Breuker

Van Wikipedia

Dit artikel is gesjreve in 't Breuker. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Breuker aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.

't Breuker plat is 't Limburgs dialek dat gekald waert in de Zuud-Limburgse plaatsj Gebrook (gemeinte Haeële). Wiewaal de meiste luuj i Gebrook allein nog mer Nederlands kalle, besjteit 't Breuker nog ummer in alle laoge van de bevolking.

Inhawd

1 Kinmerke
- 1.1 Vuurbilder mit naoësjlaag
2 Breurkes/zösterkes van 't Breuker
3 Sjrievesj in 't Breuker
4 Externe link

[bewirk] Kinmerke

 ich - make - doe - boom - hónd - sjlang - sjaop - rech< > (oetlègk).

Gebrook bevingk zich te weste van de Benrather Linie, me zaet hie dus make, tied en oet, neet maache, tsiet en oes wie i Kirkroa. Waal waert vuur mannelik zelfsjtendige naamwuuërd 't lidwoerd d'r gebroek. Gebrook is ei van de westelikste plaatsje woeë dit nog vuurkump, in Austroa of Nuth bievuurbild al neet mieë (d'r grens löp va Broenssem bis aa Norbik).

't Breuker haat e paar belangrieke versjille mit 't Haeëlesj plat, ooch al ligk Gebrook sins 1982 in dezelfde gemeinte en waert 't dörp dèk 'n wiek geneump. Wie i Haeële de klanke ei en ae oet de meiste Limburgse dialekte in ee en eë verangere, gebuuërt dit i Gebrook meistal neet (dus heim i.p.v. heem, vaerdig i.p.v. veëdig, etc.).

't Kinmerkende 'r-sjoew' (r-deletie) va Haeële en ómgaeëving kump i Gebrook allein vuur bie de lèttercombinatie -rsj aan 't ing va sómmige lèttergrepe (ieësjte, zöstesj).

Ooch de n waert bie sómmige wuuërd sóms weggelaote:

aa (aan), i (in), va (van), da (dan), e (en) - neet bie klinkerbótsing;
wirkwuuërd (neet bie vervoeginge): gaoë (ich gaon, zie gónt), sjlaoë (ich sjlaon, zie sjlaon), besjtaoë (ich besjtaon, zie besjtónt).

Me zaet i Gebrook neet iech, diech en ziech wie i Haeële, meh ich, dich en zich.

Biezónger is dat 't dialek op 'n sjmale lien ligk tösje de dialekte woeë-i zelfsjtendige naamwuuërd mit 'n d op 't ing ein j d'rachter krieg en woeë-i de d in ein k verangert (Austroa: handj/windj, Haeële: hank/wink, Gebrook: hand/wind).

'n Opvallend versjiensel in de dialekte vanaaf Nuth naoë 't oeëste va Zuud-Limburg is 't gebroek va naoësjlaeg in d'r oetsjpraok van bepaolde wuuërd mit lang klinkesj. Zoeë'ne naoësjlaag waert genotierd mit ein trema op de e. Vuur 'n r hoof d'r naoësjlaag neet ummer genotierd te waere ómdat ze (bie sómmige sjleiptoeënwuuërd) vazelf in d'r oetsjpraok te huëre is. Zuug ooch: Wienesraos.

[bewirk] Vuurbilder mit naoësjlaag

aeë

aeëte (aete), baeëk (baek), gaeëve (gaeve) naeëve (naeve), zjwaeëgel (zjwaegel)
neet bie: óngevaer, paerd / ooch: aevel*, baeje*, kilomaeter*

aoë

aoëve (aove), braoëmel, (braomel), jaoë (jao), sjtaoë (sjtaon), verlaoëre (verlaore)
neet bie: paort, saort / ooch: aovend*, haof*, laote*

ieë/ië

fieës (fies), hiëmel (hiemel), ieëw (iew), kesjtieël (kestiel), ziëlig (zelig)
neet bie: ierlik, sjier

oeë

doeëd (doed), groeët (groet), hoeëg (hoeg), sjoeël (sjoel), zoeëmer (zoemer)
neet bie: pesjtoer (pestoer), woerd (waord)

uuë/uë

buuësj (bäörs), huëre (hure), huuëgde (huugde), kuëke (keuke), muële (meule)
neet bie: kluur (kleur), vuur (veur)

Opmèrkinge:

De ae- en ao-klanke zónger naoësjlaag zint in 't Breuker allewiel neet mieë zoeë väöl te huëre, me huuërt eigelik óvvend, lótte, èvvel, etc. Traditioneel sjrief me 't waal;
I Haeële en Kirkroa sjrief me dèkker oa vuur d'r aoë-klank.