Candhi Sukuh
Saka Wikipédia, Ènsiklopédhi Bébas ing basa Jawa / Saking Wikipédia, Bauwarna Mardika mawi basa Jawi
Candhi Sukuh iku sawijining komplèks candhi agama Hindhu sing papané ana ing Kabupaten Karanganyar, eks Karesidenan Surakarta, Jawa Tengah. Candhi iki bisa digrupaké candhi Hindhu amarga ing kéné ditemokaké obyèk pujan lingga lan yoni. Candhi iki dianggep kontrovèrsial amarga wujudé sing kurang lumrah lan amarga akèhé obyèk-obyèk lingga lan yoni sing nglambangaké seksualitas.
Bab lan Paragraf |
[sunting] Sajarah cekak panemon
Situs candhi Sukuh ditemokaké manèh nalika jaman pamaréntahan Britania Raya ing Tanah Jawa ing taun 1815 déning Johnson, Residhen Surakarta. Johnson kala iku ditugasi déning Thomas Stanford Raffles kanggo nglumpukaké dhata-dhata kanggo nulis bukuné The History of Java. Banjur sawisé mangsa pamaréntahan Britania Raya wis liwat, ing taun 1842, Van der Vlis, sing nduwé warganegara Walanda nganakaké panlitèn. Banjur ing taun 1928, pamugaran diwiwiti.
[sunting] Lokasi candhi
Lokasi candhi Sukuh anané ing gegeré Gunung Lawu sing papané kurang luwih 1.186 meter sadhuwuring segara ing ko'ordhinat 07o37, 38’ 85’’ Lintang Kidul lan 111o07,. 52’65’’ Bujur Kulon. Candhi iki papané ana ing dukuh Berjo, desa Sukuh, kecamatan Ngargoyoso, Kabupaten Karanganyar, eks Karesidenan Surakarta, Jawa Tengah. Candhi iki adohé kurang luwih 20 kilometer saka kutha Karanganyar lan 36 kilometer saka Surakarta. Kurang luwih yèn mènèk gunung Lawu 4 kilometer manèh, ana situs Candhi Cetho.
[sunting] Struktur bangunan candhi
Bangunan candhi Sukuh awèh kesan kaprasajan sing nyolok ing para pengunjung. Kesan sing olèh saka candhi béda tenan saka candhi-candhi ing gedhé ing Jawa Tengah liyané yaiku Candhi Barabudhur lan Candhi Prambanan. Malahan wujud bangunan candhi Sukuh luwih mèmper karo peninggalan budaya Maya ing Meksiko utawa peninggalan budaya Inca ing Peru. Struktur bangunan iki uga ngélingaké para pengunjung karo wujud piramidha ing Mesir. Prekara wujud candhi bakal dirembug manèh ing ngisor iki.
Kesan kaprasajan iki banjur digatèkaké déning arkéolog misuwur Walanda W.F. Stutterheim ing taun 1930. Stutterheim banjur nyoba mènèhi katrangan karo telung argumèn: kapisan, mbokmenawa tukang sing nggawé candhi Sukuh dudu tukang watu nanging tukang kayu saka désa lan dudu saka kalangan karaton, kapindho candhi digawé rada kesusu dadi kurang rapi utawa kaping telu, kahanan pulitik kala iku nalika mèh sirnané karaton Majapait amarga didesek déning laskar Islam Demak dadi ora mungkin kanggo nggawé candhi sing gedhé lan megah.
Para pengunjung sing ngleboni lawang utama banjur ngleboni gapura sing paling gedhé bakal weruh wujud arsitèktur khas yèn gapura iki ora ditata tegak lurus nanging rada miring, wujudé trapesium mawa atep ing ndhuwuré.
Watu-watu ing candhi iki wernané rada abang, amarga watu-watu sing dienggo iku jinis andhésit.
