubos iti baeten dagiti editor daytoy a Wikipedia ket mabigbig a kas maysa nga standard a masapul a suroten ken tungpalen ti amin. Malaksid iti babassit a panangbalbaliw, mabalin nga aramaten ti panid para panagsasarita tapno mangisingasing kadagiti panagbalbaliw kadagitoy nga alagaden. |
Dagiti sumaganad dagiti simple nga annuroten iti pagbatayan a grammar ken ispeling (ortografia) iti panagsurat iti articulo iti Ilokano Wikipedia.
Maibasar dagitoy nga annuroten iti estilo, estruktura, konsepto ti lengguahe nga Iloko nga agdama a maus-usar—ti ar-aramaten ti kaaduan a mannurat iti Iloko kadagiti agdama a warnakan ken dadduma pay a pagbasaan iti Iloko (kas iti Bannawag, Rimat, Sirmata, Tawid, Samtoy, Ilocos Times, dagiti libro ken antolohia nga ipabpablaak ti GUMIL Filipinas ken dadduma pay). Agsipud ta daytoy ti ad-adda ken ad-adu a maar-aramat, nupay saan nga isu ti oficial ken/wenno standard a pagbatayan a masurot, isu met ti padasentayo ditoy Ilokano Wikipedia.
No ngamin maipapan iti standardization ti pagsasao nga Iloko (wenno Iluko, iti dadduma) ti pakarikutan nga unaen, medio adda rigrigatna ta agingga ita ket komplikado daytoy a banag, agsusupiat ken di agsusurot dagiti maseknan iti no ania ti nasken a suroten nga standard. Ti pamay-antayo, mangaramidtay' latta metten iti bukodtayo a kasla standard a maaramat ditoy laeng Ilokano Wikipedia, a maibasar ken asideg met laeng iti adda ken agdama nga us-usaren ti kaaduan.
Unaentayo dagiti kadawyan ken basaran pay laeng nga annuroten maipapan iti naannayas ken nasinop a panangsangal kadagiti balikas.
Linaon |
Panagaramat iti TI ken ITI
No damdamo ti agsurat iti Iloko, makariro ti agaramat ti TI ken ITI ta naynay a mapagsinnukat ti umiso a panangusar kadagitoy iti buklen a sentence.
Ti TI ket isu ti English article a THE (wenno A ken AN) (Tagalog: ANG). Mabalin pay daytoy a ti preposition nga OF (Tagalog: NG). Ti plural a forma ti TI ket DAGITI.
Ti met ITI ket isu ti English nga IN wenno ON wenno OF manen (Tagalog: SA). Ti plural a formana ket KADAGITI.
Pagarigan:
Ti sabong ti karabasa ket naimas (a madengdeng). The flower of the squash is edible. Ang bulaklak ng kalabasa ay masarap. Iti dalanko nga agawid nakasabatak ti napintas a balasang. On my way home, I met a beautiful lady. Sa aking daan pauwi, nakasalubong ako ng magandang dalaga. Agtartaray dagiti aso. The dogs are running. Tumatakbo ang mga aso. Kadagiti barangay ti Pinugkit, ti Caballaibaan ti kalawaan. Among the barangays of Pinugkit, Caballaibaan is the largest (in area). Sa mga barangay ng Pinugkit, ang Caballaibaan ang pinakamalawak. Agsaysayasay ti dara dagiti bannuar kadagiti uratko. The blood of heroes flows in my veins. Dumadaloy sa aking mga ugat ang dugo ng mga bayani.
Pagarigan pay, madlaw nga agduma dagitoy a sentence:
Nayanak iti bulan ti Mayo. (Born on the month of May) Nayanak ti bulan iti Mayo. (The moon is born in May)
Core ken oblique
Segun met ken ni Apo Carl Galvez Rubino, maysa a mabigbig a linguista, ti TI ket maawagan iti core case nga article, ket ti met ITI ket oblique case nga article.
