Dysk akrecyjny
Z Wikipedii
Dysk akrecyjny jest to wirująca struktura uformowana przez pył i gaz, opadający na silne źródło grawitacji (czarną dziurę bądź gwiazdę neutronową).
Zgodnie z zasadą zachowania momentu pędu jeśli obłok pyłu i gazu, przyciągany przez masywny obiekt nabierze pewnej rotacji, a następnie pod wpływem siły grawitacji będzie opadać na ten obiekt, to prędkość rotacji będzie wzrastać. Siły odśrodkowe spowodują, że obłok przekształci się z czasem w dysk, a siły pływowe ustawią płaszczyznę obrotu dysku zgodnie z płaszczyzną obrotu masy centralnej.
Najbardziej efektowne dyski akrecyjne to te, które formują się wokół czarnych dziur. Znaczne siły grawitacyjne, które występują w pobliżu takich obiektów, powodują że tarcie, które zachodzi między drobinami dysku jest na tyle silne, że emituje on promienie Röntgena tuż przy horyzoncie zdarzeń. Jest to jeden z powodów, dla których astronomowie sądzą, że udało im się pośrednio zaobserwować czarne dziury - dostrzegli dyski akrecyjne krążące wokół potencjalnych kandydatów. W układzie podwójnym gwiazdy i czarnej dziury często zdarza się, że z gwiazdy jest wydzierana materia, która tworzy dysk akrecyjny wokół czarnej dziury.
Wokół najbardziej masywnych czarnych dziur, stanowiących centrum kwazarów, tworzą się dyski akrecyjne emitujące więcej promieniowania niż całe galaktyki.
[edytuj] Wpływ pola magnetycznego
Balbus and Hawley (w 1991) opierając się na równaniach magnetohydrodynamiki określają, że wielką rolę w kształtowaniu się dysku oraz dżetów pełni pole magnetyczne gwiazdy. Pole magnetyczne zmienia tor cząstek opadających na gwiazdę a cząstki zmieniają pole magnetyczne. Szczególnym miejscem jest płaszczyzna, w której pole magnetyczne jest prostopadłe pola grawitacyjnego (jest to płaszczyzna dysku). Cząstki poruszające się w tym obszarze prostopadle do pola magnetycznego pozostają w tym obszarze pole magnetyczne zmniejsza szybkość opadania ich na gwiazdę. Cząstki opadające na gwiazdę nie prostopadle do pola magnetycznego poruszają się liniami śrubowymi wzdłuż linii pola magnetycznego, w wyniku czego uderzają w gwiazdę w okolicy bieguna. W miejscu zderzenia cząsteczek opadających i atmosfery gwiazdy w miejscu zderzeń gwiazda ulega silnemu rozgrzaniu, w wyniku zderzeń część cząstek zostaje wyrzucona z gwiazdy. Gwiazdę mogą opuścić tylko te które wyrzucane są w okolicach biegunów poruszają się liniami śrubowymi wzdłuż linii pola magnetycznego tworząc dżety, ruch po linii śrubowej ogniskuje cząstki w dżecie. Cząstki wyrzucane pod zbyt dużym kątem lub dalej od bieguna trafiają na linie pola magnetycznego które prowadzą w okolice drugiego bieguna i tam trafiają cząstki.
Zgodnie z regułą Lentza cząstka poruszająca się ruchem zmiennym (przyspieszonym) lub w niejednorodnym polu magnetycznym zmienia swój ruch i pole magnetyczne. I tak cząstki opadające poruszają się we wzrastającym polu magnetycznym, co powoduje osłabienie pola za cząstką a zwiększenie pola przed cząstką czyli „ściskanie” pola na gwieździe. Cząstki wyrzucone z gwiazdy są hamowane grawitacją, a poruszając się w dżecie są przyspieszane przez pole magnetyczne, pole magnetyczne przed cząstkami jest wzmacniane a za nimi osłabiane, rozbieżność cząstek i pola jest tłumiona. Cząstka poruszająca się wzdłuż (lub linią śrubową) krzywej linii pola magnetycznego wytwarza pole magnetyczne, które zmniejsza krzywiznę linii pola magnetycznego.
[edytuj] Zobacz też
podstawowe zagadnienia z zakresu astronomii