[sunting] Téras kapisan candhi
Ing téras kapisan ana gapura utama. Ing gapura iki ana sawijining sangkala ing basa Jawa sing uniné gapura buta abara wong. Tembung-tembung iki nduwé watek 9, 5, 3, lan 1. Yèn diwalik olèh taun 1359 Saka utawa taun 1437 Masèhi.
[sunting] Téras kapindho candhi
Gapura ing téras kapindho wis rusak. Ing tengen lan kiwa gapura sing biyasané ana reca dwarapala (panjaga lawang), ing kéné uga ana, nanging kahanané wis rusak lan wis ora cetha wujudé manèh. Gapura iki wis ora ana atepé lan ing téras iki ora akèh reca-recané. Nanging ing gapura iki uga ana sawijining candrasangkala ing basa Jawa sing uniné "gajah wiku anahut buntut" ("gajah pandhita nyokot buntut"). Wateké 8, 7, 3, lan 1. Yèn diwalik mula olèh angka taun 1378 Saka utawa taun 1456 Masèhi. Dadi yèn angka iki bener, dadi ana selisih mèh rongpuluh taun karo gapura ing téras kapisan!
[sunting] Téras kaping telu candhi
Ing téras kaping telu iki ana palataran gedhé karo candhi babaon lan pirang-pirang relief ing sisih kiwa karo reca-reca ing sisih tengen. Yèn para pengunjung pèngèn marani candhi iki kudu ngliwati undhak-undhakan watu ing sawijining lorong ciyut. Jaré arsitèktur kaya ngéné sengaja digawé kaya ngéné. Awit candhi babon iki mèmpèr wujud vagina lan miturut para pakar pancèn kanggo ngetès kaprawanan para rara. Miturut carita, yèn sawijining rara sing prawan mènèk, banjur slaput rarané (selaput dara ?) bakal suwèk lan dhèwèké bakal metu getihé. Nanging yèn wis ora prawan manèh, nalika nglangkahi undhakan iki, kain sing dienggo bakal suwèk lan ucul.
Presis sadhuwuring candhi utama ing bagéyan tengah ana kothak segi papat sing katonané papan kanggo ndokok sesajèn. Ing kéné ana bekas-bekas kemenyan, dupa, lan hio sing diobong, dadi katonané isih kerep dienggo.
Banjur ing sisih kiwa candhi babon ana sagrup relief-relief sing nggambaraké mitologi utama Candhi Sukuh lan wis bisa diidhéntifikasi panglukisan saka cerita Kidung Sudamala. Urutan relief kayadéné.
[sunting] Relief kapisan
Ing bagéyan kiwa dilukisaké gambaré sang Sahadéwa utawa Sadéwa, sedulur kembar Nakula lan uga sing paling enom saka para Pandhawa Lima. Loro-loroné iku putrané Prabu Pandhu saka Déwi Madrim, garwa anomé sing kapindho. Madrim wis séda nalika Nakula lan Sadéwa isih cilik lan loro-loroné diasuh déning Déwi Kunthi, garwa sepuh Pandhu. Déwi Kunthi banjur ngemong Nakula lan Sadéwa karo telu putrané dhéwé saka Pandhu: Yudhisthira, Bima lan Arjuna. Relief iki ngemot gambaré Sadéwa sing lagi ndhodhok lan diiloni sawijining punakawan. Arep-arepan karo Sadéwa uga katon sawijinig paraga wanita yaiku Déwi Durga sing uga diiloni punakawan.
[sunting] Relief kapindho
Ing relief kapindho iki ditatah gambaré Déwi Durga sing wis molah lan nitis dadi sawijining raksesi sing rupané nggegirisi tur medèni. Rong raksesi sing medèni; Kalantaka lan Kalañjaya ngancani Bathari Durga sing lagi murka lan ngancam bakal matèni Sadéwa. Kalantaka lan Kalañjaya iku titisan widadara sing dikutuk amarga ora mumulèni sang Déwa dadi kudu lair kayadéné buta sing rupané ala. Sadéwa ditalèni ing sawijining uwit lan diancam bakal dipatèni mawa pedhang amarga ora gelem ngeculaké Durga. Banjur ing mburi katon ana Ki Semar. Uga ana rupa dhemit sétan sing nglayang mabur lan ing sadhuwuring uwit ana manuk darès loro. Lukisan nggegirisi iki lukisan alas Sétra Gandamayu (Pakuburan Gandamayit) papan pangguwangan para déwa sing diusir saka kahyangan amarga nglanggar aturan.
