Jacques-René Hébert
Z Wikipedii
Jacques-René Hébert (ur. 15 listopada 1757 w Alencon, zm. 24 marca 1794 w Paryżu), francuski dziennikarz i działacz polityczny doby rewolucji francuskiej, przywódca hebertystów.
Pochodził z zamożnej rodziny mieszczańskiej. W czasach przedrewolucyjnych prowadził dość awanturniczy tryb życia, nie stroniąc od skandali. Jego przeciwnicy - już w epoce rewolucyjnej - wypominali mu drobne kradzieże i różnorakie sprzeniewierzenia, jakich się miał dopuścić. Będąc administratorem paryskiego teatru Varietes, zdefraudował poważną sumę pieniędzy i tylko dzięki szczęściu i własnym staraniom uniknął kary.
Na fali wydarzeń 1789 roku włączył się aktywnie w rewolucyjną politykę. Znalazł się wśród czołowych działaczy stworzonego w kwietniu 1790 Stowarzyszenia Przyjaciół Praw Człowieka i Obywatela. Stowarzyszenie od nazwy klasztoru kordelierów, w którym się zbierało, zyskało potoczne miano klubu kordelierów. Określany przez lewicowych historyków jako "awangarda paryskiego ruchu demokratycznego", klub skupiał takich polityków, jak Georges Danton, Camille Desmoulins, Jean Paul Marat. Początkowo nie występowały głębokie róźnice między kordelierami a jakobinami - radykalni lewicowi działacze zasiadali w obu stronnictwach.
Ideą, która zapewniła Hebertowi entuzjazm paryskiej ulicy - zwłaszcza kręgów półpiśmiennych proletariuszy - było wydawanie gazety "Pere Duchesne", założonej we wrześniu 1792. Ogromna liczba tytułów prasowych, które powstały na fali rewolucji i zazwyczaj egzystowały bardzo krótko, nie była nastawiona wyłącznie na zysk. Dzięki umiejętnemu dotarciu z tytułem do tysięcy mieszkańców Paryża, redaktor i wydawca (najczęściej też jedyny autor tekstów) zapewniał sobie znakomity środek politycznej reklamy i możliwość sterowania nastrojami zwolenników. Hebertowi udało się połączyć sukces finansowy gazety z sukcesem osobistym: "Pere Duchesne" odróżniał się od współczesnych periodyków swoistym stylem pisania, będącym połączeniem radykalnej retoryki z wulgarnym, rynsztokowym językiem. Tytułowy "ojciec Duchesne" to postać z ludowych przedstawień i historyjek - prostak służący wszystkim dobrą radą. W swoim piśmie Hebert ustami Duchesne'a komentował bieżące wydarzenia i oskarżał w najwulgarniejszy sposób przeciwników o rozmaite bezeceństwa. Język pisma nawet dziś nie nadaje się do cytowania, a epitety, którymi obdarzano politycznych antagonistów, były rodem z najgorszych oberży. W życiu prywatnym Hebert był przeciwieństwem lumpenproletariusza - elegancko ubrany i zawsze modnie ufryzowany, lubił wystawny tryb życia.
Świetnym przykładem retoryki Heberta jest "ludowe" tłumaczenie mitu o Troi; można się było z niego dowiedzieć, że Troja "przez dziesięć lat była oblegana przez arystkoratów, których nazwano Grekami, a wszystko to z powodu jednej ladacznicy [eufemizm, w oryginale bardziej dosadne]. Zupełnie jak u nas w powiecie". Grecy skonstruowali "wielką machinę z drewna w kształcie konia", a mało czujni mieszkańcy postanowili wprowadzić ją do miasta, nie słuchając rad przezornych osób, "bo w Troi niejednego mieli Marata i niejednego Ojca Duchesne, którzy nie zaufali tej cholernej ofierze. Była tam również jedna kobieta, która przepowiadała przyszłość, zupełnie jak robi to Almanach z Liege".
Hebert, typowy karierowicz i gracz polityczny, dozował radykalizm pisma w zależności od politycznych zawirowań. Z początku chwalił niektóre posunięcia Ludwika XVI, gwałtownie polemizował z zawsze radykalnym Maratem; jednak, w miarę rosnącej popularności klubów skrajnych, dorównywał radykalizmem redaktorowi "Przyjaciela Ludu". Odtąd francuski monarcha był jedynie "świnią z Temple" i "opojem", za to Maksymilian Robespierre był "warty więcej niż wszystkie skarby Peru">
O tym, że Hebert swoje pismo i swoją działalność traktował w sposób bezideowy, świadczyć mogą dość wiarygodne osarżenia o pobieranie w ciągu pierwszych miesięcy istnienia pisma pieniędzy od dworu, a także wielokrotne finansowanie pisma przez rewolucyjnych ministrów. Prawdziwą żyłą złota okazały się jednak zamówienia dla armii. Jak świadczyły dokumenty cytowane przez innego rewolucyjnego dziennikarza, C. desmoulinsa, tylko jedna wypłata za egzemplarze "Pere Duchesne" przeznaczone dla wojska przyniosła Hebertowi wielką sumę 40 tysięcy liwrów.
