Inwazja jaszczurów
Z Wikipedii
Inwazja jaszczurów (czes. Valka s mloky) – satyryczna powieść fantastyczno-naukowa Karela Čapka, napisana w 1935 r., a wydana w odcinkach w dzienniku Lidove noviny w latach 1935-1936. Autor alegorycznie przestrzegał w niej przed niebezpieczeństwem faszyzmu, zagrożeniem europejskiej demokracji, a także kpił z kolonializmu, kapitalizmu, komunizmu i mocarstwowej polityki Wielkiej Brytanii, Francji i Niemiec. Inwazja jaszczurów, która antycypowała II wojnę światową bywa też zaliczana do antyutopii.
Spis treści |
[edytuj] Opinia autora o książce
"Krytyka określiła ją jako powieść utopijną. Bronię się przeciwko temu słowu. To nie utopia - to dzień dzisiejszy. (...) Nic na to nie poradzę, ale literatura, która nie troszczy się o rzeczywistość ani o to, co się naprawdę dzieje ze światem, która nie chce reagować na to z siłą, jaka dana jest słowu i myśli, taka literatura - to nie moja specjalność." (Wypowiedź radiowa pisarza z 29 marca 1936 roku, opublikowana przez Miroslava Halika w czasopiśmie "Host do domu", nr 9, 1954 r.)
[edytuj] Części książki
Uwaga: W dalszej części artykułu znajdują się szczegóły fabuły lub zakończenia utworu.
1. Księga pierwsza: Andrias Scheuchzeri Tytuł pochodzi od autentycznej skamieniałości jaszczura, nazwanej tak przez Cuviera.
W tej części poznajemy pochodzącego z Czech kapitana van Tocha (Vantocha), który w czasie swoich podróży natknął się w okolicach Sumatry na małą wysepkę, zamieszkaną przez inteligentne płazy. Jako że zwierzęta dostarczyły mu pereł, decyduje się powiadomić o swoim odkryciu jakiegoś bogatego przemysłowca, który zainwestuje w jego pomysł. Dowiaduje się, że jego kolega z dzieciństwa, Gustaw H. Bondy, został bogatym człowiekiem, kapitanem przemysłu. Udaje się do niego i, wpuszczony przez woźnego Povondrę, opowiada o swoim odkryciu. Bondy decyduje się pomóc kapitanowi, tworząc Eksportową Spółkę Pacyfiku.
Wieść o odkryciu płazów dociera do świata nauki; specjaliści stwierdzają podobieństwo owych istot do Andriasa Scheuchzeri- skamieniałości odkrytej w Niemczech. Jeden egzemplarz trafia do zoo, gdzie dozorca uczy go mówić. Płazy dostrzega przemysł rozrywkowy.
Z kolei gospodarka odkrywa płazy jako idealną siłę roboczą; G.H.Bondy przekształca Eksportową Spółkę Pacyfiku w Salamander-Syndicate, którego zadaniem jest m.in. znajdowanie pracy dla płazów (mogących pracować przy budowie tam, mostów, falochronów itp.)
2. Księga druga: Po stopniach cywilizacji Autor przypomina czytelnikom postać woźnego Povondry; jego pasją stało się zbieranie wycinków z gazet, poświęconych Płazom. Dzięki nim powstała księga druga.
Płazy stają się, za sprawą Salamander-Syndicate, przedmiotem handlu międzynarodowego; wprowadza się ich podział (w zależności od inteligencji, siły i innych czynników). Stworzenia używane są głównie do budowy nowych lądów (m.in. dzięki nim wyspy Karoliny i Wyspy Marshalla połączono w Nowy Nippon).
Im bardziej stawały się znane, tym częstsze stawały się próby ich uczłowieczenia: zakładano dla nich szkoły, obiekty sportowe, stworzono dla nich specjalny język, religię (papież poświęcił Płazom encyklikę Mirabilia Dei opera); zaczęto myśleć także o ich wykorzystaniu jako siły militarnej.
3. Księga trzecia: Wojna z Płazami
Gazety zaczęły coraz częściej podawać informacje o starciach ludzi z Płazami (masakra na Wyspach Kokosowych, w Normandii i innych miejscach). Jednocześnie Niemcy zaczęły żądać większej przestrzeni życiowej dla swoich "Płazów szlachetnych" (Andrias Scheuchzeri var nobilis erecta Thüring, występujący tylko na Bałtyku); kraje Europy uznały to za pierwsze kroki wojenne.
Wydarzenia te wywołały odzew wśród filozofów: Wolf Meynert w swoim Untergang der Menschheit (Upadku ludzkości) głosił, że Płazy przejmą władzę nad światem dzięki swojej homogeniczności. Angielski anonimowy pamflet X ostrzega wieszczył wojnę Płazów z ludźmi i nawoływał do zerwania z nimi wszystkich stosunków.
Stało się to, co przepowiedzieli filozofowie: wybuchła wojna. Płazy walczyły, wysadzając w powietrze rozmaite terytoria i wywołując trzęsienia ziemi. Zanim powiązano te kataklizmy z Płazami, na falach eteru można było usłyszeć żądania Salamender-Chiefa (przywódcy Płazów): ostrzegał o konieczności wysadzania w powietrze lądów w celu rozszerzenia przestrzeni życiowej jego ziomków. Przestrzegał ludzi przed podejmowaniem kroków wojennych.
Pierwszym poważnym krokiem była całkowita blokada gospodarcza Wielkiej Brytanii, skazanej odtąd na dostawy drogą powietrzną. W celu znalezienia kompromisu zorganizowano konferencję w Vaduzie. Płazy zobowiązały się jedynie do zapłaty za zniszczone lądy.
Książkę kończy rozmowa autora z samym sobą; zastanawia się, jak unieszkodliwić Płazy i zapewnić ludziom zwycięstwo.
[edytuj] Nawiązania i wpływ na innych pisarzy
Powieść Čapka wpisuje się w długi ciąg utworów s-f opisujących konflikt ludzkości z obcymi rasami. Prekusorem tego nurtu był Herbert George Wells z Wojną światów .
Inwazja jaszczurów sama stała się również obiektem wielu nawiązań, np. Robert Zubrin przyznał, że zainspirowała jego powieść The Holy Land.
Nawiązania do Čapka daje się także odczuć w prozie Stanisława Lema, który chętnie posługiwał się "czapkowską" satyrą, jak m.in. w Kongresie futurologicznym. Podobnie jak Czech, Lem po wirtuozersku wykorzystywał literacko formy nieliterackie, jak np. meldunek, sprawozdanie, depeszę prasową, recenzję itd., jak w drugiej części Inwazji.
[edytuj] Inne nawiązania
Inspirowana powieścią Czapka jest także piosenka Kazika Inwazja waranów[1], w której powtarza on Czapkowskie ostrzeżenie przez samozagładą, a także wspomina o potopie, którym kończy się powieść:
(...) ofiary potencjalne widać jak na dłoni
Ofiarę taką waran łatwo dogoni
To jest coś jak z potopem. Teraz nie ma możliwości
Aby się opamiętać. Był czas w przeszłości
