Asyryjskie zaćmienie słońca

Z Wikipedii

Asyryjskie zaćmienie słońca nazywane jest także zaćmieniem Bur-Sagale (też Bur-Saggile, Pur-Sagale, Par-Sagale czy Isid-Raki's-rabe^[1]) od imienia urzędnika (limmu), które pojawia się w listach eponimów asyryjskich w roku wzmianki o rzekomym zaćmieniu słońca. Zapis odpowiadający 9. rokowi rządów Aszurdana III mówi:

Bur Sagale z miasta Gozan. Insurekcja w mieście Aszur. W miesiącu Simanu słońce było zaćmione ["szamasz akallu"]

W języku hebrajskim odpowiednikami słowa akallu są עקל (akal = zgiąć, skręcić, zniekształcić, skrzywić, zakrzywić) oraz עקלקל (akalkal = kręte, wijące się [drogi])^[2]. Wzmianka o 'zniekształceniu' słońca z pewnością odnosi się do jakiegoś rzadkiego zjawiska, gdyż nie występuje nigdzie indziej w eponimach asyryjskich. Z kolei Simanu to odpowiednik miesiąca Siwan, trzeciego miesiąca roku w kalendarzu babilońskim.

W kalendarzu lunarnym używanym przez Babilończyków (także Asyryjczyków, Izraelitów czy Persów) początek miesięcy wyznaczano na podstawie obserwacji o zachodzie słońca, kiedy tuż nad zachodnim horyzontem dostrzegalny był cienki sierp księżyca (dzień lub dwa po nowiu). Jako że zaćmienia słońca mają miejsce tylko w dniu nowiu wypadały one w ostatnim lub przedostatnim dniu danego miesiąca w kalendarzu lunarnym. Oznacza to, że jeżeli omawiane zjawisko było zaćmieniem słońca to wydarzyło się ono przy końcu miesiąca Siwan.

Spis treści 1 Interpretacja tradycyjna 2 Możliwe błędy interpretacji tradycyjnej 2.1 Sprzeczność z kalendarzem babilońskim 2.2 Zakrzywione słońce 2.3 Zaćmienie 24 czerwca 791 p.n.e. 3 Przypisy

[edytuj] Interpretacja tradycyjna

Po raz pierwszy powyższą wzmiankę zinterpretowano jako opis zaćmienia słońca już w XIX wieku. Uczeni stwierdzili także, iż chodzi tu zapewne o całkowite zaćmienie, skoro zostało ono odnotowane jako unikalne zdarzenie w kronikach asyryjskich. Henry Rawlinson w 1867 roku na łamach Athenaeum ogłosił, iż zaćmienie to miało miejsce 15 czerwca 763 roku przed Chrystusem ^[3]. Data ta została powszechnie zaakceptowana przez asyriologów stając się podwaliną datowania królów asyryjskich, babilońskich, izraelskich a nawet egipskich w okresie od X do VII wieku przed Chrystusem a także władców z końca II tysiąclecia p.n.e.

[edytuj] Możliwe błędy interpretacji tradycyjnej

Istnieją poważne przesłanki pozwalające stwierdzić, iż przy ustalaniu daty 15 czerwca 763 p.n.e. jako dnia zaćmienia słońca z czasów Aszurdana III popełniono kilka nieprawidłowości.

[edytuj] Sprzeczność z kalendarzem babilońskim

Głównym problemem interpretacji tradycyjnej jest jej niezgodność z zasadami kalendarza babilońskiego.

W okresie kiedy Rawlinson opracowywał swoją teorię nie było jeszcze pewności co do sposobu w jaki starożytni Babilończycy oraz inne ludy Mezopotamii synchronizowały swój kalendarz względem pór roku. Wraz z odkrywaniem coraz większej ilości dokumentów udało się ostatecznie ustalić, iż Babilończycy nigdy nie rozpoczynali nowego roku kalendarzowego przed równonocą wiosenną.

Jednakże zakładając, iż zaćmienie z końca trzeciego miesiąca (Siwan) miało miejsce 15 czerwca 763 p.n.e. rok kalendarzowy musiałby się rozpocząć 20 marca 763 p.n.e., czyli 8 lub 9 dni przed równonocą wiosenną, która w owym okresie przypadała na 28 lub 29 marca. Byłby to tym samym absolutnie wyjątkowy przypadek tak wczesnej daty 1 dnia Nisan (pierwszego miesiąca roku) odnotowanej w całej historii starożytnej (biorąc pod uwagę ilość dni pozostających do równonocy wiosennej).

