Komparatystyka
Z Wikipedii
Komparatystyka, inaczej „literatura porównawcza” – dział nauki o literaturze, którego celem jest porównanie utworów należących do literatur różnych narodów oraz wpływów i zależności w literaturze światowej.
Spis treści |
[edytuj] Przedmiot badań
W nauce pozytywistycznej komparatystyka ograniczała się jedynie do badania wpływów i zależności w literaturze. Współczesna komparatystyka bada również związki genetyczne, typologiczne, ujmuje literaturę w ramach rozwoju procesu historycznoliterackiego. W wieku XX przedmiot badań komparatystyki nie był jasno ustalony i podlegał żywej dyskusji. Rene Etiamble proponował włączyć do przedmiotu badań komparatystów europejskich literaturę Chin i świata arabskiego. Jego zdaniem współczesna komparatystyka zaniedbała stylistykę i wersyfikację porównawczą oraz badanie obrazów poetyckich i sztukę przekładu. Twórca komparatystyki w Rosji – Aleksander Wiesiołowski, pracownik Zakładu Literatury Ogólnej w ówczesnym Piotrogrodzie, proponował do zakresu przedmiotu badań literatury porównawczej włączyć również folklor.
[edytuj] Powstanie
Komparatystyka, zdaniem Haliny Janaszek – Ivaničkovej istniała już od pierwszych kontaktów między starodawnymi cywilizacjami i wynikała z ciekawości wobec odmiennych kultur. Termin littérature comparée powstał na początku XIX wieku we Francji i wzorowany był na analogicznych pojęciach z zakresu nauk ścisłych. W roku 1954 ukonstytuowało się Międzynarodowe Towarzystwo Badań Komparatystycznych, które za cel badań komparatystyki uznało szukanie w danym tekście obcych, tworzących go głosów (intertekstualność).
[edytuj] Literatura porównawcza w Polsce
Początek badań komparatystycznych w Polsce przypada na okres renesansu i związany jest z wymiana kulturową. W roku 1818 otwarto pierwszą katedrę literatury porównawczej na Uniwersytecie Warszawskim, nad która kierownictwo przejął Ludwik Osiński. Na początku wieku XIX powstały też pierwsze prace komparatystyczne: Leon Borowski „Uwagi nad poezją i wymowa pod względem ich podobieństwa” (1820 rok) oraz Maurycy Mochnacki „O literaturze polskiej dziewiętnastego wieku” (1830 rok). Za ojca polskiej literatury porównawczej uważa się Adama Mickiewicza, który dokonywał badań komparatystycznych literatur słowiańskich, co widoczne jest na jego wykładach w Collége de France w Paryżu. Za pierwszą, polską pracę naukową o literaturach słowiańskich uznaje się dzieło pt. „Mesjaniści i słowanianofile”, które wydał w 1888 roku Marian Zdziechowski. W dwudziestoleciu międzywojennym głównym tematem badań polskich komparatystów było oddziaływanie obcych literatur na rozwój rodzimych prądów literackich. Do dwudziestowiecznych badaczy literatury związanych z komparatystyką zaliczyć można np. Stefanię Skwarczyńską i Mieczysława Brahmera.
[edytuj] Kongresy komparatystyczne
Pierwszy międzynarodowy kongres komparatystyczny miał miejsce w 1900 roku w Paryżu. Wzięło w nim udział zaledwie 20 badaczy. Tematyka kongresu dotyczyła zaś metodologii historii literatury. W czasie kongresu we Florencji w 1951 roku utworzono FILLM, czyli Międzynarodową Federacje Języków i Literatur Nowożytnych. Ważne wydarzenia dla komparatystów miały miejsce w 1958 roku na kongresie w Chapel Hill, dotyczącym problematyki narodowej. Wówczas miało miejsce wystąpienie Rene Welleka, który odczytał referat pt. „Kryzys literatury porównawczej”. Na kongresie w Chapel Hill Polskę reprezentował Mieczysław Brahmer.
[edytuj] Kryzys literatury porównawczej
O kryzysie w literaturze porównawczej zaczęto mówić po kongresie w Chapel Hill i wystąpieniu Rene Walleka. Zdaniem niektórych badaczy komparatyści zbyt wiele dyskutowali nad przedmiotem i metodami swej pracy. Tak uważał między innymi Rene Etiamble, który do przyczyn kryzysu zaliczył również różnice metodologiczne, jakie w badaniach porównawczych stosowały szkoła francuska i amerykańska. Komparatyści francuscy stosowali w badaniach porównawczych metodę historyczną Lansona, dla którego rzetelne poszukiwanie historyczne było kluczem do analizy dzieła. Szkoła amerykańska, z której wywodził się między innymi Rene Wallek nie popierała historyzmu. Wellek wysunął również propozycję zaniechania podziału na literaturę porównawczą i powszechną (podział ten zaproponowała Paul Tiegham – przedstawiciel szkoły francuskiej) oraz przekraczanie granic narodowych w badaniach literatur.
Zobacz też: intertekstualność, literatura i inne sztuki, Komparatystyka prawnicza
Bibliografia:
- Halina Janasek Ivaničkowa „O współczesnej komparatystyce literackiej”, Warszawa 1980
- Rene Etiamble „Porównanie to jeszcze nie dowód”, w: „Pamiętnik Literacki” 1968, zeszyt 3
- Rene Wallek „Kryzys literatury porównawczej”, w: „Pamiętnik Literacki” 1968, zeszyt 3
