Esperanto

Van Wikipedia

Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Mestreechs aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.

Vlag van de hölptaol Esperanto en de beweging daorumheen

Esperanto is de naom vaan de succesvolste en meist gesproke internationaal hölptaol. De taol woort in 1887 door dr. L.L. Zamenhof gepubliceerd en heet in korten tied 'n groete populariteit bereik. Häör groetste bleuj laog tösse d'n Iersten en Twiede Wereldoorlog. Allewijl weurt de taol door zoe'n twei miljoen lui gesproke, in absolute ciefers mie es oets, meh in de Westerse wereld is de taol dudelik op häör retour.

[bewirk] Intentie

Inkel jaore ieder kaom 'n aander internationaal hölptaol oet, 't Volapük. 't Doel vaan dees taol waor dudelik: häören oetvinder, de kattelieke priester Schleyer, zag tot häöm door God waor opgedraoge 'n wereldtaol te sjöppe. Dat vint me ouch good in häör structuur trök: dees taol is bewös oonherkenbaar gemaak, zoetot 't neet veur 't eine volk väöl gemekeliker zouw zien um de taol te liere es veur 't aandert. De taol is op dat punt dus mier ideologisch es praktisch opgebouwd. 't Esperanto evels heet zien vocabulair dudelik vaan de bestaonde taole geliend, namelik ca. 60% vaan de Roemaanse, ca. 30% vaan de Germaanse en zoe'n 10% vaan de Slavische taole, boemèt de meiste wäörd good te herkinne zien. 't Esperanto is daan ouch mie op praktische touwpassing geriech. Häör grammair is ouch sumpeler es die vaan 't Volapük.

't Esperanto heet nao 1890 't pleit snel gewonne. In de twintegste ieuw höbbe generaties de veurkäör gegeve aon 't minder ideologisch meh väöl gemekeliker Esperanto boven 't hoegdravend hermetisch Volapük.

[bewirk] Grammair en structuur

De taol is es kunstaol hiel regelmaoteg: alle verbe volge de zelfde verveugingsregele. 't Verb kin neet nao persoen of getal, allein nao tied verveug weure: mi laboras "iech wèrk", ni laboris "veer wèrkde", li laboros "heer zal wèrke". De meiste woordsoorte zien good te herkinne: alle substantieve eindege op -o, alle adjectieve op -a, alle daovaan aofgeleide adverbe op -e, alle infinitieve op -i. Aofleijinge kinne good gemaak weure mèt e dertegtal suffices die tot 't vocabulair vaan de taol hure. De wäördvolgorde is hiel vrij, daorum weurt de accusatief mèt 'n -n aongegeve. De spelling is fonetisch: veur eine klaank weurt ein letter gebroek. De q, w, x en y koume neet veur, daotegeneuver steit tot de taol wel de teikes ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ en ŭ kint.

[bewirk] Varia

De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 't Norbiks.

Dr. Wilhelm Molly, 'ne hoesarts va Kelmis en later bedriefsarts va Vieille Montagne, wol vanaaf 1906 Neutraal Moresnet umdeupe nao Amikejo(oord van vreundsjap) en d'r ursjte sjtaot sjtichte dae 't Esperanto is officieel taal how. Dat is neet gelukt umdat in 1914 d'r Ursjte Waeltkreeg oetbrook. Nao d'r kreeg waoërt d'r minisjtaot opgehaove en bie Belsj geveugd. In d'r sjtrieëk va Kelmis en Moresnet besjteet nog ummer 'n laevende Esperanto-bewaeging.