Filtr (fotografia)

Z Wikipedii

Filtr obiektywu fotograficznego, filtr fotograficzny – płaska nasadka na obiektyw zmieniająca wygląd fotografowanego obrazu, nakładana najczęściej na przód obiektywu, a jeśli jest to niemożliwe, to na jego tył (np. w obiektywach lustrzanych, lub najszerszych). Filtry występują w postaci opraw wkręcanych na stosowny gwint na obiektywie, opraw zaciskanych, lub wkładów do specjalnej ramki montowanej na obiektywie (system Cokin). Do filtrów nie zalicza się nasadek zmieniających ogniskową (są to konwertery). Typowe filtry posiadają dwa gwinty – z tyłu zewnętrzny, do mocowania na innym filtrze lub na obiektywie, oraz z przodu, do mocowania kolejnego filtra, osłony przeciwsłonecznej lub zakrywki obiektywu.

Należy pamiętać, że filtry zmniejszają ilość światła wpadającego przez obiektyw (zależnie od swojej gęstości i barwy), może to prowadzić do niedoświetlenia filmu. W związku z tym fotografując z filtrem trzeba odpowiednio zwiększyć czas naświetlenia filmu. Wartość pokazującą o ile należy skorygować ekspozycję (w momencie wykorzystania danego filtra) nazywamy krotnością filtra. Wartość ta jest zazwyczaj podana na krawędzi filtra lub na jego opakowaniu.

Najczęstszym błędem wynikającym z nieprawidłowego użycia filtrów jest używanie kilku filtrów wkręcanych jednocześnie. Efektem takiego błędu jest winietowanie (zasłanianie brzegów kadru). Dlatego też, w celu przeciwdziałania winietowaniu, filtry robi się jak najcieńsze, a w skrajnych przypadkach – dla obiektywów najszerszych, produkowane są specjalne wersje filtrów pozbawione gwintu z przodu (tzw. wersja slim). Błędu tego można uniknąć stosując wiele filtrów w systemie Cokin – ramka, w którą wkłada się te filmy jest zwykle dużo większa niż średnica gwintu i zawiera szczeliny umożliwiające zamontowanie kilku (zwykle trzech) filtrów. Dodatkowo, ramka taka zwiększa możliwości zastosowania filtrów połówkowych.

[edytuj] Rodzaje filtrów

Efekt użycia filtrów polaryzacyjnego oraz czerwonego w fotografii czarno białej

• barwny do fotografii czarno-białej – filtry w barwach prostych lub czystych, służące do zwiększenia kontrastu wybranych motywów obrazu o wyraźnych barwach, np. filtr czerwony służy do zwiększenia kontrastu zachmurzonego nieba poprzez przyciemnienie niebieskiego nieba przy nienaruszonej bieli chmur, przy małym zachmurzeniu powoduje to miły dla oka kontrast białych chmur i ciemnego nieba, a przy dużym zachmurzeniu – efekt nieba burzowego. Filtry żółte bądź żółto-zielone mogą służyć do rozjaśniania (uwypuklania) roślinności.
• barwny do fotografii kolorowej – filtry o dowolnych barwach, mające zmienić kolorystykę zdjęcia w celu korekcji barwnej, lub odwrotnie – w celu nadania odpowiedniego nastroju. Filtry korekcyjne mogą służyć do regulacji temperatury bieli. Do nich należą filtry ocieplające, które służą do obniżania temperatury bieli na zdjęciu – w tym filtry serii 81, służące do usuwania lekkiego niebieskiego odcienia, bądź nadania zdjęciu lekko brązowego koloru oraz filtry serii 85 – mocne filtry służące do robienia zdjęć w świetle świetlówek (zimnym) na filmie skalibrowanym do światła dziennego. Odwrotnie działającymi filtrami są filtry ochładzające – czyli podwyższające temperaturę bieli na zdjęciu – seria 80 (delikatne, usuwające czerwony odcień) i 82 (mocne). Mocniejsze filtry korekcyjne czasem zwane są konwersyjnymi bo pozwalają na konwersję światła z dziennego na zimne, oraz odwrotnie, z zimnego na dzienne. Filtry korekcyjne mają głównie (choć niekoniecznie) zastosowanie w fotografii pozytywowej, jako że w przypadku negatywu odcień zdjęcia można zmienić przy wykonywaniu odbitek.
• neutralny – niezmieniający barwy (neutralnie szary) filtr przyciemniający. Mimo że w fotografii zwykle zależy nam, żeby tracić jak najmniej światła (stąd walka o jak najjaśniejsze obiektywy), to zdarzają się sytuacje, kiedy chcemy zmniejszyć ilość światła wpadającego do obiektywu. Ma to miejsce wtedy, gdy potrzebujemy wydłużyć czas ekspozycji, nie zmieniając przysłony lub gdy zakres przysłon nie wystarczy do uzyskania wystarczająco długiego czasu w danych warunkach oświetleniowych. Rodzaje efektów, do których uzyskania może być wymagany długi czas, to np.: zdjęcia piorunów w czasie burzy, efekt "welonu" – czyli rozmazanych strug wody na zdjęciach wodospadów bądź fontann, smugi świateł jadących samochodów.
• połówkowy – filtr którego efekt ograniczony jest do połowy jego powierzchni, druga połowa natomiast jest zupełnie przezroczysta. Zwykle przejście między częścią przezroczystą, a częścią efektową jest płynne. Najwygodniejszymi filtrami połówkowymi okazują się filtry systemu Cokin, ponieważ pozwalają na dowolną regulację wielkości powierzchni na której występuje efekt (można je przesuwać względem mocowania). Filtry na gwint nie dają tej możliwości i granica między obszarem efektu, a obszarem bez efektu musi zawsze przebiegać przez środek zdjęcia.
  • połówkowy neutralny – służy do przyciemnienia połowy (bądź w przypadku filtrów typu Cokin, części) zdjęcia. Potrzeba taka może zajść wtedy, gdy część obszaru zdjęcia jest wyraźnie jaśniejsza od drugiej – np. przy fotografowaniu zachodu słońca nad morzem, gdy niebo jest zwykle o jedną przysłonę (wartość EV) jaśniejsze niż powierzchnia morza – dzięki zastosowaniu neutralnego filtru połówkowego – unikniemy w takiej sytuacji prześwietlenia nieba, bądź niedoświetlenia wody.
  • połówkowy barwny – służy do uzyskania zmiany barwy na połowie zdjęcia.
• efektowe:
  • gwiaździsty
  • zwielokrotniający obraz
  • zmiękczający (soft focus) – filtr nadający zdjęciu lekko "senny" nastrój. Powoduje on, że jasne obszary rzucają lekką poświatę na obszary sąsiadujące. W bardzo prymitywny sposób można też taki efekt uzyskać umieszczając przed obiektywem napiętą pończochę.

