Geldere
Van Wikipedia
Dit artikel is gesjreve in 't Breuker. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Breuker aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.
Geldere (Duutsj: Geldern) is 'n sjtad in 't weste van de Duutsje deilsjtaat Noordrien-Wesfale, in 't distrik Kleef. Geldere ligk aan de Niers op óngevaer twintig kilomaeter te noordweste va Venlo. I 2006 houw de sjtad juus mieë es 34.000 i-woeënesj.
Bie de sjtad huëre de deilgemeintes Hartefeld, Kapellen, Lüllingen, Pont, Veert, Vernum en Walbeck.
De Nederlandse provinicie Gelderland is geneump naoë de sjtad. Dees is d'r opvolger van 't historise hertogdóm Gelder, dat rónd Geldere is óntsjtange.
[bewirk] Historie
De nederzitting Gelder woert vuur 't ieësjt vermeld in 't jaor 812. D'r ieësjte Graaf va Gelder versjeen rónd 1100. Aan de Niers woert 'ne börch geboewd, woerómhaer de sjtad Gelder óntsjóng. In de dertieënde ieëw woert dees ómmoerd (sjtadsrechte i 1229). De grave en vanaaf 1339 de hertoge va Gelder vestigde zich bis 1347 in de sjtad, die de vuurnaamste waor in 't Gelderse Uëverkerteer. Alle hujige deilgemeintes, mit oetzóngering va Hertefeld, huuërde bie Opper-Gelder. I 1543 kaom de sjtad mit de res van 't hertogdóm Gelder aa Karel V (Tractaat va Venlo). De sjtad zouw bis 1703 bie de Zujelike Nederleng blieve, mit 'n óngerbraeëking va 1578 bis 1587, doe de sjtad i heng van de opsjtand waor.
I 1703 woert Geldere tiedes d'r Sjpaanse Successiekreeg doer Pruusje zjwaor mit artillerie gebómbardeerd en oetindelik veruëverd. Bie de Vreij van Utrech i 1713 woert bepaold dat de sjtad en 't vuurmaolige Uëverkerteer Pruses woert. De sjtad waor vuur 't groeëtste deil hersjtèld -deils mit geld van de kuëning va Pruusje- van 't bómbardemènt va 1703, doe i 1735 'ne kroettaoëre óntplofde en 't groeëtste deil van de sjtad weer verweus woert. 't Woert later Duutsj, aafgezieë van de Franse bezitting va 1794 bis 1814. Naoë d'r Ieësjte Weltkreeg loog Geldere in de Belsje bezittingszone van de Rienprovincie. Aan 't ing van de Twiëde Weltkreeg woert óngevaer 80% van de sjtad verweus doer geallieerde lochbómbardemènte.
Naoë d'r Twiëde Weltkreeg woert Geldere i-gedeild in de nuje deilsjtaat Noordrien-Wesfale. I 1975 góng 't distrik Geldere op in 't distrik Kleef.
[bewirk] Trivia
- Gelder wie 't vreuger geneump woert, waor 'n Nederlandstaolige sjtad. De archieve zint dus ooch in 't Nederlands van daeë tied. Doerdat Otto von Bismarck vanaaf 1870 bevool dat in 't Duutsje riek gein anger sjpraok mieë móch waere óngerweze of ambtelik gebroek, is 't Nederlands verdwene.
