Duża prowincja magmatyczna
Z Wikipedii
Duża prowincja magmatyczna (ang. large igneous province), także: wielka pokrywa lawowa to bardzo rozległy obszar występowania wylewnych skał magmowych, głównie bazaltu. W momencie powstania pokrywa taka może rozciągać się na powierzchni kilku milionów kilometrów kwadratowych i mieć objętość rzędu milionów kilometrów sześciennych.
Formowanie wielkich pokryw lawowych było, w geologicznej skali czasu, zjawiskiem gwałtownym – w większości przypadków największa objętościowo część pokrywy wylewała się krócej, niż milion lat.
Spis treści |
[edytuj] Geneza
Istnieje kilka hipotez tłumaczących istnienie dużych prowincji magmatycznych[1]:
Teoria pióropuszy płaszcza – według której w płaszczu Ziemi występują prądy konwekcyjne wynoszące gorącą magmę ku górze, aż do spodniej warstwy litosfery. Tam tworzą plamy gorąca (ang. hotspots) – przejawiające się na powierzchni intensywnym wulkanizmem. W okresie największej aktywności formują one wielkie pokrywy lawowe.
Część naukowców tłumaczy powstanie d. p. m. ruchami (przede wszystkim rozstępowaniem się) płyt tektonicznych. Magma, znajdując ujście na powierzchnię ryftami, wydostaje się w wielkich ilościach. Istnienie pióropuszy płaszcza nie musi być powiązane z tym zjawiskiem.
Hipoteza meteorytowa przypisuje genezę d. p. m. uderzeniom meteorytów na tyle dużych, że były w stanie uszkodzić miejscowo skorupę ziemską, tak by utorować drogę znajdującej się pod nią magmie.
[edytuj] Związki z wielkimi wymieraniami
Czas powstania kilku dużych prowincji magmatycznych zbiega się z czasem wystąpienia wielkich wymierań i oceanicznych zdarzeń beztlenowych. Uważa się, że formowanie d. p. m. mogło mieć duży, destrukcyjny wpływ na ziemską biosferę.
[edytuj] Największe prowincje magmatyczne na Ziemi
Dotychczas rozpoznano i opisano około 300 dużych prowincji magmatycznych. Ich powstawanie miało miejsce na przestrzeni całej historii geologicznej Ziemi – najmłodsza, prowincja Afar w Afryce, pochodzi sprzed 30 mln lat, najstarsze datuje się na 3,8 mld lat. Najlepiej zachowały się pokrywy pochodzące z er mezozoicznej i kenozoicznej. Starsze pokrywy są zazwyczaj w różnym stopniu zniszczone i przez to gorzej rozpoznane.
Poniższa tabela [2] przedstawia największe (co do objętości i powierzchni) prowincje magmatyczne.
| Nazwa prowincji/zdarzenia | Lokalizacja | Wiek [mln lat] |
Powierzchnia [mln km²] |
Objętość [mln km³] |
|---|---|---|---|---|
| Afar | Jemen, Etiopia, Dżibuti, Arabia Saudyjska, Sudan, Egipt | gł. 31-29 | 2,0 | b.d. |
| Północnoatlantycka Prowincja Wulkaniczna | Wielka Brytania, Grenlandia | 62-58 | 1,3 | b.d. |
| Trap Dekański | Indie i Seszele | 66 | 1,8 (obecnie 0,6) | 8,6 |
| Sierra Leone | Środkowy Atlantyk | 70 | 0,9 | 2,5 |
| Madagaskar | Madagaskar | 90-84 | 1,6 (w części kontyn. 0,26) | 4,4 |
| Karaibsko-Kolumbijska Kredowa Prowincja Magmatyczna | basen Morza Karaibskiego, Kolumbia, Ekwador | 90-87 | 1,1 | 4,5 |
| Płaskowyż Wallaby | pd-wsch. część Oceanu Indyjskiego | 96 | 0,4 | 1,5 |
| Płaskowyż Naturaliste | pd-wsch. część Oceanu Indyjskiego | 100 | b.d. | 1,2 |
| Płaskowyż Hikurangi | pd-zach. część Oceanu Indyjskiego | 110 | 0,7 | 2,7 |
| Kerguelen-Rajmahal | wsch. Indie, Ocean Indysjki | 110 i 86 | b.d. | 6,0 i 9,1 |
| Basen Nauru | środk.-zach. Pacyfik | 110 | 1,8 | 0,9 |
| Ontong Jawa | środk.-zach. Pacyfik | 125-119 i 94-86 | 1,9 | 44,4 |
| Płaskowyż Manihiki | środkowy Pacyfik | 125-119 | 0,8 | 8,8 |
| Góry Środkowopacyficzne | środk.-zach. Pacyfik | 130-80 | 1,1 | b.d. |
| Paraná-Etendeka | Ameryka Pd. (Brazylia, Paragwaj), Afryka (Namibia, Angola | 138-135 | 1,8 (Am.Pd.), 0,2 (Afr.) |
b.d. |
| Karoo-Ferrar | Karoo (Afryka), Ferrar (Antarktyda) | 183-179 | 1,0 (obecnie 0,14) | 5,0-10,0 |
| Środkowoatlantycka Prowincja Magmatyczna | Stany Zjednoczone, Ameryka Pd., Afryka | 204-191 | 7,0 | b.d. |
| Wrangelia | Kanada, Alaska | 230 | b.d. | 1,0 |
| Trapy Syberyjskie | Rosja, kraton syberyjski | 251-249 | 340 | >2,0 |
| Europa – Pn. Afryka | Europa, pn-zach. Afryka | 360-245 | 4,5 | b.d. |
| kraton wschodnioeuropejski | zach. Rosja, Ukraina, wsch. Europa | 365 | 3,0 | b.d. |
| Franklin | pn. Kanada, zach. Grenlandia | 727-721 | 1,1 | b.d. |
| Mackenzie | środk. i pn. Kanada (tarcza kanadyjska) | 1267 | 2,7 | b.d. |
| Birma | zach. Afryka (kraton zachodnioafrykański) | 2190 i 2100 | 2,0 | b.d. |
| Sudan | Sudan | b.d. | 1,8 | b.d. |
[edytuj] Pozaziemskie prowincje magmatyczne
Duże prowincje magmatyczne rozpoznano również na Marsie i Wenus. Dokładny sposób ich powstania jest mniej znany niż pokryw ziemskich – nie tylko z powodu niedostępności materiału do badań, ale także dlatego, że planety te nie mają tektoniki ruchomych płyt. Nie wszystkie ziemskie hipotezy mają zastosowanie.
[edytuj] Źródła
- ↑ Richard E. Ernst, Kenneth L. Buchan, Ian H. Campbell Frontiers in Large Igneous Province research, Lithos Special Issue 79 (2005), str. 271–297, Science Direct.
- ↑ Richard E. Ernst, Kenneth L. Buchan Large mafic magmatic events through time and links to mantle plume-heads (Tabela 1, rozdział 19), Geological Society of America Special Paper 352, 2001. Wersja internetowa z www.largeigneousprovinces.org