[sunting] Relief kaping telu
Ing bagéyan iki ana lukisan sang Sadéwa lan punakawané, Semar sing adhep-adhepan karo sawijining tapa wuta anama Tambrapetra lan putriné Ni Padapa ing patapan Prangalas. Sadéwa bakal ngusadananiné saka kawutané.
[sunting] Relief kaping papat
Adhegan iki nuduhaké sawijining taman éndah ing endi sang Sadéwa lagi cangkrama karo Tambrapetra lan putriné Ni Padapa karo sawijining punakawan ing patapan Prangalas. Tambrapetra matur sembah nuwun lan nyaosaké putriné marang Sadéwa kanggo dikawini.
[sunting] Relief kaping lima
Lukisan iki adhegan adu kakuwatan antara Bima lan rong raksesa Kalantaka lan Kalañjaya. Bima lan kakuwatané sing gedhé lagi ngangkat rong raksesa kanggo dipatèni karo kuku pañcanakané.
[sunting] Reca-reca sang Garudha
Banjur ing bagéyan tengen ana rong reca Garudha sing sajatiné pethikan saka carita Ngebur Sagara Presan Kanggo Golek Amreta (banyu kauripan) sing ana ing layang Adiparwa, kitab kapisan Mahabharata. Ing bagéyan buntut sang Garudha ana sawijining prasasti.
Banjur isih kagandhèng karo carita panggolèkan amreta ini uga ana telung patung bulus sing nglambangaké bumi lan titisan (awatara) Bathara Wisnu. Wujud bulus iki mèmper méja lan mbokmenawa pancèn dirancang kanggo papan ndokok sesajèn. Sawijining piramidha sing pucuké kairis nglambangaké entuk Gunung Mandaragiri sing dijupuk pucuké kanggo ngudhak-udhak sagara kanggo golèk tirta amreta.
- Delengen kisah Ngebur Sagara Presan Kanggo Golek Amreta
[sunting] Pirang-pirang bangunan lan reca liyané
Saliyané candhi utama lan reca-reca bulus, garudha lan relief-relief, uga isih ditemokaké pirang-pirang reca kéwan wujud cèlèng lan gajah sing ana pelanané. Ing jaman mbiyèn para ksatriya lan priyayi nitih wahana gajah.
Banjur uga ana bangunan mawa relief tapal jaran karo rong wujud manungsa sajroné, ing sisih kiwa lan kanan adhep-adhepan. Ana pakar sing nduwé pangidhepan yèn relief iki nglambangaké rahim sawijining wanita lan wujud sisih kiwa nglambangaké kadurjanan lan sosok tengen nglambangaké kabajikan. Nanging prekara iki ora patiya cetha.
Banjur uga ana bangunan cilik ing ngarepé candhi utama sing diarani candhi pewara. Ing bagéyan tengahé, bangunan iki ana bolongané lan ing jeroné ana reca cilik tanpa sirah. Reca iki déning pirang-pirang kalangan isih dikeramataké amarga kerep diwènèhi sesajèn.
[sunting] Referensi
- Prof. Dr. R.M. Ng. Poerbatjaraka, 1952, Kapustakan Djawi. Djakarta/Amsterdam: Djambatan.
- Suwarno Asmadi (Pemandu Wisata) dan Haryono Soemadi, 2004, Candi Sukuh. Antara Situs Pemujaan dan Pendidikan Seks. Surakarta: C.V. Massa Baru.
- P.J. Zoetmulder, 1983, Kalangwan. Sastra Jawa Kuno Selayang Pandang. Jakarta: Djambatan.
[sunting] Uga delengen
- Candhi Cetho