Zdjęcie wykonane z filtrem polaryzacyjnym (po lewej) i bez filtra (po prawej)

• polaryzacyjny – filtr ten pochłania światło o polaryzacji liniowej w wybranym kierunku. Efekt dla fotografii jest taki, że pochłania on światło rozproszone w atmosferze w przypadku fotografowania nieba. Błękit nieba staje się ciemniejszy, a chmury pozostają białe (jest to efekt podobny, choć nie identyczny, jak działanie filtru czerwonego w przypadku fotografii czarno-białej). Pozwala on również na zwiększenie nasycenia barw powierzchni matowych (np. zieleni roślin, bądź kolorów tkanin) w słoneczny dzień. Filtr najmocniej działa, gdy obiektyw skierowany jest pod kątem 90 stopni od kierunku padania światła. Z tym wiąże się również jedna z niedogodności polaryzatora – w przypadku obiektywu szerokokątnego może być widać, że np. pas nieba jest ciemniejszy a dalej od niego już nie. Główną wadą polaryzatora jest to, że zabiera on część światła (zwykle około 1 – 1,5 EV, czyli wymaga od 1 do 1,5 mniejszej przysłony lub dłuższego czasu naświetlania). Filtr polaryzacyjny umożliwia też wyeliminowanie odbić od szyby lub powierzchni wody.
  • liniowy – najprostszy filtr polaryzacyjny. Efekt działania ma taki sam jak polaryzator kołowy, jednak może zakłócać działanie elementów światłoczułych bądź automatykę ostrości w nowoczesnych aparatach.
  • kołowy – bardziej zaawansowany rodzaj polaryzatora. Można go stosować z każdym rodzajem aparatu.
• skylight -pozwala wyeliminować niebieską dominantę powstającą zwykle przy zdjęciach plenerowych w cieniu. Zalecany jest do zdjęć w cieniu przy słonecznej pogodzie i bezchmurnym niebie. Maksimum absorpcji filtra leży w zakresie koloru zielonego. Zastosowanie filtra gwarantuje uzyskanie właściwej równowagi barwnej w każdych warunkach oświetleniowych i neutralny odcień skóry. Pozwala uniknąć dominant barwnych wywołanych na przykład przez liście drzewa.

Dzięki swemu lekko różowemu zabarwieniu redukuje przeniebieszczenie powodowane przez światło dzienne i nadaje zdjęciu przyjemny, nieco cieplejszy odcień. Równocześnie odcina promienie ultrafioletowe i zmniejsza zamglenie kadru. Podobnie jak UV, może być na stałe zamocowany na obiektywie jako filtr ochronny.

• UV – filtr zalecany do fotografowania aparatem analogowym na zewnątrz na wysokości pow. 1500 m n.p.m., gdzie promieniowanie ultrafioletowe jest na tyle duże, że może mieć wpływ na materiał światłoczuły. Dzięki temu, że filtry te praktycznie nie mają widocznego efektu na zdjęciu w normalnych warunkach, w praktyce są one najpopularniejszymi filtrami obiektywowymi, ale w zastosowaniu jako ochrona przedniej soczewki obiektywu przed czynnikami mechanicznymi.
• IR – filtr stosowany do fotografii w zakresie podczerwieni.

Standardowe średnice gwintów filtrów fotograficznych to: 49, 52, 55, 58, 62, 67, 72 i 77 mm.

Zobacz też: przegląd zagadnień z zakresu fotografii.