[edytuj] Zakrzywione słońce

Stwierdzenie 'szamasz akallu' oznacza zniekształcone, skrzywione lub zakrzywione słońce. Może ono więc wskazywać nie na zaćmienie całkowite, lecz częściowe, podczas którego słońce przybiera postać sierpa. Taki kształt słońca można zaobserwować tylko w trzech przypadkach:

• niemal całkowite zaćmienie w ciągu (bezchmurnego) dnia;
• duże zaćmienie częściowe widoczne przez warstwę chmur;
• zaćmienie częściowe tuż przed lub o zachodzie słońca.

Z tego też powodu doszukiwanie się w starożytnym tekście opisu wyłącznie zaćmienia całkowitego jest nieuzasadnione.

[edytuj] Zaćmienie 24 czerwca 791 p.n.e.

Niecałe 30 lat przed niemalże całkowitym zaćmieniem z czerwca roku 763 p.n.e. mieszkańcy Aszur byli świadkami innego, równie niezwykłego zjawiska. Dnia 24 czerwca 791 p.n.e. miało miejsce głębokie zaćmienie częściowe, które rozpoczęło się tuż przed zachodem słońca. Jest to jedyny moment w ciągu całego dnia, gdy można patrzeć bezpośrednio na słońce, dlatego też omawiane zjawisko było doskonale widoczne i można je było obserwować przez około 15 minut. Zachód słońca jest zawsze chętnie podziwiany nie tylko przez astronomów, dlatego też zaćmienie to nie mogło ujść uwagi Asyryjczyków. Retrokalkulacje astronomiczne pokazują, iż Księżyc przesłonił wówczas 3/4 średnicy Słońca (0.738 wg obserwacji z Niniwy, 0.755 wg obserwacji z Aszur, 0.805 wg obserwacji z Babilonu).

Należy zwrócić uwagę na fakt, iż zaćmienie to nie tylko było imponującym zjawiskiem doskonale widocznym z obszaru całej Mezopotamii, lecz również idealnie pasuje do asyryjskiego opisu zdarzenia oraz jest zgodne z zasadami kalendarza babilońskiego:

• słońce przybrało zakrzywiony kształt sierpa odpowiadający zwrotowi szamasz akallu;

• 1 Nisan w roku 791 p.n.e. rozpoczął się 29 marca, podczas gdy równonoc wiosenna przypadała wówczas na 28 lub 29 marca.

W świetle powyższych informacji należy uznać, iż zaćmienie słońca z 24-06-791 p.n.e. znacznie lepiej odpowiada opisowi asyryjskiego zaćmienia Bur-Sagale niż zjawisko z 15-06-763 p.n.e. Tym niemniej, asyriolodzy nie są chętni do korekty chronologii będącej w użyciu od niemal 150 lat. Lata panowania królów asyryjskich z VIII wieku przed Chrystusem i wcześniejszych należałoby przesunąć 28 lat wstecz względem dat ustalonych w roku 1867 przez Rawlinsona.

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Bur Sagale: Isid-Raki's-rabe według tłumaczenia Archibald Henry Sayce, Records of the Past, Being English Translations of the Ancient Monuments of Egypt and Western Asia (Samuel Bagster & Sons Ltd., London, 1889), New Series, vol. 2, pp. 110-124.
2. ↑ akal: tłumaczenie wg słownika Stronga (słowa użyte w Starym Testamencie); akal (nr 06127 wg Stronga) użyto w Habakuka 1:4, akalkal (nr 06128) użyto w Sędziów 5:6 i Psalmie 125:5; wyrazem pokrewnym jest akalton (nr 06129) użyty w Izajasza 27:1 w znaczeniu 'skręcony/wijący się [wąż]'.
3. ↑ Rawlinson, Henry Creswicke, "The Assyrian Canon Verified by the Record of a Solar Eclipse, B.C. 763", The Athenaeum: Journal of Literature, Science and the Fine Arts, nr. 2064, 660-661 [18 May 1867].