György Ligeti
Z Wikipedii
György Sándor Ligeti [ˈɟørɟ ˈliɡɛti] (ur. 28 maja 1923 w Dicsőszentmártonie, obecnie Târnăveni, Siedmiogród, zm. 12 czerwca 2006 w Wiedniu) - Kompozytor węgierski pochodzenia żydowskiego, również obywatel Austrii. Uznawany za jednego z czołowych kompozytorów Muzyki współczesnej XX w.. W powszechnej świadomości znany przede wszystkim jako twórca utworów, których części zostały wykorzystane jako muzyka do filmu Kubricka Odyseja kosmiczna 2001 (zob. Muzyka filmowa)
Spis treści |
[edytuj] Biografia
[edytuj] Dzieciństwo i młodość
Ligeti był synem okulistki i bankiera, dr. ekonomii. Ojciec został zamordowany 1944 w KZ- Bergen-Belsen a jego młodszy brat Gábor w KZ Mauthausen-Gusen, zaś matka przeżyła KZ Auschwitz-Birkenau.
Ligeti uczęszczał do węgierskiej szkoły podstawowej a następnie rumuńskiego gimnazjum. Od 1936 otrzymywał lekcje fortepianu . Po maturze w 1941 r. chciał studiować fizykę i matematykę, jednakże z powodu żydowskiego pochodzenia nie został przyjęty. Ligeti rozpoczął więc naukę teorii muzyki u Veressa, Járdányia, Bárdosa i Farkas, jak również gry na organach w konserwatorium w Klausenburg a następnie w Budapeszcie. 1944 musiał przerwać naukę, gdyż został powołany przez armię węgierską do prac pomocniczych. Krótko po tym Ligeti dostał się do sowieckiej niewoli, zdołał jednak w korzystając z zamieszania wywołanego bombardowaniem, zbiec z obozu jenieckiego. Po wojnie kontynuował studia muzyczne, ukończywszy je w 1949 r. Następnie pracował przez rok jako Etnomuzykolog rumuńskiej muzyki ludowej, po czym udał się do Budapesztu, gdzie wykładał harmonię, kontrapunkt i analizę muzyczną w konserwatorium.
[edytuj] Emigracja 1956
Po upadku powstania węgierskiego 1956, uciekł w grudniu 1956 wraz ze swą przyszłą żoną Verą Spitz do Wiednia i uzyskał obywatelstwo austriackie.
W Kolonii pracował w studiu muzyki elektronicznej, tam też spotkał ważnych przedstawicieli awangardy jak: kompozytorów Stockhausena i Koeniga, pionierów muzyki elektronicznej.
Ligeti przebywał w latach 1969 - 1972 w Berlinie, będąc w latach 1969-1970 stypendystą DAAD. Od 1972 do 1992 był członkiem berlińskiej Akademie der Künste (zachodniej). Równiż od 1972 miał status „Composer in Residence“ na Stanford University w Kalifornii pisząc tam m.in. dzieło orkiestrowe: San Francisco Polyphony. Z pracą na Stanford University łączyła sie też sława i uznanie. W Latach 1973 - 1989 wykładał kompozycję na Hochschule für Musik und Theater Hamburg (Wyższa szkoła muzyczna i teatralna w Hamburgu). Następnie udał się do Wiednia, gdzie przebywał do śmierci 12 czerwca 2006.
[edytuj] Wybór dzieł
- 1951 - 1953 Musica ricercata
- 1953 6 Bagateli na kwintet dęty
- 1957 Glissandi (Kompozycje elektroniczne)
- 1959 Apparitions
- 1961 Atmosphères
- 1962 Poème symphonique na 100 Metronomów
- 1962 Volumina na Organy
- 1962 - 1965 Aventures i Nouvelles Aventures 3 głosy i 7 Instrumentów
- 1966 Lux aeterna 16 głosów solowych
- 1966 Koncert na Wiolonczelę i Orkiestrę
- 1967 Lontano
- 1967 - 1969 Ramifications 12 solowych inst. smyczkowych
- 1968 Kwartet smyczkowy Nr. 2
- 1968 Kwintet dęty Nr. 2
- 1973 Clocks and Clouds dla chóru żeńskiego i Orkiestrę
- 1974 San Francisco Polyphony dla Orkiestrę
- 1976 Monument / Autoportret (trzy utwory dla dwóch fortepianów)
- 1978 Le Grand Macabre, Opera (prapremiera)
- 1983 Magyar Etüdök, do wierszy Sándor Weöres
- 1993 Nonsense Madrigals
[edytuj] Nagrody (wybór)
- 1972 Kunstpreis Berlin
- 1991 Nagroda 3. Praemium Imperiale
- 1991 Balzan-Preis, Berno
- 1995 Nagroda muzyczna israelskiej fundacji Wolfa (Nagroda Wolfa)
- 1996 Nagroda muzyczna UNESCO
- 2001 Nagroda Kyoto
- 2003 Theodor-W.-Adorno-Preis der Stadt Frankfurt am Main
- 2004 nieoficjalna muzyczna Nagroda Nobla , Polar Music Prize
[edytuj] Muzyka filmowa (wybór)
- 1968 – Odyseja kosmiczna 2001 - Reż.: Stanley Kubrick - Atmosphères, Lux aeterna, Requiem
- 1980 – Lśnienie – Reż.: Stanley Kubrick
- 1984 – 2010: The Year We Make Contact – Reż.: Peter Hyams – Lux Aeterna
- 1991 – Merci la vie – Reż: Bertrand Blier
- 1995 – Gorączka – Reż.: Michael Mann – Concerto for Violoncello and Orchestra
- 1999 – Eyes Wide Shut – Reż.: Stanley Kubrick – No. 2: Mesto, Rigido e Cerimonale from Musica ricercata
- 2002 – Reflections of Evil – Reż.: Damon Packard
- 2002 – The Future Is Not What It Used to Be – Reż.: Mika Taanila
- 2004 – After the Day Before – Reż.: Attila Janisch