Kunana pay:
- Core case articles are used in front of nouns corresponding to possessors, or verbal or predicate arguments, while oblique articles correspond to non-arguments (nouns that are ordinarily preceded by a preposition in English). Remember that intransitive verbs take one argument in Ilocano, and transitive verbs may take two.
Pagarigan:
CORE: Ania ti naganmo? — What is your name? Nakita ti lalaki ti babai. — The boy saw the girl. (transitive verb) Kayatmi ti kape. — We want coffee. Asino ti amam? — Who is your father? Lima ti ramay ti ima. — The hand has five fingers. OBLIQUE: Nailet iti balasang. — It is tight on the young lady. Nakakita ti lalaki iti babai. — The boy saw a girl. (intransitive verb) Nalawa ti palda iti baket. — The skirt is lose on the old lady. Napanda iti uneg ti simbaan. — They went inside the church.
Panagaramat iti A ken NGA
Aramaten ti A no ti sarunuenna a rugi a letra ti balikas ket consonant.
Pagarigan:
Naemma a balasang. Simmangpet a nakabitbit iti inuragana a kukod ti baka. Adu a sangaili ti immay iti kasar ni Maria.
Aramaten ti NGA no ti sarunuenna a rugi a letra ti balikas ket vowel.
Pagarigan:
Nasingpet nga ubing. Nalaing nga agarado ni Juan. Natinnag ti baso nga iggemna.
Dagiti pronoun
Adda walo a pronoun iti Iloko, uppat kadagitoy ti umuna a persona a singular wenno plural, ken sagdudua a maikadua a persona (singular ken plural) ken maikatlo a persona (singular ken plural).
| siak | Umuna a persona, singular |
| sika | Maikadua a persona, singular |
| isu wenno isuna | Maikatlo a persona, singular |
| data (rehional a variantna: sita) | Umuna a persona, inclusive |
| dakami (rehional a variantna: sikami) | Umuna a persona, plural exclusive |
| datayo (rehional a variantna: sitayo) | Umuna a persona, plural inclusive |
| dakayo (rehional a variantna: sikayo) | Maikadua a persona, plural |
| isuda | Maikatlo a persona, plural |
Mausar dagitoy kas agwaywayas wenno maikapet/maisilpo kadagiti balikas (a verb, noun, adjective ken dadduma pay). Kadagiti Ilokano (a patneng), ti dakayo ken isuda ket maaramat pay kas pagdayaw wenno pagtamed a balikas no daytay makitungtong iti nataengan wenno dadduma pay a personahe a madaydayaw.
Pagarigan, kas agwaywayas:
Siak ti nangala. Sika ti napusgan. Isu ti kayatko. Data ti mapan. Dakami a mangurkuranges. Datayo dagiti mairurrurumen. Dakayo dagiti mangidumduma. Isuda dagiti madidios a tattao.
No maikapet wenno maisilpo ti pronoun iti balikas, segun ken ni Apo Rubino ket adda dua a pakaidasigan dagitoy: enclitic absolutive ken ergative enclitic. Gagangay a no umuna a persona a singular ket -ak ti udi ti balikas a nasilpuan iti enclitic absolutive a pronoun, -ko wenno -k met no ergative enclitic a pronoun.
| Agwaywayas | Enclitic absolutive | Ergative enclitic |
| siak | -ak | -ko wenno -k |
| sika | -ka | -mo wenno -m |
| isu wenno isuna | isu | -na |
| data | -ta | -ta |
| dakami | -kami | -mi |
| datayo | -tayo | -tayo |
| dakayo | -kayo | -yo |
| isuda | -da | -da |
Pagarigan, kas naikapet:
Enclitic absolutive: Simmurotak a napan nagarem. Ay-ayatenka unay-unay. Isu ti nagsurat. Agpadata ti gasat. Nagsidakami iti inabraw nga aba. Agsasalatayo man ketdi iti duronduron, kapetkapet. Mangankayo iti patupat. Simrekda iti gukayab. Ergative enclitic: Baketko daydiay napungga a nakalabaga. Damom kadi ti uminom iti arak? Dinanogdanogna ti kabusorna. Balonenta dayta natuno a paltat. Dagami ti nagdissuan ti balay ni Butog. Manggatayo dagiti adda iti igid ti kalsada. Umaykaminto kadagiti balbalayyo. Nalalapsat dagiti babbalasangda idiay nga away.