Gazeta Heberta była również trybuną rzeczników brutalnej dechrystianizacji - walki z Kosciołem na sposób, jaki znamy z czasów Rosji sowieckiej. Hebert otwarcie przyznawał, że jest ateistą, że nie wierzy "ni w piekło, ni w raj". Chwalił zamykanie świątyń i represjonowanie księży - także tych, którzy przysięgli na wierność konstytucji. To, co chwalił Hebert-dziennikarz, realizował Hebert-urzędnik, będący od grudnia 1792 zastępcą prokuratora Komuny Paryskiej.
Z biegiem czasu narastał konflikt między Robespierrem a Hebertem. Admiracja Heberta dla tego pierwszego wynikała, jak można przypuszczać, z powodów taktycznych; Robespierre natomiast nie krył swej niechęci do dziennikarza, m.in. za wulgarne oblicze jego publicystyki. W 1793 Hebert wraz z innymi radykałami został na krótko aresztowany po wpływem żyrondystów, obawiających się, grożącego im zagładą, ataku ze strony skrajnej lewicy. Tym razem dziennikarza poparł Robespierre i delegacja Komuny Paryskiej. Wzmocniony, korzystając ze swoich prerogatyw, niedługo potem rozprawił się z konkurencyjnym ultralewicowym stronnictwem - "wściekłymi" pod wodzą eksksiędza Jacquesa Roux. Grupa ta, zwolennicy krwawych "rządów ludu", atakowała jakobinów za rzekomy moderantyzm, domagając się natychmiastowej, krwawej rozprawy z przeciwnikami rewolucji; ich nastroje dobrze tłumaczą słowa Rouxa: "Jest rzeczą konieczna, by sierp wolności przeszedł po głowach bogaczy!". Popularność "wściekłych" wśród plebsu niepokoiła działaczy będących u władzy; rozpoczęto więc gwałtowną nagonkę; Hebert na łamach swojej gazety przypisywał zwolennikom Rouxa nawet udział w zamordowaniu Marata. Aresztowany, Roux popełnił samobójstwo w więzieniu; wielu innych "wściekłych" skończyło na gilotynie.
Jesienią 1793 przeciwko Hebertowi zaczęto wysuwać coraz liczniejsze oskarżenia, m.in. o próby spisku, korumpowanie deputowanych do Konwencji. Robespierre, chcąc wykreować się na rozważnego przywódcę narodu, zaatakował Heberta i jego zwolenników, zarzucając im bandycką dechrystianizację; na ich zarzuty, że popiera księży i katolicyzm, Robespierre odpowiadał oskarżeniami o kontakty ze "spiskiem z zagranicy". Tocząc otwartą już wojnę, Hebert aluzyjnie nawoływał na łamach "Pere Duchesne" do obalenia przeciwnika - "Nie szczędźcie nikogo, nie bójcie się obalenia dzisiejszego bożyszcza". Hebert i jego zwolennicy stali się celem gwałtownych - i w znacznej mierze uzasadnionych - ataków; wypominano im m.in. korzysci odniesieone dzięki dostawom "Pere Duchesne" dla wojska. Robespierre nie prowadził jeszcze frontalnego ataku przeciw Hebertowi, podsycając na razie umiejętnie konflikt między tymże a Dantonem.
Hebert został aresztowany w marcu 1794 przez Komitet Ocalenia Publicznego z polecenia Robespierre'a. Redaktora ludowej gazetki i jego stronników oskarżono o to, że są agentami władzy zagranicznej, korumpują lud i chcą siłą zagarnąć władzę. Oficjalnie Robespierre nie wiedział o decyzji aresztowania, przebywając w domu złożony chorobą. Los Heberta był przesądzony; po aresztowaniu usłyszał - "Wszelka obrona jest daremna, to proces polityczny. Gadaliście, gdy trzeba było działać; teraz przyjdzie umrzeć". Proces przypominał inne procesy doby rewolucyjnej i późniejsze parodie czasów stalinowskich. Oskarżeń nie udowodniono, a Robespierre zakazał stenografowania procesu. Oskarżonych skazano na śmierć i stracono 24 marca 1794. przed sądem i w obliczu śmierci Hebert okazał się tchórzem, gotów przyznać się do wszystkiego za cenę własnej głowy.
Kariera i życie Heberta są przykładem licznych działaczy wyniesionych na fali rewolucyjnej - także losów działaczy bolszewickich w XX wieku; cyniczna i - do pewnego momentu - umiejętna gra, rywalizowanie o władzę, wreszcie konflikt z "wodzem" i śmierć po parodii procesu - ta jaskrawość kariery Heberta była jednym z powodów, dla których komunistyczna historiografia wspominała o nim tylko na marginesie; nie pisano o nim, że zginął w wyniku nie udowodnionych oskarżeń, bo zbyt oczywista była analogia do procesów komunistycznych. Sowiecki historyk, A. Manfred, w swojej biografii Robespierre'a twierdzi, że Hebert został skazany za próbę przewrotu, chociaż sam przewód sądowy pozostawiał wiele do życzenia. Postać Heberta była wygodna, by przeciwstawić tego "fałszywego rewolucjonistę" rzekomym prawym przywódcom w rodzaju Robespierre'a czy Marata i wyjaśnić ich działania rewolucyjną koniecznością.
Formuła gazety Heberta nie zdobyła uznania komunistów, preferujacych pseudonaukowe uzasadnienia swej władzy; nawiązywały do niej po wielokroć różne skrajnie lewicowe grupy (m.in. podczas francuskiej Wiosny Ludów 1848).
Źródło:
Marcin Rosołowski, Hebert Jacques-Rene, w. Encyklopedia Białych Plam, Radom 2002
