Józef Andrzej Załuski
Z Wikipedii
| Józef Andrzej Załuski | |
 |
|
| Herb | |
 |
|
| Dewiza | brak |
| Data wyboru | 1759 |
| Urodzony | 12 sierpnia 1702 |
| Zmarł | 7 stycznia 1774 |
Józef Andrzej Załuski herbu Junosza (ur. 12 sierpnia 1702, zm. 7 stycznia 1774), polski duchowny katolicki, biskup kijowski, mecenas nauki i kultury, bibliofil, polihistor, mecenas nauk, edytor, bibliograf, historyk, współzałożyciel Biblioteki Załuskich w Warszawie.
Spis treści |
[edytuj] Biografia
Najmłodszy syn Aleksandra Józefa, wojewody rawsko-mazowieckiego, brat Andrzeja Stanisława Załuskiego. Bratanek Andrzeja Chryzostoma, na którego dworze się wychował.
W latach 1712-1715 uczył się w kolegiach pijarskich w Szczuczynie, Warszawie i w Piotrkowie oraz studiował matematykę w Gdańsku. W latach 1716-1718 odbył podróż z bratem Andrzejem do Niemiec, Holandii, Francji i Włoch. Studia w roku 1718 w Rzymie, a w latach 1720-23 w Paryżu w seminarium św. Sulpicjusza oraz w Sorbonie, uwieńczone bakalauratem teologii. 1719 uzyskał pierwsze święcenia i archidiakonat pułtuski. 1723 kanonik krakowski, 1724 - doktor obojga praw Akademii Krakowskiej. Święcenia kapłańskie przyjął w 1727, w 1728 został referendarzem wielkim koronnym oraz kanonikiem kapituły krakowskiej. W latach (1734—1737) poseł króla Leszczyńskiego w Rzymie, następnie wielki jałmużnik króla i kanclerz królowej w Luneville'u w Lotaryngii. Jako stronnik Stanisława Leszczyńskiego wyjechał wraz z nim w latach 30. do Francji, gdzie pełnił funkcję kapelana królowej Katarzyny; posiadał we Francji również kilka beneficjów kościelnych. Po powrocie do Polski był opatem komendatoryjnym w Wąchocku.1755-58 odbył podróż do Francji.We wrześniu 1759 został mianowany biskupem kijowskim. Przeprowadził synod diecezjalny (1762). Był aktywny w życiu politycznym. Występował przeciwko królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu oraz ingerencji Rosji w sprawy polskie; porwany z sejmu (Sejm Repninowski) przez posła rosyjskiego Mikołaja Repnina, zesłany w latach 1767-1773 do Kaługi.
[edytuj] Współtwórca Biblioteki Załuskich i animator życia umysłowego
Znawca i miłośnik książek, gromadził księgozbiór od 15 roku życia. Po zapoznaniu się z wielkimi bibliotekami zachodnioeuropejskimi i pod wpływem brata Andrzeja Stanisława powziął zamiar oddania połączonych zbiorów braci Załuskich do użytku publicznego. 1732 opublikował Programma litterarium... (wznowienia 1743, 1756), w której - obok zapowiedzi otwarcia biblioteki publicznej - nakreślił szeroki program wydawniczy oparty o zbiory biblioteki oraz wzywał zainteresowanych do pomocy w gromadzeniu księgozbioru i przygotowaniu zapowiadanych bibliografii i wydawnictw źródłowych. Gromadząc z namiętnością bibliofila druki i rękopisy stworzył podstawowy zrąb założonej wspólnie z bratem Andrzejem Biblioteki Załuskich (1747-1794). J. A. Załuski brał udział w aukcjach i licytacjach, na których nabywał całe księgozbiory, miał swoich agentów w różnych miastach, utrzymywał stosunki z księgarzami niemal całej Europy. Podróże krajowe i zagraniczne dawały mu okazję do poznawania bibliotek, prywatnych i klasztornych. Erudyta, przeglądał i opracowywał wszystkie dzieła pozyskane dla Biblioteki Załuskich.
Animator życia umysłowego, utrzymywał rozległe kontakty z uczonymi w kraju (m.in. z Józefem Aleksandrem Jabłonowskim, Józefem Stanisławem Sapiehą, Jakubem Radlińskim) i za granicą (m.in. Johannem Burhardem Mencke, Johannem Christophem Gottschedem, Jacques`em Perard).
W 1749 roku został obrany – jako pierwszy Polak – honorowym członkiem Cesarskiej Akademii Nauk [1]. Członek rzymskiej Akademii Arkadyjskiej oraz towarzystw naukowych m.in. w Berlinie i Petersburgu.
Był w gronie założycieli Towarzystwa Literatów (1765). Przez całe życie starał się nadto ożywić czytelnictwo w Polsce, zakładając w roku 1744 towarzystwo do kupowania książek. Przyczynił się m.in. do podjęcia przez Stanisława Konarskiego pracy nad Volumina Legum. Otoczył opieką współczesnego historyka polskiego Gotfryda Lengnicha. Jego staraniem ukazywały się w kraju cenne wydawnictwa drukowane za granicą. Współwydawca Warschauer Bibilothek (1753 – 1758).
[edytuj] Autor
Olbrzymia spuścizna J.A. Załuskiego (zniszczona w większości 1944) obejmowała m.in. prace historyczne, bibliograficzne, edytorskie, literackie. Do najważniejszych prac drukowanych należą m.in. „Programma literarium...” (1732, po polsku oraz po łacinie 1743), „Specimen historiae polonae criticae...” (1733, II. wyd. 1735, pierwszy przykład polskiej krytyki historycznej, obala podanie o rokoszu Gliniańskim), Analecta Jablonoviana (1751), Bibliotheca poetarum Polonorum... (1754), „Dwa miecze przeciwko dyssydentom w Królestwie Polskiem wydobyte” (1731), „Bibliotheca poetarum polonorum, qui patrio sermone scripserunt” (1752), „Próba pióra nowego poety...” (1753, parafrazy listów i satyr Boileau), „Bibliographia Zalusciana” (1763—1766), „Ludzkość litująca się czyli obraz nędzy ludzkiej” (1768, II. wyd. 1795, tragikomedia), „Przypadki niektóre... w niewoli moskiewskiej...” (wyd. Józef Epifani Minasowicz); wydał „Zebranie rytmów przez wierszopisów żyjących lub naszego wieku zaszłych” (t. I., dzieła Drużbackiej, 1752; t. II—III., różne wiersze i utwory tłum. i oryg. Załuskiego, 1754; t. IV—V., dzieła J. E. Minasowicza, 1755—1756). Do najważniejszych opracowań pozostawionych w rękopisie należała Bibliographia polona magna universalis (10 t., wraz z Janem Danielem Janockim) oraz Cała Polska za złoty... (1768).
[edytuj] Cytaty
- Jedni do koni, inni do ptaków, inni do zwierząt pałają namiętnością, mnie atoli od chłopięctwa ogromna opanowała żądza posiadania książek.
[edytuj] Źródła
- Piotr Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965 - 1999, ISBN 8321113117, Warszawa 2000.
[edytuj] Czytaj też
- Marianna Banacka, Biskup Andrzej Stanisław Kostka Załuski i jego inicjatywy artystyczne, Wydawnictwo SBP, Warszawa 2001;
- Józef Andrzej Załuski, Tragedie duchowe, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2000;
- Marianna Banacka, Kobyłczanin z przeznaczenia i wyboru, Kobyłka 2004 (Fragment: fragment)
- Jan Kozłowski, Szkice o dziejach Biblioteki Załuskich, Ossolineum, Wrocław i in. 1986.