No maikapet a makuna, nasken a nakakapet dagitoy a pronoun a saan ket a naisina wenno nakawayas:
"biagko" saan a "biag ko" "agragsaktayo" saan nga "agragsak tayo" "imbagana" saan nga "imbaga na" "agyamankami" saan a "agyaman kami" "sipsiputanka" saan a "sipsiputan ka" "nuangmi" saan a "nuang mi" "talonyo" saan a "talon yo"
Singular ken plural
Usaren ti singular a TI ken ITI ken plural a DAGITI ken KADAGITI kas pangiduyakyak iti kinamaymaysa wenno kaadu ken kabassit dagiti banag.
Pagarigan:
| Singular | Plural |
| ti tao | dagiti tao |
| ti sinuratna | dagiti sinuratna |
| iti lugar | kadagiti lugar |
| iti anakna | kadagiti anakna |
Mabalin met nga i-plural nga is-isuna ti balikas:
| Singular | Plural |
| tao | tattao |
| lugar | luglugar |
| uliteg | uuliteg |
| billit | bilbillit |
No parisan iti TI/DAGITI ken ITI/DAGITI dagiti singular ken plural a balbalikas, liklikan a maulit ti kinaplural dagitoy:
"dagiti tao" saan a "dagiti tattao" "dagiti lugar" saan a "dagiti luglugar" "iti tattao" saan a "kadagiti tattao" "kadagiti billit" saan a "kadagiti bilbillit"
Nagdekket wenno napagsilpo?
Balikas a ganggannaet (English, Español) ken ispeling a maar-aramat
Madlaw nga adda wenno adu dagiti balikas a ganggannaet, nangruna iti English ken Español, ditoy Ilokano Wikipedia a saan a naipatarus iti Iloko. Wenno saan ket nayiloko laeng ti ispelingna.
Kastoy ti aramidentayo ta saan met a nasken nga isarakan wenno ipatarus amin a balikas wenno termino (aglalo dagiti teknikal a sao wenno termino) iti Iloko agsipud ta awan ti orihinal nga Iloko dagitoy ket masansan nga agbanag laeng a literal wenno tabbed ti panangipilit a panangbirok iti eksakto a pakaitarusanna. Ngarud, ti surotentayo ket no ania ti ar-aramaten a panangibalikas wenno panangisao, isu met ti isurattayo.
No English, mabalin nga isurat kas orihinal a pannaka-ispelingna kas English. Wenno saan, yiloko ti ispelingna.
Pagarigan:
kompiuter, selpon, network, web, internet, sopwer, hardware, yunit
No met sao wenno balikas nga Español a nagbalinen a paset ti Iloko, surotentayo ti pannakaispelingna a kas Español. Wenno paglaoken nga Iloko ken Español.
Pagarigan:
articulo, texto, referencia, familia, informasion, edukasion, teknolohia, termino, siensia, documento, koneksion, certificado, densidad, kantidad, experimento, premio, calendario, ciudad, provincia, governador
Agingga a mabalin, liklikantayo ti ispeling a Tagalog wenno panangtagalog kadagiti ganggannaet a balikas. Daytoy tapno adda consistency a masurot. Kas pagarigan, isurattayo ti provincia a saan ket a probinsia wenno probinsya; ti Europa wenno Europeo a saan ket a Yuropa wenno Yuropeo; ti Filipinas wenno Filipino a saan ket a Pilipinas; ti ciudad a saan ket siudad wenno syudad.
